Alþýðublaðið - 12.11.1987, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 12. nóvember 1987
7
ÚTLÖND
Umsjón: Ingibjörg Árnadóttir
Karen Blixen i vinnustofu sinni á Rungsted-
lund. Myndin er tekin árid 1942.
BUXEN Á
STRÍÐS-
ÁRUNUM
A stríðsárunum sýndi Karen Blixen að hún
var ekki bara hin leyndardómsfulla kona
eins og af öðrum heimi. Hún sýndi mikla
samstöðu og hjálpsemi. Rithöfundurinn Ole
Wivel sem var náinn vinur Karen Blixen
skrifar í bók sem er nýkomin út (Lindhart
og Ringhof) um andstœðurnar í því sem
Karen Blixen skrifaði, og því sem hún tók
sér fyrir hendur. Bókin nefnist „Et
uafsluttet selvopgör. “ (Ófullgert sjálfs-
nppgjör). Eftirfarandi skrifar Ole Wivel um
afstöðu Karen Blixen gagnvart Þjóðverjum
meðan á hernáminu stóð.
Haustið 1943 tókst með
mikilli samhjálp að forða
dönskum gyðingum yfir til
Svíþjóðar. Karen Blixen tók
þátt í þessu hjálparstarfi og
faldi eftirlýstar fjölskyldur í
húsi sínu Rungstedlund, en
það var við ströndina rétt hjá
þeim stað, sem flóttafólkið
ýtti úr vör.
Ég vann líka aö þessum
málum og Karen Blixen sagöi
að við gætum verið stolt af
að vera Danir, meðan Þjóð-
verjarnir væru í garðinum og
gyðingarnir inni í húsinu!
Ungur skrúðgarðaarkitekt
Ingwer Ingwersen var sam-
eiginlegur vinur okkar sem
starfaði í neðanjarðarhreyf-
ingunni og gisti oft hjá okkur.
Við þrjú ræddum atburðina
sem voru að gerast og töluð-
um hreinskilnislega um hlut-
ina. í þessum samtölum vor-
um viö miklu nær hvort öðru
en ( samtölum um skáldskap
og lífsýn.
Ég kynntist alveg nýrri hlið
á Karen Blixen á síðasta ári
strfösins — hjálpsamri konu
sem sýndi skilyröislausa
samstöðu með vinum sínum
— hin hliðin var kona leynd-
ardómsfull og eins og af öðr-
um heimi. Það var því eðli-
legt að það fyrsta sem ég
gerði, eftir að hafa frétt um
uppgjöf Þjóðverja, var að fara
frá Vedbæk norður til Rung-
stedlund. Við föðmuðumst
og drukkum saman glas af
víni. Karen Blixen var eins og
ung stúlka sem hefur fengið
sína heitustu ósk uppfyllta.
Á næstu mánuðum eftir
þetta stofnaði ég, ásamt
Knud W. Jensen og unga list-
málaranum Helge Bertram,
útgáfufyrirtæki, sem ætlað
var að kynna nýja strauma í
listum, myndlist, skáldskap
og Ijóðagerð, frá hinum ýmsu
löndum. Karen Blixen frétti
af þessum áformum okkar og
lét í Ijós sínar skoöanir og
gagnrýni. Hún var hrifin af
nýja abstrakt málverkinu og
Ijóðskáldum á borð við T.S.
Éliot og William Butler Yeats
og vinveitt frumkvöðlum ný-
stefnunnar, sérstaklega í
frönskum bókmenntum svo
sem Charles Baudelaire og
Stéphane Mallarmé. Hún
kunni ekki að meta það, sem
Baudelaire kallaði „Fegurð
óhugnaðarins", í svartsýni
Yeats, né heldur kunni hún
að meta hin sundurslitnu
óþýðu Ijóð Eliots. Þessi tján-
ingarmáti var henni svo fjar-
lægur að hún sagði, að í aug-
um ungra vina sinna væri
hún þrjú þúsund ára gömul!
Hún sá ekki eingöngu eyði-
leggingu gömlu Evrópu og
ómannúðlegar þjáningar I
stríðinu. Hún sá líka endur-
fæðingu þess hugrekkis sem
barátta fyrir hugsjónum og
trú á sigur, gerir mönnum
kleift að lifa Iffinu á timum
niðurlægingar. Gamaldags
sakleysi og óttaleysi vógu
þyngra á vogarskálum hennar
en hörmungarnar. Þegarvið
hin sáum í múrryki fallandi
húsa og sprengjuelda, fjóra
riddara heimsendis (Apoka-
lypso) sá hún — fyrst og
fremst riddarann á hvíta hest-
inum — barnalegt já en þó?
Sá hetjuskapur sem var
Karen Blixen svo kær, var
annars eðlis en hetjuskapur
Þjóðverja. í bréfum sem hún
skrifaði frá Berlin líkir hún
Þriöja ríkinu við Islam: sem
trúarhreyfingu með öfga-
kenndar trúarsetningar. Hún
sagði Islam og Þriðja ríkið
eiga sameiginlega — baráttu-
gleðina, trúarvissuna um sig-
ur og samstöðuna gegn öll-
um sem ekki hafa sömu trú.
Þó er munur á: „Islam ber
merki uppruna síns i eyði-
mörkinni, það eru sandstormar
í Islam og miklar hillingar.
Aftur á móti finnst mér Þriðja
rikiö vera haldið stór-
mennskubrjálæði og eins-
konar framagirni upp á lif og
dauöa á himni og jörðu. Hvor
þessara hreyfinga er hættu-
legri, er ekki gott að segja til
um.“
Ofurkapp nazismans í því
að halda aríska kynstofninum
„hreinum" telur Karen Blixen
sjálfsvíg nazismans. Nasistar
vilja berjast og það er þessi
sterki vilji sem setur svip
sinn á þjóðina í augum gest-
komandi í Þýskalandi Hitlers.
í samtölum Karen Blixen
við hina þýsku gestgjafa
sína, leggurhún viljann ann-
arsvegar en æruna og guðs
náð hinsvegar. Þessu eru
þýsku gestgjafar hennar ekki
sammála. í þeirra augum er
vilji og æra eitt og hið sama
en trúin á náð guðs gömul
kerlingabók. Karen Blixen
svarar þessu á þá leið að vilji
og æra séu andstæður. Það
kemur til snarþra orðaskipta
milli þeirra en seinna segir
hún: „Persónulega held ég
að versta leið til að skapa
listaverk sé að vilja endilega
hreint verða listamaður, og
versta leið til að fá einhvern
til að elska mann, sé að vilja
endilega hreint láta hann
elska mann, og versta leið til
að verða hetja er að vilja
endilega verða hetja.“ Við-
mælendur hennar hugsa sig
um dálitla stund og segja
síðan: „Hinn sterki vilji þýsku
þjóðarinnar er náð guðs til
Þýskalands." Karen Blixen
trúir þvi að nazisminn sé and-
svar Þýskalands gegn þeirri
miklu niðurlægingu sem það
þurfti að þola I heimsstyrj-
öldinni fyrri. Svar vilja og
hefnigirni við tillitsleysi við
sigraðan fjandmann, sem fyr-
ir bragðið glatar trúnni á náð
guðs.
Meiri andstæðuren lífs-
skoðun Karen Blixen og naz-
isma, er vart hægt að hugsa
sér. Til er fólk sem heldur þvi
fram, að Karen Blixen hafi (
rauninni ekki haft sérstakar
lífsskoðanir, það hafi verið til-
viljanakennt hvaða skoðanir
hún hafði. Sumt af því fólki
segir líka sem svo: „Fyrst
hún var ekki einu sinni demó-
krati getur munurinn á ein-
veldinu og „aristokratisma",
hennar ekki hafa verið þýð-
ingarmikill." Karen Blixen
hélt því alltaf fram að hún
væri ekki demókrati.
Karen Blixen varð fyrir
sömu athugasemdum I
Kenya vegna samúðar sinnar
við svertingja og mannrétt-
indi þeirra, þá var sagt: „Hún
er Evrópubúi sem hefur sest
að i Afríku og þessvegna
hlýtur hún að vera að hræsna
þegar hún er að rausa um
mannréttindi svertingja.
Ekkert er fjær lagi en að
Karen Blixen hafi verið
hræsnari.
(Det fri Aktueit)