Tíminn - 10.10.1967, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
ÞRIÐJUDAGUR 10. október 1967.
Kristján Friðriksson, forstjóri:
Ný vinnubrögð í skólunum -
virkari og frjálsari námshætti
Á síðasta borgarstjórnarfundi
flutti Kristján Friðrifesson eftir
farandi tillögu:
„Borgarstjórn samiþykkir að fela
fræðsluráði að taka til athugiun-
ar að gera tilraun með breytt
kennsluform í nokkrum bekkja-
deildum í barna- og unglingaskól-
um borgarinnar, í þvd skyni að
bæta kennslu og uppeldi þeirra
aldursflokka, sem breytingin næði
til, — en það yrðu aldureflokkarn
ir 11 tii 14 ára.
Breytingin frá núverandi skipu
lagi kæmi m.a. fram í eftirgreind
um atriðum.
1. Skólasetutimi þeirra hópa,
sem hér um ræðir, breyttist þann-
ig að börnin sætu í skóla aðeins
514 mánuð árlega, og næði skóla-
tíminn yfir hálfan vetur og háift
sumar, og kæmu nemendahóparn-
ir til skóladvalar á víxl — þann-
ig að kennslukraftar og skólahús-
næði yrði hagnýtt allt árið — að
frátöldu hæfilegu sumarleyfi.
2. Nemendum í hverri bekkjar
deild yrði fækkað 1 um 20.
3. Þeir nemendahópar, sem yrðu
utan skólans hverju sinni, fengju
sérstaka eftirlitskennara. Verk
efni eftirlitskennaranna yrði
að hafa urnsjón og eftirlit með
nemendum á dvalarstöðum þeirra
og vinnustöðum. Þeir hefðu eftirlit
með að nemendum yrði ekki of-
þjakað með vinnu, að þeir yrðu
ekki látnir vinna störf, sem slysa-
hætta væri samfara, að þeir hefðu
góða aðbúð o.s.frv. Ennfremur
væri verkefni eftirlitskennarans
að leiðbeina um sjálfsnám og holl
viðfangsefni í frístundum, kenna
viss atriði eftir því sem aðstæður
leyfðu. Einnig ættu þeir að leit-
ast við að útvega hverjum ein-
stökum nemenda sérstakan leið-
beinandi á dvalarstað hans eða
vinnustað. Hverjum eftirlitskenn-
ara yrði ætlað að hafa umsjón með
sem svaraði 60 til 80 nemendum,
sem utan skólans dveldu hverju
sinni, og yrði verksvið hans í aðal-
atriðum bundið við eftirlitssvæði.
4. Kennsluformi yrði breytt
þannig að miklu færri minnisatr-
iði en nú tíðkast yrðu látin gilda
til prófverkefna — en þessi minn
isatriði yrðu útvalin sérstaktega
með skilgreinanlegar þarfir nem-
endanna fyrir augum.
Aftur á móti yrði stóraukin á-
herzla lögð á að vekja áhuga,
auika hugmyndaforða, matshæfni
og reynsluþekkingu nemend-
anna — og yrði kennslutilhögun
breytt í samræmi við ofangreind
markmið.“
Framsöguræða Kristjáns fyrir
málinu fer hér á eftir:
Forseti borgarstjórnar. Borgar-
stjóri. Heiðruðu borgarfulltrúar.
Lengi hef ég haft í huga að
koma á tramfæri hugmynd um að
gerð yrði tilraun með nýtt
fræðsluform fyrir vissan aldurs
flokk í barna- og unglingaskólum.
Aðalástæðan fyrir því, að ég hef
Hemlaviðgerðir
ftennum bremsuskálar. —
slípum bremsudælur — lím
um á bremsuborða, og
aðrar almennar viðgerðir.
Hemlastilling h- f.
Súðarvogi 14, Sími 30135
ekki fyrr komið þessu á framíæri,
er sú, að mér hefur ekki tekizt
að gera upp við mig hvaða vett-
vangur vœri heppiiegastur tD að
koma málinu á framfœri — og
allra helzt að fá gerða tiiraun
samkvæmt hugmyndinni. Nú hef
ég komizt að þeirri niðurstöðu
að e.t.v. væri líklegasta leiðin að
fá borgarstjórn Reykjaivkur hug-
myndina, og með því að mér virð-
ist að áhugi sé ríkjandi hjá ýms-
um valdamiklum aðilum í borgar-
stjórninni fyrir kennslumálum og
aðstaða góð til að reyna nýjung-
ar, þá hef ég nú ákveðið að
kynna yður hugmyndina. Fyrir
mér vakir eingönigu að fó heppi-
legra kennsluform en ég tel að
nú sé beitt. Hitt er svo tninna
atriði, en sem ég þó tel rétt að
taka fram í byrjun, að þetta form
mundi ekki verða dýrara í fram-
dvæmd en það fyrirkomulag, sem
nú er við líði. Þó skal ég efcki al-
veg fullyrða að reksturskostnaður
kynni efeki að reynast eitthvað
örlítið meiri en nú, en stofnkostn
aður, þ.e. fjárfestingakostnað-
ur við skólakerfið — ef horfið
væri að þessu í ríkum mæli —
mundi aftur á móti stórlækka,
jafnvel svo að numið gæti togum
míUjóna á skö imum tíma. Og
með þvl að ég trúi því fastlega,
að með þessu nýja kerfi fengist
stórum bættur árangur af kennslu
starfinu, þá tel ég afsakanlegt, þó
ég biðji um athygli háttvirtrar
borgarstjórnar meðan ég geri
grein fyrir því, sem hér er um
að ræða í svo stottu móli sem
mér er unnt.
Stytt skólaseta.
í rauninni þyrfti mjög langt
mál til að gera grein fyrir öll-
um þeim rökum, sem ég tel að
styðji hreytinguna eða þá stefnu-
breytingu sem hún felur í sér,
en ég mun hér aðeins færa fram
fá ein, og verð að treysta á hug-
myndaflug borgarfuUtrúa til að
fylla inn í myndina. Að sjálf-
sögðu geri ég ráð fyrir, að hug-
myndin yrði reynd aðeins á frem
ur litlum hóp í byrjun, t.d. á
nokkrum bekkjadeUdum.
Ekki veit ég hvemiig mér tekst
að gera grein fyrir hugmyndinni.
í því efni kæmu ýmsar leiðir til
greina. Ég fer hér þá leið að
greina fyrst frá sjálfu fyrirkomu-
laginu, án alls rökstoðnings, en
greina síðan fáein atriði tU rök-
stuðnings. Skal nú frá þessu sagt.
Hugmyndiin er, að breytingin
nái aðeins til aldursflokkanna 11
—14 ára.
Róttækasta breytingin við
fyrstu sýn er talsverð stytting
skólasetotímans. Skóladvöl hvers
barns á þessu aldursskeiði ætti
að hefjast ýmist rétt eftir mitt
sumar eða á miðjum vetri eftir
því sem við ætti og ljóst verður
á þvi sem á eftir fer Síðan sæti
bamið í sfeólanum aðeins 5V2
mánuð ár hvert — ýmist hálft
sumar og hálfan vetur eða öfugt.
Fyrirlestrar, nýr þáttur kennsl-
unnar. Fækkun minnisatriða. Mats
hæfni.
Kennsla á þessum skólatíma
yrði nokkuð breytt frá því sem
nú er. Sú breyting yrði eintum
fólgin í Dvennu: Annars vegar því
að auk þess sem lög'ð yrði á-
herzla á undirstöðugreinar á sama
hátt og nú er gert, þ.e. móður-
mál, skrift og reikning, yrði lögð
áherzla á miiklu færri minnisatriði
en nú er gert, en ríkar gengið
eftir að þessi fáu útvöldu minn-
isatriði yrðu lærð til fullnustu.
Einnig er hugmyndin að jafnvtl
hin fáu minnisatriði yi-ðu flokk-
uð, þannig að svo og svo fá atriði
yrði talið alveg sjálfsagt að allir
myndu, en síðan kæmi annar
flokkur minnisatriða, sem öll
sæmilega greind börn ætto að
geta lært án minnsto hættu á of-
reynsliu. Síðan yrði byggt utan
: "i '.'..mj"i i'&i ;:ii '."v,;.

jU.1 ' | 1 1 I ilUlljl II llll

i pir
jjÉjÉjjjj
V
r~ 3-f 1L _ _ if>' ■: isp
.í/> ipil frifb fe,-;, r''r.r ||p!| ij|i||i|
wi!! »• • 'i' .•,.ají,-
Krisján Friðriksson
um þessi minnisatriði með. marg-
vislegum hætti — án nokkurrar
sérstakrar kröfu um að það náms
efni yrði munað. Þessi fylling við
minnisatriðin ætti að fara fram
með margvíslegu móti, likt og nú
er mjög tíðkað, s.s. með mynda-
sýningum, vinnubókagerðum, á-
bendingum um lestrarefni — og
því til viðbótar, sem ég tel of
lítið tíðkað, en það er með munn-
legum frásögnum og fyrirlestrum.
Til fyrirlestrahaldsins þyrfti að
veljast og æfast sérstakur hópur
kennara, sem vœri fær í þeirri
grein. Með þessutn þáttom
kennslunnar, þ.e.a.s. þeim síðast
töldu, yrði lögð áherzla á að inn-
blása nemendum hugsunum og á-
huga og jafnvel hugsjónum,
tengdum hinum margvíslegu 'eín
um. Mun yður renna grun í, hvaða
breyting hér vakir fyrir af ýmsu
sem ég segi hér á eftir. En eitt
atriði í sjálfri bennslunni, sem
ég tel að ætti að leggja stórum
aukna rækt við, er æfing í mats-
hæfni. Daglegt lif krefst sífellt
af obkur mikillar matshæfni, og
ég er ekki í minnsta vafa um,
að þessa hæfiieika mætti þroska
til stórra muna, — ef lögð væri
rækt við þá. En hér er nokkuð örð
ugt um vik, því að kennsluaðferð-
ir og kennslutækni í þessari grein
skortir að mesto. Þegar ég tala
FYRRI HLUTI
um matshæfni, er ekki víst að
að öllum sé ljóst, hvað átt er við
— orðin dómgreind annarsvegar
og ágizkunarhædileiki hinsvegar
ná yfir hluta af hugtakinu. en
of langt mál yrið að greina nái,-
ar frá þessu. Enn eitt fyrirkomu-
lagsatriði við sjálfa kennsluna
skal til greint, en það er að
náttúruskoðun og söfnun hluta ir
náttúrunni vrði dálítill þáttar í
kennslunni. og býður kennsla -t
ir sumartímann að sjálfsögðu uop
á stóraukin tækifæri í því efni.
Ennfremur skal frá því greint, að
gert er ráð fyrir að fækka nem-
endum í hverri bekkjardeild nið-
ur í um 20, en í sumum grein-
um t.d. þar sem kennt er með
myndasýningum og fyrirlestrum,
mættd hæglega slá saman tveim
til þrem deiidum, og yrðu þetta
skipulagsatriði, bæði til að spara
kennslukrafta og til aukinnar
hagnýtingar sérhæfra kennara.
Utanskólanám á að tengja at-
vinnulífinu — undir leiðsögn
kennara.
En nú er sagan um fyrirkomu-
lagið aðeins hálfsögð. Eins Jg
fram er komið af framan sögðu,
er gert ráð fyrir að nemendurn-
ir siti í skólanum aðeins tæplega
hálft ár, þ.e. hálft sumar og hálf-
an vetur. Hvað á að gera við
nemendurna hinn helming árs-
ins? Svarið er, að það á að tengja
uppeldi þeirra atvinnulífinu í
auknum mæli. Þó á sbólinn ekki
að sleppa af þeim hendinni. Sér-
stakir eftirlitskennarar eiga að
hafa hönd í bagga — hafa eftir-
lit með hverju einstöiku barni, þ.
e.a.s. hverju einasta bami. —
Hann á að veita því vissa kennslu
— að vísu tafcmarkaða — e>n
hanm á að hafa eftirlit með nem-
endunum. Hann á að leiðbeina
um lestrarefni, frístondaiðkanir
o.s. frv. Hann á að hafa eftirlit
með að barninu sé ekki ofþyngt
með vinnu, og boma í veg fyrir
að börn séu látin stunda hættu-
lega vinmu eins og mjög hefur
viljað brenna við undanfarið —
Sbr. hin tíðu slys á börnum við
sumarvinnu. Hann á í vissum til-
fellum að veita hjálp, ef þörf
krefur, til að útvega nemendam-
um ákjósanlega vinnu, og hann
á að útvega sérstakan eftirlits-
mann, einskonar ábyrgðarmann
með nemandanum á vinnustað
eða á heimild hans. Hann á að
leiðbeina þessum eftirlitsmanni
og ræða við hann og vekja á-
huga hans fyrir þroska og velferð
nemandans. Hann á líka að sfcipu-
leggja, eftir þvi sem tök eru á,
að nemandinn fád ný og ný við-
fangsefni á hverju tímabili, þann
ig að nemandinn sé búinn að
kynnast af eigin raun, t.d. þrem
til fjórum mismunandi starfs-
grednum, þegar skyldunámi lýkur.
Verksvið eftirlitskcnnara.
Eftirlitskennarinn verður að
heimsækja nemiandann á vinnu-
stað og á heimili hans svo oft
sem tkni hans leyfir, og kynna
sér sem rækilegast aðstöðu nem-
andans og gripa inn ef þörf kref-
ur. Hann má ekki hafa fleiri
eftirlitsnemendur en svo, að tion-
um vinnist tími til að sdnna þessu
hlutverki sínu þannig að viðhlýt-
a-ndi sé.
Ég áætia, að hver eftirlitskenn
ari gæti þannig haft umsjón með
nemendum úr þrem til fjórum
bekkjardeildum — en um þetta
yrði annars reynslan að skera ir.
Þessir kennarar þyrftu að hafa
bifreið til umráða og vera búmr
viðhlýtandi matshæfnd og viðræðu
hæfni. Stundum gæto kennarar
komið að góðu haldi við þetta
starf, sem hentar ekki venjulegt
starf í bekkjardeildum, né heldur
fyirirlestrarkennsla. — Mætti svo
skjóta pví hér inn' í, að fyrir-
komulagsbreytingin í heild mundi
valda bví. að kennarastarfið vrði
heils árs starf og laun kennara
mundu hækka í samræmi við bað.
Kostir hins nýja skipulags.
Nú hef ég greint firá í alira
grófustu dráttum — í hverju
sjálf fyrirfeomulagsbreytingin er
fólgdn. Liggur nú naest fyrir að
greina frá rökum fyrir því, að
þetta form hafi kosti fram yfir
það, sem tíðkast nú — og einnig
hvort þetta fyrirkomnlag yrði
framkvœmanlegt í reyind.
Skal þá leitazt við að greina
nokkra af kostunum.
Námsleiði og áhugadeysi fyrir
námi á þvi aldursskeiði, sem hér
um ræðir, er alþekkt fyrirbrigði
Með þessu skólaformi tel ég, að
unnt yrði að útrýma námsleiða
til stórra muna af þeim sökum
sem nú skal greina:
Skólasetutíminn styttist. Ákveðn
ari kröfur yrðu gerðar um
að vel yrðu lærð fremur fá, en
vandlega útvalin minnisatriði.
Niámið leystist að mesto ur
dróma yfiirheyrslu eða „heyrara"
skipulagsins. Miklu meiri hluti
skólatímans færi í fræðslu, sem
til þess væri fallin að vekja &-
huga, auka hugmyndaforða, glæða
matshæfni, sem yrði einskonar
skemmtilegur leikur. Með þvi
nokbur hluti skólatfmans nær yfir
sumartíma, gæti nokkur hluti
kennslunnar prðið hlutlægari en
nú er, og meira lifandi. A þetta
einkum við um ýmsar greinar
náttúrufræði, jafnvel landafræði
og átthagafræði, sem fonmið gef-
ur tækifæri til að blása í nýju lífi
við hæfi þeirra aldursflokka, sem
hér um ræðir. Prófin voru nokk-
uð á annan veg — eins og ijóst
má vera af framam greindu, Oar
sem minnisatriðum er fækkar tii
stórra muna og þess vegna
þvinga þau, þ.e. prófdn. skóla-
starfið minna en áður. — Stór
um meiri hluti námstímans vrði
notaður til að vekja áhuga eftir
þeim leiðum, sem þegar sru
kunnar — og þeim ieiðum, sem
finnast mundu þegar ákveðnar er
stefnt að því marki — að glæða
áhuga og auka hugmyndaforða —
heldur en gert hefur verið
Fækkun í bekkjardeildum. Aukin
rækt lögð við táustaklinginn.
Við það að fækka flemtnilum i
hverri bekkjardeild, fæst mjög
bætt aðstaða til að sinna hverjun,
einstökum nemanda — og er bar
komið að einu meginatriði, sem
mér virðist styðja þetta kennsiu-
form.
Eitt megin stefnuatriði kennslu
og uppeldismála er það — frá
mínu sjónarmiði — að aukna
rækt þarf að leggja við hvern
einstakan nemanda — kenna hon
um og sinna honum sem ein-
staiklingi, en hverfa meira frá að
sinna bekkjardeildinni sem einni
heild. Einstaklingurinn. sérhæín
hans og sérþarfir, er það sem
fyrst og fremst á að leggja rækt
við, en hætta að lita á hópinn
sem einn samstæðan massa —eða
flokk — því það er hann aldrei,
og má sízt af öllu verða. Þessi
nýji skóli ætlar ekki að ala upp
massaverur — hópverur — held
ur emstaklinga hvern me£ sm
sérhæfileiks og séreinkenni. með
sem mestri dómhæfni og hæfm
yfirleitt r.il að snúast við " •
hverfi sínu og sjálfum sér, hæfm
sinni eða hæfnisskorti á þann
hátt, sem bezt hentar honum.