Alþýðublaðið - 30.04.1988, Side 7

Laugardagur 30. apríl 1988
7
HÖFUM GLATAÐ 80%
AF LANDGÆÐUM ÍSLANDS
Er náttúruvernd aðeins skrautmál — ekki alvörumál?
Ingvi Þorsteinsson náttúrufrœðingur:
f
Ein af nútímaiþrótfum Íslendinga er aö þeysa um náttúruna i hraö skreiðum bílum. Þessir feröamenn ætluðu sér aö stytta sér leið utan vegar á hálendinu.

Ýmsarstofnanireins og Skógrækt ríkisins og Landgræðsla hafa baris hetjulegri baráttu í stríðinu við gróður- og jarðvegseyðsluna. Myndit sýnir áburðardreifingu við Sandskeið árið 1987. t Þrátt fyrir aukningu í skógrækt og uppgræðslu, metur Ingvi Þorsteins- son náttúrufræðingur stöðuna i umhverfismálastyrjöldinni svo, að meira tapist árlega af jarövegi og gróðri en ávinnst af starfsemi Land- græðslu og Skógræktar rikisins.
Ingvi Þorsteinsson náttúru-
fræðingur vakti óskipta at-
hygli á fundi umhverfismála-
nefndar Alþýðuflokksins sem
haldinn var fyrir skömmu en
þar flutti hann erindi um
stöðu umhverfismála hér á
landi. Meðal annars ræddi
hann vítt og breitt um þá
imynd sem dregin er upp af
landinu í söluferðum ferða-
skrifstofanna sem flytja
hingað erlenda ferðamenn.
Alþýðublaðið spurði Ingva
fyrst um þessa söluímynd
erlendra ferðamanna.
Loforðin í
ferðamannabœklingum
„Þegar verið er að laða
ferðamenn hingað til lands-
ins og við önnur tilefni er þvi
mjög haldið á lofti, að hér sé
óspillt náttúra og umhverfi,
að minnsta kosti miðað við
það sem gerist á þéttbýlis-
svæðum. Það má örugglega
staðhæfa að á margan hátt
sé náttura okkar lands
óspillt, hér er tært og hress-
andi loft, lítt mengaður sjór,
ár og vötn tær og blá, jarð-
vegur lítið sem ekkert mena-
aður af áburtíar- og eiturefn-
um o.s.frv. Það er jafnvel
staðreynd að í landi Reykja-
víkur renna ágætar oa lítt
mengaðar laxveiðiár, önnur
jafnvel gegnum þéttbýlið og
þetta á sér fáar hliðstæður í
heiminum. Og þegar ferða-
menn koma til íslands hvort
sem er af hafi eða í lofti
blasa við þeim „fannhvítir
jöklanna tindar“.
Þetta er s.s. sú mynd sem
blasir við, ekki aðeins ferða-
mönnum heldureinnig okkur
sem búum í landinu og þetta
er í samræmi við það sem
lofað var í ferðabæklingun-
um. Að vísu reka þeir ferða-
menn sem hingað koma í
fyrsta skipti upp stór augu,
að minnsta kosti fyrst í stað
þegar þeir sjá gróðurleysi
landsins og ekki sist þeir
sem lenda á Keflavíkurflug-
velli. Margir hafa orðað það
þannig að þeim fyndist þeir
vera lentir á tunglinu en svo
fara þeir að hugsa sig um og
muna að landið heitir ísland,
það er kalt nafn, býður ekki
upp á mikla gróðurímynd,
það er staðsett langt norður í
Atlantshafi norður undir
heimskautsbaug og hvers
annars er að vænta en að
landið sé svona gróöurlítið.
Og margir íslendingar hugsa
svona lika enda er þetta það
sem þeir hafa alist upp við
og þeir þekkja ekki aðra á-
sjónu íslands en þá sem
blasir við.“
Höfum misst
80% landsgœða
Það sem ég á við með
þessu, er sú staðreynd, að á
Islandi hefur orðið gifurleg
gróður- og jarðvegseyðing,
sem ætti raunar að vera
hverju mannsbarni kunn en
virðist hreint ekki vera það.
Þess vegna er ástæða til að
rifja upp nokkrar staðreyndir
um þetta mál hér eina ferð-
ina enn: Við upphaf land-
náms þakti gróður og jarð-
vegur 65-70% af yfirborði
landsins en nú 1100 árum
síðar aðeins um 25%. Þá var
mikill hluti af láglendi lands-
ins þakinn skógi og kjarri
eða um 25-30% af yfirborði
landsins, en í dag þekja þeir
aðeins liðlega 1% og hluti
þessara leifa er í slíku ásig-
komulagi að það er naumast
hægt að telja þær meö. Sam-
fara þessu hefur gróska, eða
við skulum segja uppskeru-
magn þess gróðurlendis sem
enn er eftir i landinu, rýrnað
svo mjög að það er ekki
nema brot af því sem landið
gæti gefið af sér miðað við
ríkjandi loftslag. Og sé tekið
tillit til beggja þessara þátta,
þess taps sem oröið hefur á
stærðarflatarmáli gróðurlend-
is landsins vegna uppblást-
urs og þessarar rýrnunar á
uppskerumagni sem ég
nefndi má reikna það út að
við sitjum nú uppi með
minna en 20% af þeim land-
gæðum sem fólust í jarðvegi
og gróðri við upphaf land-
náms. Þetta er meira tap á
landgæðum en flestar aðrar
þjóðir heims hafa orðið að
þola, að minnsta kosti miðað
við landsstærð og það þarf
ekki að fjölyrða um það hvað
hér væri mikla betra að búa
ef þetta tap hefði ekki átt sér
stað. Þar á ég ekki aðeins við
fjárhagslega afkomu land-
búnaðarins heldur einnig vel-
ferð, vellíðan og hamingju
þeirra sem búa á mölinni
eins og það er kallað og eru
þrátt fyrir allt meirihluti þjóð-
arinnar. Skoðanakannanir
hafa að vísu sýnt að við erum
hamingjusamasta þjóð heims
en hvernig væri það þá ef
landið væri enn viði vaxið
milli fjalls og fjöru eins og
var í árdaga byggöar á ís-
landi?“
Þáttur grasbíta
— Hvaö olli þessari eyö-
ingu?
„Hér er óhagstæð veðrátta,
eldgos, sveiflur í veðurfari,
jöklar o.s.frv. Allir þessir
þættir voru hér fyrir landnám
og það er enginn vafi á því að
á þeim öldum sem ísland var
óbyggt hefur orðið hér gróð-
ureyðing af völdum þeirra en
það hefur verið hægt að sýna
fram á að stórfelld eyðing átti
sér ekki stað sem bendir til
þess að landið hefur gróið
upp að nýju enda voru hér
engir grasbítar til að hindra
að svo yrði. En með tilkomu
landnámsmanna og búfjár
breyttist þetta allt saman.
Það hafði í för með sér
skyndilegt og gífurlegt álag á
gróður sem hafði þróast
nánast í friði og var þess
vegna afskaplega viðkvæmur
vegna eldfjallauppruna síns
þá leiddi þetta álag fljótlega
til gróðurrýrnunar og upp-
blásturs. Við skulum hafa í
huga að loftslag er hér ekki
hiö hagstæðasta fyrir gróður
þótt landið sé veðurfarslega
engan veginn á mörkum hins
byggilega heims eins og
stundum er haldið fram.
Þetta gerir náttúrlega að
verkum að gróðurinn, lífrikið,
er miklu viðkvæmari heldur
en þar sem veðurfar er hag-
stæðara. Raunar verður svar-
ið við spurningunni hvað olli
þeirri eyðingu eitthvað á
þann veg að það sé afleiðing
af samspili búsetunnar og
þeirra ytri aðstæðna sem
gróðurinn býr við. Slík eyðing
er ekkert bundin við óhag-
stætt loftslag. Þess eru
sannarlega ekki fá dæmi í
heiminum bæði frá fyrri tím-
um og frá okkar tímum um
að óskynsamleg nýting gróð-
urs og útrýming skóga o.s.frv.
hafi orðið upphaf stórfelldrar
gróðureyðingar og uppblást-
urs sem jafnvel hefur lagt
heil þjóðlönd í eyði.
— Hvernig standa þessi
mál í dag og hvernig ætti
gróöur landsins aö vera ef
allt væri meö felldu?
„Það á sér enn stað mjög
mikil gróður- og jarðvegseyð-
ing i landinu þó að það sé
erfitt að sanna það tölulega.
Það er að minnsta kosti mín
skoðun að meira tapist ár-
lega af jarðvegi og gróðri en
ávinnst, af starfsemi Land-
græðslu og Skógræktar ríkis-
ins, sem að uppgræðslumál-
um vinna. Þessar stofnanir
hafa barist hetjulegri baráttu
í þessu stríöi við mesta um-
hverfisvandamál þjóðarinnar
gróður- og jarðvegseyðinguna
og árangur þeirrar starfsemi
sér vissulega víða stað. En
þær hafa haft alltof lítiö fjár-
magn til að vinna með miðað
við stærð vandamálsins og
eyðingin var mjög langt á veg
komin þegar sú barátta hófst.
Við þetta bætist að beit á
landinu hefur víða verið úr
hófi og jafnvel á svæðum
sem alls ekki ætti að beita
vegna lélegs ástands og í
raun má segja að það sé