Alþýðublaðið - 30.04.1988, Side 16

16
W i’-.'.f. f>' •ix.r.ivt'fiir.
Föstudagur 29. apríl 1988
UTLOND
Umsjón:
Ingibjörg
Árnadótlir
SVARTSÝNI
r r
A afmœlisári hvítra í Astralíu, berjast svörtu frumbyggjarnir ekki aðeins fyrir
lífi sínu á þeim svœðum sem þeim hefur verið úthlutað. Þeir berjast einnig fyrir
því að njóta sömu virðingar og aðrir í þjóðfélaginu, og fyrir því að bera virð-
ingu fyrir sjálfum sér.
Þegar menn aka yfir hina
uppþornuöu á, Todd River og
inn í þorpið Alice Springs,
taka menn strax eftir því
hvaö staðurinn er frábrugð-
inn þorpum meðfram strönd
Ástralíu. Þaö er ekki ein-
göngu vegna skrælþurrs
eyöimerkurloftsins eða vegna
hitans sem fer upp i 45 stig i
skugganum. Hér, i miðri
rauðu eyðimörkinni eru yfir
20 prósent ibúa svartir.
Frumbyggjarnir í Ástralíu
(Aboriginar) eru aðeins um
tvö prósent af öllum íbúum
Ástralíu en þeir eru 16
milljónir.
í Alice Springs eru frum-
byggjarnir áberandi. Þeir sitja
á grasflötunum undir stóru
gúmmítrjánum og í skugga
nýja stórmarkaðarins i
göngugötunni. í augum frum-
byggja er Alice Springs „hvlt-
ur bær“. Þeir koma þangað
eingöngu vegna þess að í
Alice Springs er vinnumiðl-
unin, félagsmálastofnunin og
heilsugæslustöðin. Lang-
flestir frumbyggjar búa á
þeim afmörkuðu svæðum
sem ríkisstjórnin hefur út-
hlutað þeim, hér og þar í
eyöimörkinni umhverfis þorp-
ið.
Afmaelisár dauðans
Þegar meirihluti Ástrala
heldur upp á 200 ára afmælið
með skrúðgöngum og veisl-
um er eiginlega ekkert að
gerast í Alice Springs. Þegar
fyrsta skipið með refsifanga
kom frá Englandi fyrir 200 ár-
um var í rauninni kveðinn
upp dauðadómur yfir frum-
byggjunum.
Margir Ástralir telja orsök-
ina fyrir drykkjuskap frum-
byggjanna vera eitthvað með-
fætt í erfðavísunum.
„Það er endemis vitleysa,"
segir Rob Modie læknir.
„Frumbyggjarnir hafa glatað
landi sínu; menningu sinni
og stolti. I staðinn snúa þeir
sér að flöskunni, sem þeir
auðvitað kynntust i gegnum
hvíta manninn. Nú eru þeir
ekki drepnir með vopnum,
heldur með áfengi, sjúkdóm-
um og með því að halda
áfram að brjóta niður menn-
ingu þeirra og hefðir."
Rob Modie vinnur á heilsu-
gæslustöð frumbyggja í
Alice Springs. Forstöðumað-
ur stöðvarinnar er frumbyggi,
en Rob Modie er hvítur eins
og aðrir læknar stöðvarinnar,
því enginn af kynþætti frum-
byggja er læknismenntaður.
„Afengisvandamálið er eitt
af einkennum félagslega
vandamálsins. Þegar ríkis-
stjórnin setti þessar heilsu-
gæslustöðvar á laggirnar, var
hún bjartsýn á að ástand í
áfengismálum myndi lagast á
skömmum tíma. Það varð
ekki þvl þær breytingar sem
urðu á högum frumbyggjanna
með tilkomu hvítra voru alltof
miklar á of skömmum tíma,“
segir Rob Modie.
Það var ekki fyrr en árið
1967 sem frumbyggjarnir
fengu borgararéttindi í
Ástralíu. Fram að þeim tlma
veltu hvítir því fyrir sér hvort
þeir væru yfir höfuð mann-
eskjur!
Fyrir 200 árum þegar hvítir
menn voru að setjast að í
Ástrallu, reyndu þeir með
vopnavaldi að útrýma frum-
byggjunum. Svo breytti hvíti
maðurinn um aðferðirog „lét
það nægja“ að aðskilja fjöl-
skyldur og flytja hina ýmsu
ættbálka nauðungarflutning-
um í þeirri von aö þeir myndu
deyja út. Það var ekki fyrr en
árið 1973 sem frumbyggjarnir
fengu réttindi til að stjórna
sínu eigin lífi — á pappírn-
um.
Hin margra ára kúgun og
niðurlæging og lítilsvirðing
fyrir hefðum og menningu
frumbyggjanna, hefur sett
sinn svip á þetta stolta fólk.
Það hefur glatað sjálfstrausti
og sjálfsbjargarviðleitni.
Atvinnuleysi er sex sinnum
meira hjá frumbyggjum en
öðrum íbúum I Astrallu, ung-
barnadauði þrisvar sinnum
meiri og meðalaldur frum-
byggja er 20 árum styttri,
Pat Dodsen, sem er for-
maður „Central Land
Council", en þau samtök berj-
ast fyrir rétti frumbyggjanna
til landsins sem forfeður
þeirra bjuggu á, I áraþúsund-
ir, en hefur nú veriö yfirtekið
af nautabændum og námufé-
lögum segir: „Við höfum kos-
ið árið 1988 til þess að halda
upp á það, að þrátt fyrir allt
hefur okkur tekist að lifa af
200 ár með hvíta manninum.
Við syrgjum systur okkar og
bræður sem hafa verið drep-
in. Jafnframt erum við reiðu-
búin til að rétta sáttarhönd
og sýna fram á, að við erum
þjóð sem eigum okkar menn-
ingu og hefðir, sem gætu
komið að notum I dag.“
Ekkert stress
„Sjálfsagt gætum við fund-
ið leið til að lifa I friði með
hvítu íbúunum I Ástralíu,"
segir Pat Dodson. „En þá yrð-
um við að taka þátt I ákvörð-
unum og axla þá ábyrgð sem
því fylgir. Hver veit nema þið
gætuð lært eitthvað af okk-
ur...“
Tímaskyn frumbyggjanna
er til dæmis allt annað en
tímaskyn vestrænnar menn-
ingar. Þeir stressa sig ekkert
I sambandi við morgundag-
inn, menn hafa tíma hver fyrir
annan og enginn þarf að
glíma viö vandamál aleinn.
Pat Dodsen er einn mjög
fárra frumbyggja með lang-
skólanám að baki. Árið 1975,
þá 27 ára varð hann fyrsti
kaþólski presturinn af kyn-
þætti frumbyggja.
„Á mínum unglingsárum
komst ég að því að við vær-
um af kynþætti sem væri að
deyja út. Eg hafði miklar
áhyggjur af þessu, þvl mér
fannst ég vera sprelllifandi.
Jafnvel var talað um hvort við
hefðum nokkra sál...“ segir
Pat Dodson sem hefur lagt
hempuna til hliðar, vegna
þess að endurbætur til
handa frumbyggja, sem hann
vann að voru of róttækar,
fannst yfirboðurum hans.
Imparja
Eitt af verkefnum frum-
byggja er sjónvarpsstöðin
Imparja, sem er starfrækt í
Alice Springs. Eftir margra
ára togstreitu við yfirvöld og
samkeppnisaöila, fengu
nokkur samtök frumbyggja
leyfi til útsendinga.
Framkvæmdastjóri stöðv-
arinnar Freda Glynn segir
stöðina eiga að efla sjálfs-
traust frumbyggjanna og
meðvitund þeirra um að þeir
séu þjóð. „Við ætlum einnig
að nota Imparja til að þjappa
hinum ýmsu ættbálkum þétt-
ar saman. Við erum margir
ættbálkar og tölum ýmsar
mállýskur, og hver ættbálkur
hefur mismunandi heföir,“
segir Freda Glynn. Pat Dod-
son segir: „Við höfum ekki
áhuga á því að fela okkur í
eyðimörkinni og einangra
okkur. Við viljum vera með,
þar sem ákvarðanir eru tekn-
ar þvi þannig verður það að
vera ef við eigum að bera
ábyrgð á þeim vandamálum
sem upp koma.“ Freda Glynn
er á sama máli og Pat Dod-
son. „Það er nauösynlegt að
halda við menningu okkar
frumbyggjanna, en við viljum
ekki lifa I fortlðinni. Við get-
um ekki gengið um klæða-
laus og setið við íhugun all-
an daginn. Við verðum að
vinna, ef við ætlum að koma
á nýju samfélagi."
(Sunnud.bl. Det fri Aktuelt)