Alþýðublaðið - 05.08.1988, Blaðsíða 8

Föstudagur 5. ágúst 1988
FRÉTTASKÝRING
Sólveig Olafsdóttir
skrifar
Jafnstaða kynjanna a Norðurlöndum
ÓJAFHRÉTTI Á ÖLLUM SVIBUM
Ástandið á íslandi lakara en á öðrum Norðurlöndunum hvað varðar aðbúnað foreldra,
umönnun barna, tekjumun og valdastöður.
Brátt eru liðin 13 ár frá kvennafrídeginum sem vakti miklar vonir i jafnréttisbaráttunni. Enn er þó langt i land
— ójöfn staða kynjanna jafnvel enn meiri hér á landi en á öðrum Norðurlöndum.
Jafnstaða kynja á öllum
sviðum er orðið viðurkennt
markmið á Norðurlöndunum
fimm, íslandi, Danmörku,
Noregi, Svíþjóð og Finnlandi.
Með jafnstöðu er átt við að
konur og karlar hafi sömu
réttindi, skyldur og mögu-
leika til aö hafa starf og vera
efnahagsiega sjálfstæö,
gæta heimilis og barna, og
taka þátt i stjórnmálum og
öðrum þáttum samfélagsins.
Þrátt fyrir þær miklu breyt-
ingar sem hafa átt sér stað i
samfélaginu á undanförnum
áratugum er þessu marki
hvergi nærri náð, konur
ganga alls ekki til sama
borðs og karlar hvaö varðar
nám og störf. Þó að ýmislegt
hafi áunnist er Ijóst aö mikiö
átak og hugarfarsbreyting
verður að eiga sér stað nú i
nánustu framtíð eigi jafn-
staða kynjanna aö verða að
veruleika. Til að geta unnið
að settu marki er nauðsyn-
legt að vita hvernig staðan er
í þjóðfélaginu nú og hver
þróunin hefur verið. Til þess
þarf tölulegar staðreyndir, og
nú hafa hagstofur Norður-
landa safnað saman tiltæk-
um upplýsingum til að bera
saman stöðu kynjanna á
Norðurlöndum. Bókin „Konur
og karlar á Norðurlöndum" er
byggð á niðurstööu þessara
rannsókna, og þar er áhersl-
an lögð á að skoða stöðu
kynjanna á sem flestum sviö-
um þjóðfélagsins og leiða i
Ijós að hve miklu leyti jöfnuð-
ur ríkir milli kynjanna. Bókin
gefur til kynna að á engu
þjóðfélagssviði sé hlutur
kvenna og karla orðinn
nokkurn veginn jafn. Þrátt
fyrir nokkrar breytingar er
samfélagið í sfórum dráttum
enn tvískipt og á það viö um
öll löndin. Ástandið á íslandi
er þó lakara í þessum málum
en á öllum hinum Norður-
löndunum hvað varðar að-
búnað foreldra og umönnun
barna, tekjumun karla og
kvenna, og fjölda kvenna í
valdastöðum í þjóðfélaginu.
Þessar niðurstööur ættu að
vera íslenskum körlum og
konum umhugsunarefni, og
þær ættu að stuðla að því að
bæði kynin tækju höndum
saman við úrbætur i átt til
raunverulegs jafnréttis.
FÆDINGARORLOF STYST Á
ÍSLANDI
Fæðingarorlof er mjög
mismunandi á Norðurlöndun-
um. Það er lengst í Svíþjóð,
eitt ár, en langstyst á íslandi
eða 4 mánuðir. Feður geta
skipt barnsburðarleyfi með
mæðrum en það er aðeins I
Svíþjóð sem það á við allan
tímann. Leyfi fyrir foreldra til
að gæta sjúkra barna er
lengst í Svíþjóð þar sem það
er allt að 60 dagar á barn á
ári, en styst á íslandi þar
sem það er aðeins 7 dagar á
ári. Framboð á dagvistunar-
rými er fjarri því að vera full-
nægjandi, og er ástandið
langverst á Islandi, en best í
Danmörku.
TEKJUMUNUR MESTUR Á
ÍSLANDI
Tekjumunur kvenna og
karla hefur farið minnkandi
en er þó enn verulegur. Á
heildina litið er tekjubilið
svipað i Danmörku, Finnlandi
og Sviþjóö en þar hafa konur
um 70% af tekjum karla. í
Noregi er hlutfallið 60%, en
lægst á íslandi 50%. Ástæð-
ur þessa tekjumunar felast
m.a. í misjafnri skiptingu
vinnutíma kvenna og karla
milli launaðs og ólaunaðs
starfs, en þó ekki síst í lág-
um launum i svokölluðum
„kvennastörfum" svo og í
lægri launum kvenna en
karla yfirleitt. Athyglisvert er
þó að launabilið milli kynj-
anna hefur minnkað mjög
meðal ófaglærðs fólks á Is-
landi og eru konur í fisk-
vinnslu t.d. með 93% af laun-
um karla. Laun í iðnaði eru
aftur á móti lægst á íslandi
en hæst í Danmörku.
FÆSTAR KONUR Á ÞINGI Á
ÍSLANDI
Karlar sitja á mun fleiri
valdastólum en konur og
gildir þá einu hvert litið er í
þjóðfélaginu. Konur eru nú
um þriðjungur fulltrúa á þjóð-
þingum Norðurlanda að und-
anskildu íslandi þar sem um
fimmtungur þingmanna eru
konur. ísland er þó eina land-
ið þar sem er stjórnmála-
flokkur einungis skipaður
konum og má ætla að ef
hann væri ekki til staðar væri
munurinn enn meiri.
Á öllum Norðurlöndunum
nema i Svíþjóð hefur nú verið
lögfest að vinna eigi að því
að jafna stöðu kynja í opin-
berum nefndum, stjórnum og
ráðum, en hlutur kvenna er
þar hæstur í Danmörku og
Noregi, 31%, en lægsturá ís-
landi, 1%. í trúnaðarstörfum
stjórnmálaflokka, launþega-
samtaka og innan embættis-
kerfisins gætir áhrifa kvenna
minna eftir því sem trúnaðar-
stöðurnar eru valdameiri.
NÁMSVAL KYNRUNDIÐ
Konur og karlar hafa sömu
möguleika að mennta sig, en
mikill munur er á því hvernig
þau hagnýta sér þá. Val kynj-
anna á námsbrautum er kyn-
bundið en það hefur aftur
áhrif á verkaskiptingu kynja á
vinnumarkaði. Flestir nem-
endur halda áfram námi í
framhaldsskóla og hefur
nemendum þar fjölgað mikið
á undanförnum árum. í fram-
haldsskólum hneigist hugur
kvenna meira að bóknáms-
greinum en karla að raun-
greinum. í starfsnámi kemur
kynskiptingin enn skýrar
fram. Konur eru þar í miklum
meirihluta í námi sem lýtur
að þjónustu, uppeldi og um-
önnun, en karlar meirihluta í
námi á sviði frumframleiðslu-
greina, iðnaðar og tækni. Á
háskólastigi er fjöldi kvenna
og karla svipaður en þar er
námsval kynjanna mjög mis-
munandi. Konur eru þar i
miklum meirihluta í heilbrigð-
isgreinum, kennaranámi og
hugvisindum, en karlar eru
hinsvegar yfirgnæfandi í
tækni og raunvísindum.
ÓLAUNUÐ 0G LAUNUÐ STÖRF
Heimilisstörf eru enn sem
fyrr að mestu leyti í höndum
kvenna en þeim konum
fækkar stöðugt sem eru ein-
göngu heimavinnandi. Þær
eru hlutfallslega flestar í
Noregi en fæstar í Finnalndi.
Jafnræði kynjanna við heimil-
isstörf virðist vera mest í Sví-
þjóð. Konur hafa leitað æ
ríkari mæli út á vinnumarkað-
inn og eru konur nú helming-
ur mannaflans i atvinnulífinu
en voru aðeins þriðjungur
áriö 1960.
Atvinnuþátttaka kvenna á
aldrinum frá tvítugu til eftir-
launaaldurs var lengst af
mest i Finnlandi, en er nú
mest í Svfþjóð, 83%, og
minnst í Noregi, 73%. Hluta-
störf eru mun algengari
meðal kvenna en karla, og
eru nú um fjórar af hverjum
tíu konum í launuðum störf-
um í Danmörku, íslandi og
Svíþjóð sem vinna innan við
35 tíma á viku, um fimm af
hverjum tíu í Noregi en innan
við tvær af hverjum tíu í
Finnlandi, meðan aðeins 5%
norrænna karla vinna hluta-
störf. Þá hefur atvinnuleysti
almennt bitnað meira á kon-
um en körlum.
KARLAR HAFA MEIRI FRÍTÍMA
EN KONUR
Á öllum Norðurlöndunum
verja karlar meiri tíma til
launaðrar vinnu en konur, en
þær verja aftur á móti mun
meiri tíma til ólaunaðrar
vinnu. Þrátt fyrir þetta hafa
karlar að meðaltali heldur
meiri frítímaen konur. Mun-
urinn er minnstur í Dan-
mörku en mestur í Finnlandi.
Konur og karlar veria, frítíma
sínum ein nig á ólikan hátt,
karlar hneigjast meira að
íþróttum en konur gefa sig
meira að menningarmálum
en karlar. Konur lesa einnig
mun meira en karlar en þeir
horfa meira á sjónvarp en
konur.
ÍSLENDINGAR LIFA LENGST
0G FJÖLGAR MEST
í Noregi og þó einkum á ís-
landi er útlit fyrir að fólki
haldi áfram að fjölga, jafnvel
eftir aldamót. Á hinum Norð-
urlöndunum eru hinsvegar
horfur á að fólki fækki í
byrjun næstu aldar. Fjöl-
skyldur verða æ minni, óvígð
sambúð hefur færst í vöxt og
hjónaskilnuðum hefur fjölg-
að. Á Norðurlöndunum er um
það bil sjöunda hver móðir
einstæð en aðeins 2-4%
feðra.
Meðalaldur fólks á Norður-
löndum er mjög hár og það
er aðeins í Japan sem hann
er lengri. Meðalævi kvenna er
mun lengri en karla og er
munurinn mestur í Finnlandi,
8 ár, en minnstur á Islandi,
51/2 ár, svo að þar ríkir þó
meiri jöfnuður. Meðalævi á
íslandi er einnig lengst á öll-
um Norðurlöndunum.
Þá er heilsufari kvenna og
karla mjög ólíkt farið. Karlar
deyja fremur en konur af
völdum hjarta- og æðasjúk-
dóma, illkynjaðra æxla og
slysfara. Hinsvegar eru tíðni
hjarta- og æðasjúkdóma
hærri meðal kvenna en karla.
Tíðni krabbameins er mis-
munandi hjá konum og körl-
um, krabbamein í brjóstum
og kynfærum er algengt hjá
konum en krabbamein ( önd-
unarfærum og meltingarfær-
um er algengt hjá körlum.