Alþýðublaðið - 19.11.1988, Blaðsíða 7

Laugardagur 19. nóvember 1988
7
HÉR DUGA ENGAR SKYNDILAUSHIR
Kaflar úr setningarrœðu Jóns Baldvins Hannibalssonar,
formanns, á 44. flokksþingi Alþýðuflokksins
„Meðan Sjálfstæðisflokkurinn liggur við stjóra og áhöfnin til kojs verða umbótaöflin vinstra megin við miöju
að efla samstöðu sina, vegna þess að það er þjóðarnauðsyn.“Jón Baldvin við setningu flokksþingsins i gær.
A-mynd/Magnús Reynir.
PANTA REI — allt streym-
ir. Þannig hljómar fleyg
kennisetning úr grískri heim-
speki. Hún hefur beina skír-
skotun til okkar samtíma; allt
er breytingum undirorpið.
Hraði breytinganna er slíkur
að við eigum fullt í fangi með
að skilja þær, aölagast þeim,
bregðast við þeim í Ijósi
reynslunnar, halda kúrsinn í
öldurótinu.
Perestroijka og Glasnost
— kerfisbreyting og þíða.
Þessi tvö rússnesku orð, sem
boða breytingu — ef ekki
byltingu — eru pólitískt vöru-
merki, sem hljómar jafn
kunnuglega og Kók eða
Pepsi, enda kappsamlega
auglýst. Bak við vörumerkiö
blasirvið röggsamleg ímynd
aðalritarans, Mikhails
Gorbashevs, sem boðar
þrautpíndum þjóðum Sovét-"
ríkjanna nýja von um stöðvun
vígbúnaðarkapphlaupsins —
von um friðsamlega sambúð.
Bóndinn i Kreml er fangi
fortíðarinnar. Hann reynir nu
að brjótast úr viðjum hennar
í krafti hugmynda, sem eru
evrópskum jafnaðarmönnum
gamalkunnar: Dreifing hins
efnahagslega valds, sam-
keppni á markaði til að
tryggja efnahagslegar fram-
farir, tækninýjungar, hag-
sæld; lýðræðisleg sam-
keppni hugmynda í hörðum
skóla reynslunnar; virðing fyr-
ir mannréttindum; lýðræðis-
lega kjörið ríkisvald til að
stýra markaðnum í almanna-
þágu, til að tryggja félagsleg
réttindi, jöfnuð og velferð
almennings.
HIN NÝJA EVRÓPA
Við erum í menningarlegu
og efnahagslegu tilliti
Evróþuþjóð. Framtlðarhorfur
þjóðarinnar eru að verulegu
leyti tengdar þróun á megin-
Jandi Evrópu. Sérstaða okkar
íslendinga er hins vegar sú
að afkoma þjóðarinnar bygg-
ist í rlkum mæli á takmark-
aðri auðlind, sem ekki er til
skiptanna. Viðurkenning leið-
toga jafnaðarmannaflokk-
anna í Evrópu á þessari stað-
reynd, er okkur mikils virði.
En það er til lítils að gæta
vandlega viðskiptahagsmuna
þjóðarinnar er grundvellinum
undir þjóðartilveru okkar,
sem er náttúrulegt umhverfi
okkar og lífríki sjávar, er
kippt undan okkur, hvort
heldur er fyrir tilverknað ann-
arra þjóða eða sjálfra okkar.
Þar eru engin góð ráð nema I
tlma séu tekin. Þess vegna
ber okkur íslendingum sér-
stök skylda til að taka frum-
kvæði á alþjóðlegum vett-
vangi I umhverfismálum. Sá
vilji okkar birtist með skýrum
hætti á þessu flokksþingi.
Árum saman hefur Ingvi Þor-
steinsson verið sem hróp-
andinn I eyðimörkinni þar
sem hann hefur sýnt okkur I
máli og myndum land I tötr-
um, þar sem gróðureyðingin
fer vaxandi ár frá ári. Þessi
óheillaþróun verðum við að
stöðva, áður en það er um
seinan. Ofbeitin er hin hliðin
á offramleiðsluvanda land-
búnaðarins. Við megum ekki
unna okkur hvíldar fyrr en
skilningur þjóðarinnar hefur
verið vakinn á nauðsyn
aðgerða. Við eigum að banna
lausagöngu búfjár, taka upp
strangar reglur um ítölu I af-
réttir og tryggja þar með að
landgræðsla, gróðurvernd og
skógrækt fái frið og grið til
að klæða landið á ný.
VEISLUNNI MIKLU AÐ UÚKA
Ég sagði áðan að við
stæðum nú á tímamótum í
atvinnu- og efnahagsmálum,
stjórnmálum og alþjóðlegum
samskiptum.
Veislunni miklu, sem efnt
var til á góðærisskeiðinu
1984-87 er nú að Ijúka. Fram-
undan eru erfiðir timar og
atvinnuþref.
í gærkvöldi sat ég ásamt
formanni Alþýðubandalags-
ins á fjölmennum fundi trún-
aðarmannaráðs Dagsbrúnar í
Reykjavík. Á fundinum var
vitnað til ummæla, sem ég
hafði nýlega látið falla í opin-
berri umræðu um efnahags-
mál. Að á s.l. ári hefðu þjóð-
artekjur íslendinga reynst
vera hinar fimmtu hæstu í
heimi á mann, 21. þús. dollar-
ar eða rúmar 4 milljónir á
hverja 4ra manna fjölskyldu.
Jafnframt var vitnað í bú-
reikninga vísitölufjölskyId-
unnar sem sýna að 4ra
manna fjölskylda eyðir á
hverjum mánuði 150 þús. kr.
að jafnaði og borgar aðeins
20 þús. kr. í skatta af þeirri
uþphæð. Hún hefurtil ráð-
stöfunar um 130 þúsund og
ver milli 20 og 30 þúsundum
til matarinnkaupa á mánuði.
Þessi Dagsbrúnarmaður
lagði hins vegar fram launa-
seðilinn sinn. Hann hafði 60
þús. kr. á mánuði; hann hélt
eftir aðeins 24 þús. kr. til ráð-
stöfunar á mánuði þegar bú-
ið var að taka af honum í
skatta, lífeyrissjóöi, orlof,
stéttarfélagsgjöld o.s.frv.
Húsaleigan ein var hærri
upphæð.
Þegar við bætist ófremdar-
ástandið í húsnæðismálum
með löngum biðröðum eftir
lánsloforðum, og ótryggar
atvinnuhorfur, er von að ugg-
ur læðist að mörgum mann-
inum um afkomu fjölskyldu
og framtíöarhorfur. Og menn
spyrja: Hvað stendur eftir af
góðærinu?
Fyrr um daginn höfðu eig-
endur og forstjórar frystihúsa
sent frá sér neyðarkall um
hallarekstur, skuldasöfnun,
rekstrarstöðvun og yfirvof-
andi lokun.
Allt gerist þetta við lok
mesta góðærisskeiðs sem
þjóðin hefur upplifað í sögu
sinni.
Hvað er að? Hvernig má
sllkt vera?
Hver var hlutur atvinnurek-
enda, heimilanna, stjórnmála-
mannanna í góðærinu?
Við spyrjum — ekki til
þess að leita að sökudólgum
og kveða upp dóma, heldur
til þess að læra af reynslunni
þegar við horfum til framtíð-
arinnar.
Lítum fyrst á hlut atvinnu-
rekenda. Góðærið átti upp-
runa sinn í sjávarútveginum.
Hvert metaflaáriö rak annað.
Útflutningsverðmætið fór
hraðvaxandi. Verð á erlendum
mörkuðum hækkaði jafnt og
þétt. Tilkostnaður fór lækk-
andi, vegna lægra olíuverðs
og lægri vaxta á erlendum
lánum. Dugði þetta ekki til
að rétta hlut og bæta hag fyr-
irtækja í sjávarútvegi? Lögðu
þau ekki fé til hliðar í Verð-
jöfnunarsjóð fiskiðnaðarins
til þess að mæta samdrætt-
inum, sem reynslan hefur
kennt okkur að fylgir vaxtar-
skeiðinu eins og nótt fylgir
degi? Ekki gátu þeir kvartað
undan því að ávöxtunarkjör
fjármagns væru ekki góð.
Raunvextir voru hinir hæstu í
heimi á tímabili. En hvað
gerðist?
Atvinnurekendur fylltust
framkvæmdagleði, tvíefldir af
hagnaðarvon. Rækjuverk-
smiðjum var fjölgað úr 20 i
50. Þrátt fyrir aflatakmarkanir
kvótakerfis var fjárfest í nýj-
um skipum eða endurbótum
á gömlum fyrir marga millj-
arða á ári hverju. Fiskvinnslu-
fyrirtækjum fjölgaði og það
var fjárfest i nýjum og dýrari
tækjabúnaði. Það voru tekin
lán — og ekkert spurt um
fjármagnskostnað. En hvað
var gert til að lækka tilkostn-
að, hagræða í rekstri, þróa
nýjar vörur, afla nýrra márk-
aða? Var lagt fé til hliöar meö
góðum ávöxtunarkjörum?
Er það nógu gott að þegár
atvinnurekendur ranka við
sér eftir fjárfestingaræðið og
ytri skilyrði hafa snúist til
hins verra — eins og allir
vissu fyrirfram að þau hlytu
að gera — að framvísa reikn-
ingnum til ríkisins, skattborg-
aranna og heimta gengisfell-
ingu — svikna mynt?
Hvers vegna söfnuðu fyrir-
tækin stórfelldum skuldum
líka í góðærinu? Hvar var fyr-
irhyggjaog fjármálavit þeirra
atvinnurekenda, sem gösluð-
ust áfram klifjaðir erlendu og
innlendu lánsfé við að hrófla
upp hótelum, verslanahöllum,
veitingasölum o.s.frv. í stað
þess að byggja upp eigið fé
fyrirtækja, draga úr lánsfjár-
þörf og treysta undirstöðurn-
ar.
LÍTI NÚ HVER í EIGIN BARM
Og hver var hlutur heimil-
anna? Hundrað og fimmtíu
þúsund sólarlandaferðir.
Veltuaukning í verslun um
67% milli áranna 86-87. Ef
aukningin hefði verið aðeins
10% — eins og hjá venjuleg-
um þjóðum — hefði það
sparað 4,5 milljarða í gjald-
eyri. Ámóta upphæð og nú er
til ávöxtunar á gráa markaðn-
um. Hvað hefði það fé boriö
mikla vexti? Bara þessi veltu-
aukning í sólund og bruðl
samsvarar því að allur síldar-,
loðnu og humarstofninn
heföi horfið eins og dögg fyr-
ir sólu í einu vetvangi. Heim-
ilin keyptu leikföng, sem
samsvara verðmæti alls út-
flutnings loónuflotans. Fyrr
má nú vera barngæskan.
Heimilin keyptu 70 þúsund
bíla á þessum árum. Þau
keyptu bíla, fátnað, húsgögn,
heimilistæki og leikföng fyrir
erlendan gjaldeyri sem að
viðbættri fragt, aðflutnings-
gjöldum og söluskatti sam-
svarar rúmlega helmingi af
fjárlögum ríkisins ’89. Þá er
eftir að tíunda ósýnilegan
innflutning 150 þúsund ferða-
langa, sem hafa farið í inn-
kaupaleiðangra í útlöndum
eins og engisprettufaraldur.
HLUTUR JAFNADARMANNA
Við vorum málefnalega vel
búnir undir stjórnarþátttöku.
Við tókum frumkvæði í
stjórnarmyndunarviðræðum.
Við mótuðum hugmynda-
áætlun seinustu ríkisstjórnar
og mynduðum reyndar ríkis-
stjórnina fyrir formann Sjálf-
stæöisflokksins. Við tókum
að okkur erfiðustu verkin í
þeirri ríkisstjórn og hófumst
strax handa.
Við byrjuðum á að koma
ríkisfjármálunum í lag. Við
.hikuðum ekki við að leggja á
nýja skatta. Við stóðum við
loforð okkur um heildarend-
urskoðun á skattakerfinu. Við
komum á staðgreiðslukerfi
skatta. Við endurskipulögð-
um tollakerfið. Lækkuöum
tolla og afnámum þá á mat-
vælum. Það er fyrsta skrefið
sem við höfum stigið i átt til
aðlögunar að hinum nýja
Evrópumarkaöi. Við komum á
einföldum og undanþágu-
lausum söluskatti í einu
þrepi sem er forsenda þess
langtímaverkefnis að upp-
ræta skattsvik og endurreisa
heiðarlegan skattamóral.
Þannig hrundum við í fram-
kvæmd grundvallarstefnu-
breytingu í skattamálum: Að
skattleggja eyðslu fremur en
tekjur.
Ef vel tekst til í fram-
kvæmd munu kaupleiguibúð-
irnar einnig marka þáttaskil.
Við komum fram fjölmörgum
öðrum umbótamálum.
Rammalöggjöf um fjár-
magnsmarkainn, sem nú bíö-
ur lögfestingar. Aðskilnaður
framkvæmdavalds og dóms-
valds, sem mun kippa ís-
lensku réttarfari inn i nýja
öld. Aukiö útflutningsfrelsi
og margt fleira.
Sá sem leitar í lagasafni
eða í Þingtíðindum að hinum
stóru umbótamálum rikis-
stjórnar Þorsteins Pálssonar
gæti freistast til aö halda að
þetta hafi verið ríkisstjórn Al-
þýðuflokksins. Alþýðuflokks-
fólk þarf ekki að fyrirverða
sig fyrir hlut okkar flokks í
þeirri ríkisstjórn.
En þetta var ekki nóg. Fjöl-
mörg aðkallandi umbótamál
náðu ekki fram að ganga
vegna tregðu eða skilnings-
leysis samstarfsaóila. Þar má
nefna sölu Útvegsbankans,
endurskipulagningu banka-
kerfisins, endurskipulagn-
ingu sjóðakerfis, afnám ríkis-
ábyrgða á lánum til einka-
aðila, umbætur á landbúnað-
arstefnunni o.fl. (lífeyrissjóða-
mál, skattsvik).
En aö lokum voru það við-
brögð stjórnarflokkanna við
aðsteðjandi samdrætti og
kreppu, sem bundu endi á
stjórnarsamstarfiö. Sú saga
er ykkur öllum kunn. Sjálf-
stæðisflokkurinn brást sjálf-
um sér og þjóðinni á úrslita-
stundu. Það er eins og bjarg-
vætturinn frá Flateyri hefur
sagt: „Þeir sem ekki geta
stjórnað sjálfum sér, geta
ekki stjórnað öðrum.“
Við það þarf svo sem engu
að bæta. Við hinir, sem telj-
um að stjórnmál snúist frem-
ur um þjóöarhei11 en sálar-
heill einhverra forystumanna,
gátum ekki horft á það að-
gerðarlaust að hjól atvinnu-
lífsins stöðvuöust á sl.
hausti.
Það mátti ekki tæpara
standa. Við höfum orðið fyrir
ytri áföllum. Það þýddi ekki
að halda áfram umvöndunum
^ið sjóveika forystu sjálf-
stæöismanna. Það var kom-
inn tími til athafna. Við verð-
um að sigla þjóðarskútunni í
gegnum þennan öldudal og
bæta rá og reiða þegar við
erum komnir á lygnari sjó.
Sjálfstæðisflokkurinn
þekkti ekki sinn vitjunartíma.
Óhamið vaxtafrelsi án sam-