Alþýðublaðið - 19.11.1988, Qupperneq 12

12
Laugardagur 19. nóvember 1988
AUSTURLAND
—
SBÍÍÍ
Stöðvarhús Fjaröarselsvirkjunar er ekki síöur glæsileg en sú saga sem þaö hefur að geyma.
Seyðisfjörður
Fjarðarselsvirkjun 75 ára
Vélasamstœðan frá 1913 enn í góðu lagi
Ein glæsilegasta nrienj um
framfarir og stórhug á ís-
landi, Fjaröarselsvirkjun í
Fjarðará, varð 75 ára gömul
18. október síðastliðinn.
Þetta var fjórða rafveitan til
almenningsþarfa á íslandi, á
eftir Reykdalsvirkjun í Dverg í
Hafnarfirði (1905), Eskifirði
(1911) og Siglufirði (1912).
Fjarðarselsvirkjun var hins-
vegar fyrsta raunverulega
bæjarveitan því þjónustu-
svæðið náði yfir mestan
hluta Seyðisfjarðar. Jafnframt
því var þetta fyrsta riðstraums-
veitan hér á landi með há-
spennt aðflutningskerfi og
tilheyrandi spennustöðvum.
Um leið var þetta ein fyrsta
riðstraumsveita á Norður-
löndum, sú fyrsta var reist í
Svíþjóð 1910.
Eins og kunnugt er af sögu
Seyðisfjarðarkaupstaðar var
þar óvenju mikill myndarbrag-
ur á öllum hlutum um síð-
ustu aldamót. Kom þar margt
til en einkum þó góð afkoma
staðarins, sem eins og nú
byggði mest á sjávarútvegi,
og ekki síður þau góðu sam-
bönd sem staðurinn hafði við
erlenda aðila. Bæði Norð-
menn og Dani. Var stundum
um það rætt og er enn, bæði
í gamni og alvöru, að bærinn
hafi um aldamótin verið þrí-
skiptur, einn danskur hluti,
annar norskur og sá þriðji ís-
lenskur. Þetta er að sjálf-
sögðu ýkt en leynist þó í
þessari sögu sannleikskorn.
Umræður um rafmagns-
málin hófust á Seyöisfirði
skömmu eftir aldamótin og
þegar árið 1907 var leitað eft-
ir tilboðum erlendis í mann-
virkjagerð og vélar. Þá leist
mönnum ekki á þau tilboð
sem komu en þremur árum
síðar komst skriður á málið
þegar tilboð barst frá manni í
Hafnarfirði um að raflýsa
bæinn fyrir 40.000 krónur. í
framhaldi af þessu var skip-
uð nefnd til að kanna alla
möguleika og 1912 var ákveð-
ið að ganga að tilboði fyrir-
tækisins Siemens &
Schuckert í Kaupmannahöfn
um byggingu rafstöðvar fyrir
bæinn. Verkiö hófst svo vorið
1913 og var að fullu lokið um
haustið. Tekin hafði verið á
leigu hluti Jóns bónda Jóns-
sonar í Firði hluti Fjarðarár
og leiguverð ákveðið 60 kr. á
ári. Stífla var byggð í ánni og
vatn leitt í hvamminn við
Fjarðarselsfossinn eftir járn-
pípum. Framkvæmdin og
tækniatriöin verða ekki frekar
rakin hér en 13. október 1913
var straumi fyrst hleypt á
veituna og þann 18. október
var haldin á Seyðisfirði mikil
rafljósahátíð.
Engar stærri breytingar
eða viðbætur voru gerðar á
rafmagnsveitunni næstu 10
árin eða fram til 1923. Ári síð-
ar var hinsvegar lokið við að
bæta við nýrri vélasamstæðu
á rafstöðina og afl hennar
aukið um helming. Síðan var
breytt, bætt og lagað.
M.a. byggð ný stífla við Heið-
arvatn á 5ta áratugnum svo
eitthvað sé nefnt en að auki
var skipt um rafal og fleira á
þessu tímabili. Áriö 1957 var
rafveitunni afsalað til Raf-
Jón Sigurðsson, iðnaðar- og orku-
málaráöherra, talar undir boröum
í veglegri afmælisveislu sem
haldin var i tilefni afmælisins.
magnsveitna ríkisins, enda
var þá svo málum komið að
rekstur hennar var orðinn gíf-
urlega erfiður. Taxtar veitunn-
ar voru alla tíð mjög lágir og
fór svo á síðustu árum henn-
ar sem sjálfseignarstofnunar
að bæjarsjóður þurfti að lána
henni mikið fé svo hún gæti
reynt að fjárfesta og fram-
kvæma í samræmi við aukna
orkuþörf.
Elsta vélasamstæðan frá
1913 er enn í góðu lagi og
nothæf en er þó mikið til
hlíft þar sem hún er að sjálf-
sögðu orðin safngripur. í
þessari gríðarlegu endingu er
sennilegast fólgin sérstaða
þessarar raforkusögu, stór-
huga Seyðfirðingar byggðu
um aHamótin rafstöð sem
stendur fullkomlega fyrir
sínu, enn þann dag í dag og
ber að sjálfsögðu fagurt vitni
þeim stórhug sem að baki
bjó. Þess má að lokum geta
að 1913 voru íbúar á Seyðis-
firði ámóta margir og þeir eru
í dag sem er ekki síður sér-
stætt og sýnir betur en
margt annað hversu saga
staðarins er merkileg, bæði
sem einstakt fyrirbrigði og
hluti af íslandssögunni.
Heildarorkuþörfin i dag er
þó engu að síður u.þ.b. 100
sinnum meiri en hún var 1913
og það segir ef til vill líka
sína sögu um þróun tuttug-
ustu aldarinnar, aldartækni
og vélhyggju.
Jón Sigurðsson sést hér í fylgd Erlings Garðars Jóassonar, rafveitu-
stjóra Austurlands og formanns kjördæmisráðs Alþýöuflokksins.