Alþýðublaðið - 08.09.1989, Blaðsíða 3

Föstudagur 8. sept. 1989
3
FRETTASKYRING
Rekstur ríkissjóds fyrstu 7 mánudi ársins:
Almenn rekstrargjöld
lækka um 3% að raungildi
Stefnir áfram í 5 milljarda halla. Útgjaldaaukningin eingöngu tilkomin vegna
beinna útgreiöslna úr ríkissjóöi. Innlend lánsfjáröflun meiri en á horföist.
eftir Kristján Kristjánsson
Rekstur ríkisins á tímabil-
inu janúar til júlí gekk sam-
kvæmt fjárlögum og gott
betur. Greiðslustaða A-
hluta ríkissjóðs er betri um
3.3 milljarða en áætlað var,
einkum vegna þess að inn-
lend lánsfjáröflun hefur far-
ið langt fram úr björtustu
vonum en einnig vegna
þess að rekstrarafkoma er
1.1. milljarði betri en áætl-
að var. Staða ríkissjóðs
gagnvart Seðlabanka er
sömuleiðis mun skárri en
síðastliðin ár sem veldur
því að minni þörf er á er-
lendum lántökum eða
seðlaprentun. Þetta kom
fram á blaðamannafundi
sem Ólafur Ragnar Grims-
son fjármálaráðherra hélt á
miðvikudaginn. Rekstur
ríkisins er reyndar innan
við 40% af heildarútgjöld-
um þess.
Fjármálaráðherra lagði
áherslu á að sá halli sem
fyrirsjáanlegur væri á ríkis-
sjóði á þessu ári, en hann er
talinn nema um 5 milljörð-
um, væri tilkominn vegna
ákvarðana sem ríkisstjórn-
in hefur tekið eftir að fjár-
lög voru samþykkt. Það
mætti ekki blanda saman
annarsvegar rekstri ríkisins
og svo beinum útgreiðslum
úr ríkissjóði hinsvegar.
Fram kom hjá ráðherra að
engar nýjar upplýsingar
lægju fyrir sem breyttu
spánni um 5 milljarða halla
á ríkissjóði á árinu.
Rekstrargjöld ríkisíns
lækka um 3%
að raungildi
Ástæðurnar fyrir hallan-
um eru einkum og sér í lagi
auknar niðurgreiðslur,
hækkun á greiðslu til þeirra
sem njóta tryggingarbóta
af hálfu ríkisins, fé lagt fram
til að greiða fyrir vinnu
skólafólks í sumar sem leið,
aðgerðir tengdar kjara-
samningum til styrktar at-
vinnuvegunum, gengis-
breytingar og nokkur önn-
ur atriði. Með öðrum orð-
um, hallinn á ríkissjóði er
ekki vegna reksturs heldur
vegna útgreiðslna úr ríkis-
sjóði sem tilkomnar eru
vegna ákvarðana ríkis-
stjórnar á fjárlagaárinu.
Þetta þýðir að rekstur rík-
isins og ríkisstofnana er
betri en á horfðist sem fjár-
málaráðherra sagði að
væri einkum að þakka að-
haldi og sparnaði i ríkis-
rekstri en nýráðningar í rík-
iskerfinu hafa dregist sam-
an miðað við síðasta ár. Á
síðasta ári var ráðið í 676
stöður í dagvinnu á fyrri
hluta ársins en í ár hefur að-
eins verið ráðið í 300 stöður
á sama tíma og ráðningar
utan heimilda hafa dregist
verulega saman samfara
hertu eftirliti. Almenn
rekstrargjöld hafa við þetta
dregist saman um 3% að
raungildi í ár miðað við síð-
asta ár. Samdráttur hefur
einnig orðið í fjárfesting-
um.
Ólafur sagðist ekki óttast
að síðari hluti ársins yrði út-
gjaldasamur fyrir ríkissjóð,
Ólafur Ragnar fjármalaraö-
herra neitaði því á fundinum
að skattatekjur ríkissjóös
hefðu aukist að raungildi í
ráðherratíð hans. Sagðist
einungis stefna að því að
halda sömu tekjum en fyrir-
sjáanlegt væri að skatta-
tekjur ríkisins myndu lækka
á næsta ári. Ráðherrann ætl-
ar sér aö brúa fjárlagahall-
ann á innlendum lánsfjár-
markaði áfram og telur það
skapa stöðugleika i pen-
ingamalum og vera til að
lækka vexti.
t.d. vegna komandi kjara-
samninga en allmargir stór-
ir aðilar verða með lausa
samninga fyrir áramót.
Hann vildi á hinn bóginn
ekki tilgreina með hvaða
hætti skorið yrði niður í rík-
iskerfinu um 800 milljónir í
haust eins og boðað hefur
verið. Það kæmi fram í fjár-
aukalögum sem lögð yrðu
fram á Alþingi.
Stefnt að raunlækkun
skatta á næsta ári
Olafur Ragnar Grímsson
sagði á blaðamannafundin-
um að væri alrangt sem
komið hefði fram að á
þessu ári hefði ríkið aukið
skatta um 7 milljarða að
raungildi eins og víða hefði
komið fram. Raungildi
skattanna væri það sama
og á síðasta ári. Aðeins
hefði verið um hækkun að
ræða til að mæta samdrætti
í þjóðarframleiðslu. Að-
spurður sagði fjármálaráð-
herra að nú mætti sjá að
það hefði verið rétt stefna
að halda rauntekjum af
skattheimtu milli áranna
1988 og 89 en á næsta ári
væri gert ráð fyrir raun-
lækkun skatta upp á 1.5
milljarð vegna enn aukins
samdráttar í þjóðfélaginu.
Ólafur viðurkenndi hins-
vegar að tekjur rikisins sem
hlutfall af landsframleiðslu
hefði aukist á þessu ári, en
sagði jafnframt að svo hefði
þurft að vera vegna hás
hlutfalls erlendra skulda. í
framhaldi af því sagði fjár-
málaráðherra að sama
hlutfalli yrði haldið á næsta
ári án þess að það þýddi
niðurskurð, þar sem í ár
hefði enn sem komið er
eingöngu verið notast við
innlenda lánsfjáröflun sem
orsakar lægri tekjuþörf rík-
issjóðs. Það hefur að mati
ráðherrans skapað jafn-
vægi á peningamarkaði og
lækkað vexti. Fram kom að
stefna ráðherrans er áfram
sú að reyna að afla alls láns-
fjár sem ríkissjóður þarfn-
ast á innlendum lánsfjár-
markaði. Á þessu ári hefur
aukning á sölu Spariskír-
teina ríkissjóðs umfram
áætlun orðið um 1.8 millj-
arður króna og á ríkisvíxl-
um um 1.5 milljarð króna.
Alls hefur ríkið aflað inn-
lends lánsfjár fyrir 5.6 millj-
arða.
Fjármálaráðherra upp-
lýsti ennfremur á fundinum
að frá árinu 1984 hefðu út-
gjöld rikisins hækkað að
jafnaði um 4% umfram
tekjur eða um 7% á móti
3% tekjuaukningu. Það
væri fyrst og fremst sá upp-
safnaði vandi sem verið
væri að fást við nú í fjár-
málaráðuneytinu. Hann
hefði hingað til verið brú-
aður með erlendum lántök-
um en nú yrði það ekki gert
lengur.
Sjávarútvegur á heljarþröm:
Vandamálið eru lausnirnar
Um þessar mundir bíða 40—50 fyrirtæki eftir já-
kvæðri afgreiðslu hins umdeilda Atvinnutryggingar-
sjóðs, sem þegar er búinn að lána um 2 milljarða króna
og skuldbreyta fyrir nálægt 3 milljörðum króna til við-
bótar- og þarf nálægt milljarð að auki til að gera alla á-
nægða. Reikna má með að af um 260 umsækjendum
hafi 25—30% fengið neikvæða afgreiðslu, sumir oftar
en einu sinni.
Neitun hjá Atvinnutrygg-
ingasjóði jafngildir í raun
yfirlýsingu um að viðkom-
andi fyrirtæki séu gjald-
þrota. Hlutafjársjóði hefur
verið ætlað að leysa að
hluta vanda þessara fyrir-
tækja og fáein þeirra, þar
sem þau eru uppistaðan í
atvinnulífinu, bíða nú eftir
afgreiðslu þess sjóðs — ef
hún verður ekki jákvæð
blasir ekkert annað en
rekstrarstöðvun við og
fjöldaatvinnuleysi. Neitún
hjá Hlutafjársjóði þýðir
ekki bara gjaldþrot í raun,
heldur að ekkert getur
komið til skjalanna til að
bæta stöðuna til frambúð-
Aldrei sannari tónn
grátkórsins
Tvö fyrirtæki hafa nú á
skömmum tíma orðið
gjaldþrota, fyrirtæki sem
eru lífæðar í viðkomandi
byggðarlögum, Hraðfrysti-
hús Patreksfjarðar og Fisk-
vinnslan/Norðursíld á
Seyðisfirði. Vitað er að ým-
is önnur fyrirtæki ramba á
barmi gjaldþrots; þótt' fá
þeirra séu beinlínis ,allt í
öllu á þessum stöðum. ,
Að minnsta kosti eitt fyr-
irtæki stendur nú í þeim
sporum að hafa fengið neit-
un hjá Atvinnutrygginga-
sjóði og einu sinni neitun
hjá Hlutafjársjóði, en bíður
nú eftir jákvæðari undir-
tektum á ný hjá Hiutafjár-
sjóði. það er Freyja á Suður-
eyri. Eitthvað munu vindar
farnir að blása hagstæðar
hjá sjóðunum miðað við
síðustu yfirlýsingar ríkis-
stjórnarinnar og víst er að
menn á Suðureyri telja ekk-
ert annað en stöðvun og
fólksflótta blasa við ef af-
greiðan verður neikvæð. Á
Suðureyri er 65% mann-
aflans í vinnu við sjávarút-
vegi ogþar af er 90% hjá
Freyju. Þar er nær allur afli
botnfiskur og hann nær all-
ur frystur.
Vandinn í sjávarútvegi ís-
lendinga er í raun skelfileg-
ur. Grátkórinn hefur sjálf-
sagt aldrei verið háværari,
en tónninn hefur sjálfsagt
'aldrei verið sannari. Áróð-
ursmeistarar stjórnarand-
stöðunnar eru skiljanlega
fljótir að skella allri skuld-
inni á ríkisstjórnina og það
er lítið um slíkt að fást, þeir
geta og vilja ekki annað. En
vandinn er margslungnari
en svo að misvitrir stjórnar-
andstæðingar geti varpað
sökinni á misvitra stjórnar-
sinna.
Arðrán — Úrræðaleysi
— óheilindi
Dr. Einar Júlíusson eðlis-
fræðingur hefur lýst vand-
anum svo: „Hálfrar aldar
saga um sístækkandi fiski-
ílota og minnkandi afla.
Ömurlegt dæmi um hrika-
leg náttúruspjöll, arðrán,
úrræðaleysi og óheilindi ís-
lenskra ráðamanna, hvar í
flokki sem þeir standa."
Vandamálin eru ótelj-
andi.
Vandinn er of stór
fiskiskipastóll. Skipum
hefur reyndar fækkað úr
903 árið 1979 í 871 árið
1989 (6 metrar eða lengri),
en meðalstærðin hefur
aukist um 20%. 11 stærri
skip eru í smíðum, sem eiga
að leysa af hólmi 12 skip.
En 3.363 brúttólestir eiga
að leysa af hólmi 1.968 lest-
ir. Og tífalt fleiri nýir smá-
bátar voru skráðir í fyrra en
1984. Og svo framvegis.
Vandinn er of lítill fisk-
ur. Við höfum miskunnar-
laust ofveitt til að halda
uppi þjóðarframleiðslunni
og þjóðartekjunum. Við lát-
um lærða fiskifræðinga
meta stöðuna og hunsum
síðan þeirra tillögur. Á ár-
unum 1984—1988 fór veiði
þorsks árlega 54—73 þús-
und tonn (17%—30%) fram
úr því sem stjórnvöld höfðu
ákveðið, hvað þá því sem
fiskifræðingar lögðu til.
Hafrannsóknarstofnun
leggur nú til að þorskafli
minnki á næsta ári um
90.000 tonn eða um 26,5%
og að allur afli dragist
saman um 14%. Reiknað
hefur verið út að þetta þýði
10 milljarða króna tekjutap
þjóðarbúsins. Halli fisk-
vinnslunnar er i ár áætlað-
ur 1,5% og það er gert ráð
fyrir því að kaupmáttur
launa minnki enn um
3-4%.
Lífið er
kvótaður fiskur__________
Vandinn er einhæft at-
vinnulíf Þrátt fyrir að ís-
land sé eitt ríkasta þjóðfé-
lag heimsins byggjum við á
tekjulind sem er einhæf og
í því sambandi er grund-
völlurinn vart sterkari en
hjá hinum fátækustu þjóð-
um. Lífið er fiskur, 75% af
okkar tekjum eru af sjávar-
afurðum. Þar hefur lítil
breyting orðið á þrátt fyrir
miklar sveiflur í afla og
verðmæti hans. Ekki er al-
deilis meiri fjölbreytileika
eða lausna að finna í land-
búnaðinum, loðdýrarækt-
inni eða fiskeldinu. Full
óeining ríkir um stóriðju.
Vandinn er úrræða-
leysi í sveiflum. Afli
minnkar og eykst til skiptis.
Aflaverðmæti hækkar og
lækkar til skiptis. Stofnaðir
hafa verið Verðjöfnunar-
sjóður og fleiri sjóðir til að
safna í á góðærum til að
eiga í hallærum, en reynsl-
an hefur verið sú að mokað
hefur verið úr slíkum sjóð-
um þegar síst skyldi.
Vandinn er gallað
kvótakerfi. Reyndar er ör-
ugglega ekkert til sem heit-
ir fullkotnið kvótakerfi!
Þegar skip eru búin með
kvóta er þeim lagt og bund-
in við bryggju þótt fiskur-
inn sé morandi skammt úti
í firðinum. Skip eru verð-
laus ef þau eru ekki með
kvóta. Byggðarlög geta
lagst í eyði ef þau missa
skip sín, þvi þá fer kvótinn.
Vandinn er vitleysa í
útflutningi. 80% veiða og
vinnslu er á höndum sömu
eigenda. Þeir sem gagn-
rýna of mikinn útflutning á
óunnum fiski eru gjarnan
hinir sömu og flytja hann
út.
Og vandinn
eru lausnirnar
Vandinn er geysihár
fjármagnskostnaður.
Skuldastaða sjávarútvegs-
ins jókst úr 25 milljörðum
árið 1986 í 50 milljarða í
árslok 1988 og reyndar í
63—64 milljarða þegar tillit
er tekið til hækkunnar
dollarans. Farsælasta
atvinnugreinin í landinu er
fésýslan með sinn allt of
mikla vaxtamun, þóknanir
og þjónustutekjur.
Áhættufjármagn er vart til
og eigið fé brennur upp.
Tilkostnaður hækkar
margfalt á við þróunina
eriendis og auðvitað er
laununum kennt um.
Vandinn er eilíflega
rangt skráð gengi. Það er
ekki til sú formúla sem
hægt er að negla niður
þannig að menn geti orðið
ásáttir.
Vandinn er sjóðasukk
og kjördæmarígur mis-
viturra stjórnmála-
manna. Fáeinir menn geta
ráðið úrslitum um líf eða
dauða heilu byggðarlag-
anna. Að leggja þessa sjóði
niður er jafnmikið vanda-
mál og að búa við þá,
vegna þess að lausnin að
„koma á eðlilegu rekstrar-
skilyrði undirstöðuatvinnu-
veganna" hefur ekki fund-
ist og finnst sjálfsagt aldrei
meðan ofangreind vanda-
mál eru fyrir hendi.
Og vandinn eru lausn-
irnar. Gengisfellingar,
kaupmáttarrýrnun, milii-
færslur milljarða, skuld-
breytingar, styrkir, úreld-
ingar og svo framvegis.
FRIÐRIK ÞOR '
GU£)MÍ0NDSSON‘
v