Alþýðublaðið - 21.10.1989, Qupperneq 9

Laugardagur 21. okt. 1989
9
Minning
Guðmunda EggertsdóHir
frá Kothúsum í Garði
F. 1. febrúar 1902
D. 16. október 1989
Það er stundum sagt um okkar
samtíðarfólk, sem komið er til full-
orðinsára, að við kunnum lítt að
meta þær miklu þjóðfélagsum-
bætur, sem átt hafa sér stað á yfir-
standandi öld.
Sjálfsagt á þessi fullyrðing við
um einhvern hóp samferðafólks-
ins. Fólki er nú einu sinni þann veg
farið, að líta silfrið misjöfnum aug-
um og er vart til að fást um. Þátt-
taka fólks sjálfs og eftirtekt hlýtur
einnig að vega þungt, þegar metn-
ar skulu þjóðfélagsumbætur lið-
inna áratuga. Það sem einum
finnst að til bóta horfi, finnst öðr-
um miður.
Þetta venjulega umræðuefni,
kom mér fyrst í huga, þegar ég
frétti lát föðursystur minnar og
einlægrar vinkonu, Guðmundu
Eggertsdóttur frá Kothúsum í
Garði. Skoðanir hennar voru
ávallt skýrar og ákveðnar og hún
kunni vel að meta hvað til fram-
fara horfði.
Á oft stuttum ferðum mínum um
Suðurnes og heimaslóðir, var
ávallt stansað hjá Höfn og þegið
kaffi hjá Mundu frænku. Þessar
skyndiheimsóknir mínar nú hina
síðari áratugi, eiga þó mun lengri
sögu, því að ein af fyrstu minning-
um mínum frá æskuárunum er, að
við bræður trítluðum á eftir for-
eldrum okkar, í landlegum eða á
milli vertíða, frá Keflavík og út í
Garð.
Sérstakt vinarþel ríkti með föð-
ursystkinum mínum öllum og var
hvert tækifæri notað til samfunda.
Afi og amma, Guðríður og Egg-
ert eignuðust 9 börn, en aðeins 6
þeirra komust til fullorðinsára.
Guðmunda er síðust af systkina-
hópnum frá Kothúsum, til að
kveðja þetta tilverustig. Á undan
henni eru látin Gróa og Helga, er
lengst bjuggu í Reykjavík, Guðrún
og Gísli Arni, er allan sinn aldur
bjuggu í Garðinum og Þorsteinn
faðir minn, sem bjó í Keflavík.
Brautryðjendastarf Eggerts afa í
félags- og athafnamálum hefur tví-
mælalaust haft áhrif á uppeldi og
heimiiisbrag allan í Kothúsum um
og upp úr aldamótunum. I þeim
efnum verður af eðlilegum ástæð-
um að styðjast við annarra frá-
sögn og skal í því sambandi vísað
til minningargreinar, sem Una
Guðmundsdóttir frá Sjólyst skrif-
aði í blaðið Faxa, sem út kom í
Keflavik árið 1959 á aldarafmæii
hans.
Þar er á trúverðugan hátt, ritað
af samtíðarmanni Eggerts afa um
störf hans og baráttu á tímum fá-
tæktar og umkomuleysis.
Eftir lestur umræddrar greinar,
blandast engum hugur um í hvaða
andrúmslofti Kothúsasystkinin ól-
ust upp og óhjákvæmileg áhrif
þess.
Því minnist ég nú þessarar
greinar Unu, að Guðmundu
frænku var tíðrætt um uppvaxtar-
ár sín, þegar sest var yfir kaffisopa
í Höfn og þá helst, ef áheyrendur
voru fáir. Þessi samtöl okkar voru
þó áhrifamest, þegar við vorum
aðeins tvö.
Á löngum æviferli sínum, ná-
lega 88 árum, fór Guðmunda eðli-
lega ekki á mis við skin og skúrir
í einkalífi sínu.
31. mars árið 1923; giftist Guð-
munda Vigfúsi Pétri Ásmundssyni
sjómanni og eignuðust þau tvö
börn, Guðríði, sem nú er ein á lífi
af fjölskyldunni í Höfn, og Kristján
Karl. Eiginmann sinn missti Guð-
munda 1. maí 1967 og son sinn
Kristján 12 árum síðar eða 11. maí
1979, þá aðeins 48 ára gamlan.
Eftir að eiginmaður hennar
hætti sjómennsku, hóf hann m.a.
afskipti af félagsmálum og var
nokkur ár í stjórnar- og ábyrgðar-
störfum í Verkalýðs- og sjómanna-
félagi Gerðahrepps. í þeim störf-
um eins og öðrum studdi Guð-
munda mann sinn af fremsta
megni.
Þrátt fyrir lítil efni og takmörk-
uð veraldargæði og þung áföll
með ástvinamissi, heyrði ég aldrei
æðruorð af munni Guðmundu eða
,,Mundu“ eins og vinir og kunn-
ingjar nefndu hana. Harma sína
og mótlæti lífsins bar hún í hljóði,
ein með sjálfri sér. Þegar verstu
áföllin riðu yfir varð þess aðeins
svo vart í fari hennar, að samtalið
gat farið hægar af stað, önnur
merki sáust ekki hið ytra, innan
stundar hafði hún hrundið erfið-
leikum og mótlæti til hliðar og
gamanyrði sátu i fyrirrúmi.
Þegar þessir mannkostir
,,Mundu“ komu best í ljós ásamt
smitandi kátínu, gleymdu nær-
staddir erfiðleikum sínum, ef ein-
hverjir voru og urðu ómeðvitað
þátttakendur í græskulausu
spaugi.
Undir þessum kringumstæðum
skildi ég föður minn betur, þegar
hann á árum áður lagði á sig og
fjölskyldu sína gönguferðir út í
Garð til að hlæja og gera að gamni
sínu, eins og hann orðaði það.
Guðmunda fylgdist fram á síð-
ustu ár vel með eins og gjarnan er
sagt og hafði sínar ákveðnu skoð-
anir á gangi mála og lét þær
óspart í Ijós af hispursleysi og með
reisn.
Ömmu- og langömmubörnin
voru augasteinar hennar, og var
henni einstaklega lagið, að eignast
trúnað þeirra og reyndist hún
þeim sannur vinur og miðlaði
þeim samviskusamlega af reynslu
sinni.
Af bestu eiginleikum Guð-
mundu er erfitt að velja úr eitt
öðru fremur. Við þessi vegamót tel
ég mér þó skylt að geta þess sér-
staklega hve innilega þakklát hún
var öllum ættingjum, vinum og
nágrönnym fyrir veitta aðstoð og
sanna vináttu, eftir að hún síðustu
árin átti erfiðara með allar ferðir
utan dyra.
Ósjaldan sagði hún: „Það eru
allir boðnir og búnir til að gera allt
fyrir mig. Ég á þetta ekki skilið."
Með þessum hætti endurköstuð-
ust mannkostir hennar sjálfrar.
Fólk kunni vel að meta návistir við
hana.
Umtalsbetri vin allra er um var
rætt, hefi ég vart fyrir hitt. Langur
og strangur ævidagur er að kvöldi
í lífi íslenskrar alþýðukonu.
lnnilegustu samúðarkveðjur til
allra afkomenda Guðmundu Egg-
ertsdóttur frá Kothúsum.
Útför Guðmundu fer fram í dag
kl. 2 e.h. frá Útskálakirkju.
Eggert G. Þorsteinsson
Minning:
Guðjón Marteinsson
yfirverkstjóri og fyrrverandi skipstj. frá Neskaupstað
Fæddur 21.08.1922
Dáinn 12.10.1989
í dag, laugardaginn 21. október,
verður Guðjón Marteinsson jarð-
sunginn frá Norðfjarðarkirkju.
Guðjón Marteinsson var fæddur
á Sjónarhóli í Neskaupstað 21. ág-
úst 1922. Hann var sonur hjón-
anna Maríu Steindórsdóttur er var
fædd Austfirðingur en átti ættir að
rekja til Árnessýslu ög Marteins
Magnússonar útvegsbónda sem
einnig fæddist á Austfjörðum en
var ættaður úr V-Skaftafellssýslu.
Þau hjónin eignuðust 13 börn alls,
tvær dætur dóu ungar en 11 börn
þeirra komust til fullorðinsára.
Sonur þeirra Stefán Skaftfells lést
um þrítugt og lét þá eftir sig eigin-
konu og dóttur.
Af þeim systkinum sem komust
til efri ára er Guðjón sá fyrsti sem
fellur í valinn af þessum stóra
systkinahópi. Alla tíð hefur verið
mjög kært með þeim systkinum
og ekki síst sterk bræðrabönd. Ár-
mann Bjarnason, nú búsettur í
Vestmannaeyjum, kom á heimili
þeirra Marteins og Maríu, sem
barn að aldri og móðurlaus og
eignaðist hann þar gott heimili og
góðan systkinahóp. Sérstaklega
voru sterk tengsl á milli bræðr-
anna Magnúsar og Guðjóns.
Æskuminningar þeirra og systr-
anna eru þeim sem nú eftir lifa
dýrmætur fjársjóður.
Guðjón ólst upp í föðurhúsum á
Sjónarhóli allt fram til fullorðins-
ára. Hann stundaði sjómennsku
frá 14 ára aldri og hafði þá þegar
fengist við ýmiss konar ígripa-
vinnu sem drengur, þá tilbúinn til
að leggja sitt af mörkum fyrir
heimili sitt og samfélag. Um 16 ára
aldur hóf hann störf á togaranum
Brimi, var það sjálfsagt allmikið-
lagt á ungan mann en hann stóðsf
þá raun með sóma.
Þegar hann var 22 ára að aldri
lagði hann leið sína til Reykjavíkur
til að nema við Stýrimannaskól-
ann í Reykjavík. Lauk hann þaðan
hinu meira fiskimannaprófi árið
1946 eftir 2ja ára skólavist.
Hugur hans hafði þó ætið stefnt
að því að verða íþróttakennari, því
íþróttir áttu hug hans allan þar til
yfir lauk. En sjómennskan og þar
með baráttan fyrir þjóðfélagið var
sú íþrótt sem hann taldi sína köll-
un og sem hann vildi takast á við.
Um þessar mundir hafði hann
kynnst konuefni sínu, Guðrúnu
Sigríði Guðmundsdóttur, Þor-
grímssonar frá Brimnesi í Fá-
skrúðsfirði og konu hans Sólveig-
ar Eiríksdóttur. Þau Guðrún og
Guðjón gengu í hjónaband 30. des.,
1945. Fluttu svo austur til Nes-
kaupstaðar vorið eftir og hófu að
byggja sér hús í landi Sjónarhóls
eða að Hlíðargötu 18. Hefur þar
verið heimili þeirra síðan.
Samvistir þeirra hjóna hafa ver-
ið byggðar á gagnkvæmu transti
og virðingu, ásamt mikilli hlýju og
samheldni í einu og öllu. Þau
skiptust oft á skoðunum um hin
ýmsu og ólíku málefni. Var stund-
um meiningamunur á milli þeirra
en þau fylgdust ætíð að og því
varð þessi gagnkvæma samstaða
og virðing þeim báðum til heilla,
hvar sem þau bar að garði. Minn-
ingin um hið sérstæða samspil
þeirra hjóna, verður dætrum,
tengdasonunum og barnabörn-
um, afar minnisstætt vegarnesti
um ókomin ár og fordæmi um fyr-
irmyndarhjónaband.
Fyrstu ár þeirra á Neskaupstað
voru þeim gleðistundir og sífelld
hvatning til góðra verka og já-
kvæðra hugsana. Afkomendur
þeirra eru: Gígja Sólveig, gift Har-
ald S. Holsvik, börn þeirra eru
Guðjón Dagbjörn og Guðrún Dag-
mar, heimili þeirra er í Mosfellsbæ.
Guðný Steinunn, gift Jóni Má
Jónssyni, þau eiga tvíburadætur
Guðrúnu Sigríði og Sigurlaugu
Maríu og eru búsett í Garðabæ.
María, gift Karli Jóhanni Birgis-
syni, þau eiga þrjú börn, Guðrúnu
Júlíu, Guðríði Elísu og Guðjón
Birgi og eru búsett í Neskaupstað.
Fjórða barn þeirra hjóna var
drengur, skírður Guðmundur en
hann misstu þau sem kornabarn
1955. Yngst er Hólmfríður, Guð-
laug, hennar maður er Jón Ásgeir
Tryggvason, þau eiga eina dóttur
Guðrúnu Stellu og eru búsett í
Reykjavík.
Guðjón sótti sjóinn af miklum
dugnaði næstu árin eftir námið.
Hann var m.a. á Sævari, Valþóri
og síðar á Goðanesi sem háseti,
stýrimaður og seinna sem skip-
stjóri. Oft var hart sótt og í þá
daga, ekki hugsað um það hvort
sjómenn gætu haldið jólin heima.
Enveturinn 1955 var hann l.stýri-
maður og lenti þá í miklu sjóslysi
er togarinn Egill Rauði fórst undir
Grænuhlíð í slæmu janúarveðri.
Þótti Guðjón sýna þar afburða
harðfylgi, karlmennsku trú og
þrek. Með skipinu fórust 5 menn
og er erfitt að setja sig í spor þeirra
sjómanna sem sjá á eftir félögum
sínum í hvítfyssandi helgreipar
öldurótsins og finna vanmátt sinn
til bjargar. En sjálfsagt marka slik
áföll mennina sem í þeim lenda á
mismunandi vegu. Eftir slysið var
Guðjón á ýmsum smærri bátum til
ársins 1958.
Um þessi tímamót má segja að
nokkur þáttaskil hafi orðið á iífs-
ferli Guðjóns Marteinssonar. Hann
réð sig til vinnu við þá nýstofnað
fyrirtæki, Síldarvinnsluna í Nes-
kaupstað, er var almenningshluta-
félag sem hann og flestir bæjarbú-
ar bundu miklar vonir við. Var hér
um að ræða almenningshlutafélag
er stofnað var til á félagslegum
grunni en með aðild bæjarfélags-
ins sem grundvöll.
Fáum mun hafa verið betur ljós
þörfin fyrir sterkt og öflugt fyrir-
tæki með eignaraðild bæjarfélags-
ins en Guðjóni.
Um fyrirtækið myndaðist mjög
góð samstaða og samhugur, var
það hverjum manni í bænum sér-
stakt kappsmál að framgangur
þess yrði sem mestur, enda var
fyrst og frejnst um að ræða heill og
atvinnumöguleika flestra bæjar-
búa.
Þessi uppbygging var Guðjóni
mjög hugstæð. Hann byrjaði störf
sín sem verkstjóri við uppbygg-
ingu Síldarbræðslunnar og hélt
því starfi fram til 1968, en um það
leyti hófst hann handa við að setja
á stofn Saltfiskverkun SVN.
Hann starfaði þar sem yfirverk-
stjóri og átti jafnframt sæti í stjórn
Síldarvinnslunnar til æviloka.
Hann hafði drukkið í sig með
móðurmjólkinni sterka tilfinningu
fyrir samfélagslegu réttlæti og
nauðsyn þess að hlúa að hverjum
og éinum með því að tryggja hon-
um atvinnu og möguleika til við-
unandi lífsafkomu.
Þeir sem urðu svo heppnir að
kynnast Guðjóni, minnast hans án
efa sem mikils baráttu- og dreng-
skaparmanns. Hann var ungu
fólki til fyrirmyndar og af honum
gat það lært hvernig undirstaða
okkar þjóðfélags var uppbyggð.
Margir sem á sínum unglings- og
námsárum leituðu eftir vinnu hjá
Guðjóni, virtu hann sem mikilhæf-
an stjórnanda á sínum vinnustað
og báru til hans mikið traust.
Guðjón hafði einnig gaman af
að fá unglingana úr grunnskólan-
um til starfskynningar og lýsa fyr-
ir þeim hinum ýmsu þáttum í salt-
fiskvinnslunni. Hann iagði einnig
sitt af mörkum til að viðhalda
námi fyrir ung og uppvaxandi
stýrimannaefni á staðnum. Var
hann alloft beðinn um að vera
prófdómari þegar námskeið voru
haldin. Hann var einnig oft tilkall-
aður sem meðdómari í sjóréttar-
málum.
Guðjón var af flestum virtur og
vinsæll yfirmaður, kröfuharður
um gott vinnuframlag, vandvirkni
og samviskusemi en um leið trúr
fulltrúi verkamannsins og stóð við
hlið hans þegar leysa þurfti úr hin-
um ýmsu málefnum, hvort sem'
um var að ræða kjaramál eða önn-
ur atriði um aðbúnað á vinnustað.
Jafnframt þessu leitaðist hann
stöðugt við að finna leiðir til betri
vinnubragða og til að skapa betri
nýtingu á hráefni og að fá sem
mest verðmæti úr framleiðslunni
til hagsbóta fyrir verkafólk og fyr-
irtækið . Hann starfaði í sérstakri
hagræðingarnefnd innan Sölu-
samtaka fiskframleiðenda, SÍF, og
lagði sig fram í hvívetna til að
fylgjast með öllum nýjungum.
Guðjóni fannst það ætíð mikil-
vægt að finna öllum störf þar sem
gáfur og verkþekking hvers og
eins nýttist til fulls, því með því var
hann viss um að fólki liði best og
að fyrirtækið hefði sem mesta
hagsæld af vinnu þess. Honum
fannst brauðstritið hvorki vanda-
mál né erfiði, heldur lífið sjálft.
Honum var það jafnmikil ánægja
að ganga til vinnu sinnar og taka
til hendinni þar, eins og að bregða
á leik með flugustöngina. En Guð-
jón hafði gaman af lax- og silungs-
veiði. Hann var einn af stofnend-
um veiðifélagsins Vopna og undi
sér vel í þeim félagsskap.
Guðjón hafði einnig gaman af
að spila billjard og eru þær stundir
mér ógleymanlegar s.l. sumar er
við stunduðum þessa iðju sem um
unglingspilta væri að ræða.
Iþróttir hverskonar og Þróttur
í Neskaupstað, voru Guðjóni mikið
Framh. á bls 11