Alþýðublaðið - 24.10.1989, Qupperneq 5

Þriðjudagur 24. okt. 1989
5
UMRÆÐA
„Mannkyniö viröist ekki vilja hverfa frá þessari striðsöld inn í nýja öld, hugsjónalaust, dópaö
og ekki bætt öðrum anda en frjálsum verslunaranda. Að minnsta kosti bendir ýmislegt til að
vestræn, evrópsk menning spyrji í dyragættinni: Er ekki sú skoöun rétt, að kristindómur og
trú yfirleitt séu eiturlyf almennings, en eru þau þá ekki skárra dóp en kókaín og kommúnismi?'
spyr Guðbergur Bergsson rithöfundur m.a. í umræðugrein sinni.
Það sem við köllum líf, þótt við vitum ekki hvað það
kunni að vera, hefur í sjálfu sér engan ákveðinn tilgang. Það
er þess vegna ekki þess virði að lifa því, eins og það er okkur
gefið í sinni upprunalegu og ósnortnu mynd.
Listin að lifa er einkum fólgin í því, að gefa því margvís-
legt gildi, sem hefur kannski ekkert, og jafnframt tilgang
sem tilgangslaust er og við vitum ekki einu sinni hvað
kunni að hafa verið, þegar upp er staðið.
Að gefa jörðinni merkingu
Eins og lífið blasir oftast við okk-
ur er það aðeins völt niðurstaða af
hegðun okkar og hugsunum.
Það er hægt að segja eitthvað
svipað um jörðina, sem við lifum
á: í eðli sínu og gerð er hún til-
gangslaus, en hún er góð ef við
gefum henni merkingu með lífi
okkar.
Öll gæði jarðar eru undir okkur
sjálfum komin. Þau eru fyrir okk-
ur ein, sem getum gefið þeim
merkingu og notið unaðar vegna
þeirra og gert aðra að sameigin-
legum þátttakendum í unaði okk-
ar.
Engum öðrum en manninum er
unnt að gera hið sama.
Ef mannkynið dæi út væru að
vísu til möguleikar, bæði til lysti-
semda og þess að gefa hlutunum
gildi. En hvort tveggja yrði aldrei
að skynjanlegum raunveruleika
án mannsins. Dýrin héldu að vísu
áfram að lifa, fjölga sér, næra sig
og deyja, en það væri ekkert ann-
að en vélræn framrás eða endur-
tekning.
Við vitum ekkert um veruleika-
skyn dýranna eða mat þeirra á
ýmsum þáttum lífs og jarðar.
Rökin fyrir lífinu_____________
Það er hægt að útrýma mönn-
um og dýrum, en það er ekki hægt
að útrýma hreyfingunni og ljós-
inu. En hvers virði er hreyfing og
ljós jarðar, ef hvorki menn né dýr
eru í tengslum við þau?
í þessu felast helstu rök fyrir lífi.
Það er ekki nóg að eiga sér
draum, draum um mann sjálfan,
aðra, lífið og jörðina. Maður verð-
ur líka helst að geta gert hann að
sýnilegum eða áþreifanlegum
veruleika.
Besta myndin af draumum okk-
ar er það samfélag sem við sköp-
um og búum við á hverjum tíma.
Ekkert þjóðfélag er sprottið upp úr
vöku mannsins einni saman eða
rökvissri skynjun hennar. Þjóðfé-
. lagið er skapað úr samblandi af
harðri vöku og hverfulum draum-
um. Enginn getur lifað aðeins við
hverfula drauma. Enginn getur lif-
að á hörku vöku nnar einni saman.
Það veit enginn með vissu hvað
listin er. Það veit heldur enginn
með vissu hvað lífið er að öllu
leyti. Lífshamingja okkar fer þess
vegna hverju sinni að miklu leyti
eftir hæfileikum hvers og eins til
að lifa í einhverri sátt við hið
óþekkta.
Að lifa við hið óþekkta
Eg hef ekki fundið þessa niður-
stöðu í bókum eða við það að
hlusta á vitringa, heldur spratt
hún af minni eigin reynslu og at-
hugun á hræðslu almennings, sem
kemur fram í stöðugum spurning-
um um hið óþekkta og ásókn
manna í svör, helst rétt svör.
En ég segi: því færari sem mað-
,urinn er í þeirri list að lifa við hið
óþekkta (með kannski stöku inn-
rás á svið þess í leit að þekkingu)
þeim mun meiri líkur eru á að
hann geti búið við andlega heilsu
og kannski lífsgleði.
Stærsta listaverk hverrar þjóðar
er þjóðfélagið, sem hún hefur tyllt
saman og heldur að myndi heild
og býr við með ýmsu móti.
Þjóðfélagið er unnið sem vinnu-
stofulist. Að því er unnið bæði í
vöku og svefni. Og þjóðfélagið
þarf að geta þolað bæði vöku og
svefn og það að leyfa sér að dotta
stöku sinnum og geta gleymt sér
eða velt sér niður í hálfgleymsku
leirugs svaðsins, sem mætti
kannski kenna við sál eða þjóðar-
sálina. Vegna þess að hún er alltaf
nær mold en himni.
Vinnustofa Irfsins_______________
Ekkert þjóðfélag getur verið sí-
vakandi, iðið og á verði. Eymdin
og það að geta velt sér upp úr
svaðinu og sjálfum sér er lika lífs-
þörf. Aftur á móti má veltingurinn
aldrei vera til lengdar nema menn
þrái jarðsungið líf og legstein að
bera.
Við þekkjum öll samfélag okkar,
að minnsta kosti að einhverju
leyti. Samt erum við stundum svo
stolt eða lasburða að við byrgjum
sjálf fyrir augun i okkur, til þess að
við þurfum ekki að sjá með fullri
sjón það sem við höfum séð allt of
vel.
Er íslenskt samfélag af listrænni
gerð?
Því ætla ég ekki að svara hér,
vegna þess eilífa skorts á tíma og
rúmi, sem við búum við bæði í
ræðu, riti og starfi. Svo fæst ekkert
borgað í eftirvinnu fyrir þá iðju að
hugsa. Hugsunin býr við vondan
aðbúnað á vinnustað, kaupið við
hana er lágt og maður kemur sér
út úr húsi með henni í þokkabót,
og kannski samfélaginu iíka.
Aftur á móti segi ég: samfélag
okkar verður aldrei listrænna eða
ólistrænna en geta okkar til list-
rænnar sköpunar leyfir. En geta til
listsköpunar er eitt, annað er sú
krafa sem við gerum hverju sinni
til getunnar við það að fullnýta
möguleika hennar í okkur og sam-
félagi okkar.
Það er hægt að segja eitthvað
svipað um allan heiminn og þjóð-
félög hans. Þau verða stöðugt
meir og meir eins konar sameigin-
legur árangur eða niðurstaða af
starfi mannkynsins í vinnustofu
lífsins.
Kókaín og kristindómur
Mér finnst vera líklegt að störf
okkar mótist af viðhorfum okkar
til fegurðarinnar, að þau séu nið-
urstaðan af getu til að nálgast feg-
urðarskynið eftir siðfræðilegu
mati.
Viðhorf til fegurðar í listum í
Kína er ekki það sama og á Is-
landi. Og í Kongó hafa menn ekki
sama listasmekk og í New York.
Þetta á við um fegurð hlutanna
sem mennirnir skapa, einnig við
orðin, tónana og listina.
Aftur á móti virðist svipað við-
horf ríkja til mannlegrar fegurðar
og samfélags jafnt í Kongó, á ís-
landi, í Japan og í New York.
Þótt fegurðarsamkeppnir
kvenna séu lítilsmetnar af mörg-
um, virðast þær samt hafa sannað
eitt sem er afar merkilegt: fegurð-
arsmekkur ólíkra þjóða og kyn-
stofna er svipaður hvað varðar
fegurð mannsmyndarinnar, líkam-
ans og framkomu hans.
Sama virðist vera uppi á ten-
ingnum hvað varðar hegðun þess-
arar myndar, bæði í andlegum og
efnislegum málum. Þetta sýnir sig
í sameiginlegri baráttu heimsins
gegn eiturlyfjum og öðrum félags-
legum meinum, sem eru sprottin
úr eðli mannsins og færð yfir á
þjóðarlíkamann.
Mannkynið virðist ekki vilja
hverfa frá þessari striðsöld inn á
nýja öld, hugsjónalaust, dópað og
ekki gætt öðrum anda en frjálsum
verslunaranda. Að minnsta kosti
bendir ýmislegt til að vestræn,
evrópsk menning spyrji í dyra-
gættinni:
Ef sú skoðun er rétt að kristin-
dómur og trú yfirleitt séu eiturlyf
almennings, eru þau þá ekki
skárra dóp en kókaín og kommún-
ismi?
Þá gátu, hvort mannkynið nær
mjög langt inn á nýja öld með
þessa einu brennandi spurningu á
vör til hins óþekkta, reyni ég ekki
að leysa hér. Hún verður að vera
rúnirnar sem ráðast hinum megin
— við aldamótin.
(Greinin er byggð á ræðu sém höf-
undurflutti á ráðstefnu sem samtök-
in Líf og land efndu til um síðustu
helgi.)
Gudbergur Bergsson
skrifar