Alþýðublaðið - 06.01.1990, Page 9

Laugardagur 6. jan. 1990
9
FRÉTTASKÝRING
Aö Islendingar
dragi úr sjóðum
,,þúsund milljón
þroska“, eins og
Halldór Laxness
komst aö oröi, er
kannski ofáœtlaö,
a.m.k. ef miöaö er
við ársaflann. En
hvernig skyldi
fiskast í ár og
hvaö skyldi fólk
úti í heimi vilja
borga okkur fyrir
aö draga allan
þennan fisk úr
sjónum? Horf-
urnar hafa senni-
lega stundum
veriö verri.
Fiskirólan sveiflast
Sjávarútvegurinn er enn undirstöðuatvinnugrein ísiend-
inga og á honum byggist lífsafkoma þjóðarinnar að lang-
mestu leyti. Tvennt skiptir höfuðmáli í þessu sambandi;
aflamagn og sölukjör á útflutningsmörkuðum okkar. Ein-
mitt þetta tvennt hefur lengst af verið afar sveiflukennt og
þrátt fyrir aratuga tal ráðamanna um aðgerðir til sveiflu-
jöfnunar, hefur afrakstur góðæranna jafnan verið étinn upp
á staðnum og síðan hefur þjóðin þurft að þrengja mittisól-
ina um fáein göt þau ár sem afli hefur minnkað eða fiskverð
fallið í útlöndum. Þegar skýrslur eru gerðar um liðnar ver-
tíðir eða lögð á ráðin um efnahagsaðgerðir framtíðarinnar,
er jafnan miðað við almanaksár. Eitt slíkt er nú að byrja veg-
ferð sína og því kannski ástæða til að velta fyrir sér í hvora
áttina fiskirólan sem þjóðin situr í, muni sveiflast á árinu
1990.
Þaö er aö sjálfsögðu J)orskurinn
sem mestu skiptir fyrir þjóöina.
Talsverðar sveiflur hafa verið í
þorskaflanum allan þennan ára-
tug. Fyrir tíu árum veiddum viö yf-
ir 430 þúsund tonn af þorski en á
þessu ári eru mörkin sett viö 2(i()
þúsund tonn, þótt fiskifræðingarn-
ir vilji reyndar helst ekki leyfa
nema 250. Þorskaflinn verður þó
aö öllum líkindum talsvert meiri
vegna skiptiheimilda milli teg-
unda sem sjávarútvegsráðuneytið
gerir ráð fyrir að geti hækkað
þorskaflatöluna upp í 300 þúsund
lestir.
Úr 550 í 280 þúsund lestir
Að því er þorskaflann varðar
eru þannig horfur á að veiðin geti
fariö niöur undir það sem hún hef-
ur oröið minnst á þessum áratug.
Það var 1984 þegar aðeins veidd-
ust tæpar 284 þúsund lestir. Til
samanburöar má geta þess að árið
1954 veiddust hér við land samtals
nærri 550 þúsund lestir al þorski.
Þetta er mesti þorskafli við landið
frá því að skýrslugerð hófst, en
það ber aö taka fram að á þessum
tíma voru íslendingar nýlega bún-
ir að færa fiskveiðilögsöguna út í 4
sjómílur og veiddu sjálfir innan
við helminginn af þessum met-
afla.
Það er raunar ekki nýtt að sjáv-
arútvegsráðuneytið heimili meiri
þorskveiði en fiskifræðingar telja
ráðlegt. Frá því opinber aflastjórn-
un hófst, hefur aflinn alltaf verið
yfir þeim mörkum sem fiskifræð-
ingarnir hafa lagt til. Ástandið
minnir óneitanlega á aðstöðu ým-
issa forstöðumanna ríkisstofnana
sem stundum hafa gripið til þess
ráðs að gera fjárhagsáætlanir sín-
ar þannig úr garði að útgjaldalið-
irnir þyldu nokkra lækkun í með-
förum fjármálaráðuneytis. Ef fiski-
fræðingar Flafrannsóknastofnun-
ar ætla að ná árangri í verndun
fiskistofna, væri kannski athug-
andi fyrir þá að grípa til svipaðra
bragða.
Grænlandsþorskurinn
Þorskveiðitölur næstu ára eru
reyndar i óvenju mikilli óvissu.
Þannig er mál með vexti aö 1984
árgangurinn hraktist á sínum tíma
með straumi til Grænlands að stór-
um hluta og hefur vaxiö upp þar.
Hjá . Hafrannsóknastofnun gera
menn sér vonir um að þessir fiskar
muni koma til hrygningar á ís-
landsmið á árunum 1991 og 1992.
Nokkur fordæmi eru til fyrir slíkri
hegðun þorska, síðast frá árunum
1980—81. Þá var það árgangurinn
frá 1973semskilaðisérogþessiár
veiddu íslendingar meira af þorski
en þeir hafa nokkru sinni gert, vel
yfir 400 þúsund lestir hvort ár.
Tilhugsunin um Grænlands-
þorskinn freistar manna auövitað
til að horfa nokkuð bjartari augum
til framtíðarinnar en ella. Hér er
þó ýmislegt að athuga. í fyrsta lagi
mun ekki geta talist fullkomalega
öruggt að Grænlandsfiskurinn
komi heim i jafn ríkum mæli og
gerðist síðast. Þetta er að nokkru
talið byggjast á skilyrðum við
Grænland þegar kemur að hrygn-
ingartíma. I öðru lagi er allsendis
óvíst aö Grænlandsþorskinum
okkar endist aldur til þess sækja
heim æskustöðvarnar viö Island.
Á Grænlandi vilja menn nefnilega
ólmir veiða sem allra mes! af þess-
um fiski sem allra fyrst, áður en
þeir missa hann yfir í íslensku fisk-
veiðilögsöguna.
Þess ber einnig að gæta að hér
er um talsvert stóran árgang að
ræöa og ef hann kemur á íslands-
mið til hrygningar á annaö borð,
vilja fiskifræðingar gjarna nota
tækifærið til að stækka þorsk-
stofninn dálitið i stað þess að auka
aflann í skyndihagnaöarskyni.
„Sildin kemur og síldin fer"
í beinni mótsögn við þessa milli-
fyrirsögn hafa síldveiðar íslend-
inga verið nokkuö árviss tekjulind
upp á síökastið, eftir að stofninn
náðist aftur upp i veiðanlega
stærð. Hvarf síldarinnar fyrir ríf-
um tveimur áratugum var stórt
áfall, enda höfðu menn þá um all-
margra ára skeið lagt sívaxandi
áherslu á síldveiðarnar en upp-
bygging botnfiskveiðanna veriö
mun hægari. Hvarf síldarinnar
hafði margvísleg áhrif, m.a. vökn-
uðu þá margir til meövitundar
um tilvist ofveiðinnar og að nauð-
syn bæri til að vernda fiskistofna.
E.t.v. mætti orða það þannig að ís-
lenska þjóðin hafi þá farið að taka
mark á fiskifræðingum.
Siðan sildveiðar hófust að nýju
hefur söltuð síld einkum verið seld
til Sovétríkjanna. Viðskiptabókun
sú sem sildarsamningar hafa verið
gerðir eftir aö undanförnu er hins
vegar að renna út því ríkir nokkur
óvissa um áframhald þessara við-
skipta, sérstaklega með tilliti til að
erfiðleikar í samningagerð hafa
verið nánast árviss viðburður.
Síldarsamningarnir í haust munu
flestum enn i fersku minni.
Loðnan kom í leitirnar________
Loðnuvertíðin er enn í verulegri
óvissu. Hafrannsóknastofnun
gerði á sínum tima tillögu um að
veiddar yrðu 900 þúsund lestir af
loðnu á vertíðinni. Fyrri hluti ver-
tíðarinnar brást gersamlega en nú
er loðnan farin aö veiðast. Mæl-
ingar verða geröar á loönustofnin-
um á næstu vikum og eftir það
ætti aö vera unnt aö gera sér
nokkurn vegimrgrein fyrir loðnu-
veiöum á árinu. Ef ástand stofns-
ins reynist eðlilegt, má sjálfsagt
reikna meö að loðnuaflinn verði
meö allra mesta móti á þessu al-
manaksári, vegna þess að veiði
haustvertíðar flyst fram yfir ára-
mót.
Sé miðaö við síöasta ár, virðast
aflahorfur á árinu sem nú fer í
hönd vera a.m.k. allþokkalegar.
Meö þessu er þó ekki allt fengiö.
Verðlag á útflutningsmörkuðum
skiptir líka miklu máli. Þar viröist
ekki heldur nein ástæöa til svart-
sýni.
Fjölbreytnin hefur aukist
Fiskútflutningur landsmanna er
nú mun fjölbreytilegri en áður var.
Þarna munar að sjálfsögðu mest
um útflutning á ferskum íiski til
markaða í Vestur-Evrópu, sem
hefur margfaldast á síðustu árum,
en fleira kemur þó til. Fyrir áratug
eða svo var mestallur freðfiskur
fluttur út á Bandaríkjamarkaö.
Þessi markaður er að vísu enn sá
stærsti en nú er íslenskur freðfisk-
ur einnig seldur til Vestur-Hivrópu
og Japans, auk Sovétríkjanna sem
árlega kaupa héðan talsvert magn
af frosnum fiski. Sovétmarkaður-
inn hefur að vísu farið stórlega
minnkandi á síðustu árum.
Japansmarkaðurinn er að vísu
fjarlægur, en engu aö síöur hafa
verið gerðar tilraunir með aö
flytja þangað ýmsar ferskar fiskaf-
urðir og a.m.k. sumar þessara til-
rauna virðast lofa góðu um fram-
haldið.
Spátregir útflytjendur
Útflytjendur virðast almennt
tregir til að spá neinu um verðlags-
þróun á erlendum mörkuðum. En
þótt menn séu a.m.k. ekki tilbúnir
að láta hafa það eftir sér, virðist
sem horfur séu almennt taldar
góðar og jafnvel horfur á verð-
hækkun á einhverjum mörkuð-
um. E.t.v. má setja varkárni
manna í spádómum í samband við
kjarasamningana framundan.
Á stærsta freðfiskmarkaðnum,
Bandaríkjunum, hafa ýmsir sam-
keppnisaðilar okkar veriö að
hækka fiskverö aö undanförnu. I
Morgunblaðinu á fimmtudaginn
var hins vegar haft eftir Magnúsi
Gústafssyni, forstjóra Coldwater
Seafood í Bandaríkjunum, að þrátt
fyrir þetta væri ekki ástæöa til að
hækka verð á íslenska fiskinum að
sinni. Hann kvaðst þó gera sér
vonir um að þetta ár veröi tímabil
nýrrar sóknar á markaðnum. Ef
Magnús reiknar dæmið rétt, mega
íslendingar kannski gera sér vonir
um hækkandi söluverð á Banda-
ríkjamarkaði á þessu ári.
Úm aöra markaöi mun svipaöa
sögu aösegja. Útflytjendur virðast
telja stöðugleika ríkjandi á flestum
mörkuöum og sjá almennt ekki
ástæðu til að ætla að verð muni
nokkursstaðar lækka, heldur
haldast stöðugt eða jafnvel hækka
eitthvað.
Á uppleið?
Ýmis rök má líka færa til þess að
verö geti farið hækkandi. Nefna
má aflabrest í Barentshafi og
Norðursjó ásamt minni aflaaukn-
ingu Kanadamanna en gert var
ráð fyrir. Varðandi verð á laxi má
minna á að Norðmenn hafa
ákveðið vissar aðgerðir til að
tryggja hækkandi verð.
Þannig virðast samanlagðar
horfur í sjávarútveginum hreint
ekki slæmar á þessu nýbyrjaða
ári. Ef ekkert óvænt gerist verður
ekki betur séð en þessi undir-
stöðuatvinnugrein hafi tekið
stefnuna upp á við. Fiskirólan
sveiflast, kannski óvenju hægt, en
að því er virðist upp á við í ár.