Tíminn - 11.05.1968, Page 2

LAUGARDAGUR 11. maí 1968.
TIMINN
Einar Ágústsson, varaformaöur Framsóknarflokksins:
Stjórnina skortir kjark til
að takast á við vandamálin
Hæstv. uitamrákisráðherra sagði
í gær, að tvisrvar á tíu ára valda
ferli sínum hefði rfkisstjiórmmni
tekizt að halda verðbólgun-ni n-iðri
þ.e. á tímabili svonefndra verð-
St'öðvana.
„Verðstöðvanir"
Ijyrr-a sfeipti-ð var þegar mirnii
hlu-tasit'jónn A-Iiþ-ýðuflokiksi-ns fór
með völdin mestan hl-uta árs
1059. Það ár fóru fram tvennar
feo-sníngar og áhrif verðstö-ðvunar
imnar voru meðal amnars þau, að
SjiáMstæðisifiliofekur og Allþýðuifiokk
ur fengu meiri h-luta á Alþingi
og mynd-uðu stj'órn. En verðstöðv
um þessi haf-ði eiin-nig aðrar af-
leiðin-gar. í kjölifar henrnar tók
verðbólgan þann sprett, sem hún
Iheldur emn. í ársbyrjun 1960 var
framfevæmd stórfelild gengistækk-
un oig önnur minni ári seinna. Þá
■vnr samlbanidið m-illli -kaupgjiaids
og verðlags rofið með þeim afle'ð
imgium, að aldrei hefur verið
mieiri óróieifei á vinnum-arkaðm-
urn. Þá var tekin upp binding
sparifjár þess, sem saf-n-aðist í
banfeana. Þá voru afurðatán lækk
uð fiiá því, sem verið haifði og
rekstrarfjlá rsbo rtu r varð t-ilfimn-
antegur. Þetta vor-u nýju hag-
stjóm-artæ-kin rffcisstjiórmarinn
inmar. Nú skyMi sbo stjórmað a
íslandi. En þrátt fiyrir uppgripa-
afl-a og hagstætt útf-lutnim-gsverð
átti atvinnurefcstur landsmam-na
iþráltt í vök að verjast.
Síðari verðstöðvum-in var svo
framrkivæmd á árinu 1967. Ein-nrg
þá fóru fram kosningar og stjórn
amfiofck-amir héldu velli. Fyrir
þær toosni-ngar lýstu Framsóbnar-
imenm ástamdinu eims og það raun
verulega var, meðal annars með
Miðsjón af því, sem gerðist 1959,
og sýndu fram á hverj-a-r afieið-
in-gar stjómarstefinan mu-ndi hafa
ef áf-ram væri ha-ldið á sömu
taraut. Taism-emn rífcisstjórm-arinn
ar beittu þá blaðakosti sínum, út-
vampi og sjémvarpi til þess að
kalla þessi aðvöm.marorð úrtölur
og barllóm, hæð-ast að þeim, sem
þau fluittu og koma því inn hjá
kjósendum, að leiðin til þess að
bæta Mfiskjiörin væri að endur-
niýjia umboð stjórmarfl'O'kkanna.
Þjóðimni f-ór ein-s og sjúklim-gi,
sem heldu-r vill h-iusta á þann,
sem segir honum hivað hamn líti
vel út. Hún haiiaði sér að þeim
flofefcum, sem gerðu lítiið úr erfið-
leikunuim og lofuðu bata.
En hvað er það þá, sem gerzt
hefu-r síðan í júní 1967? Ja, fyrstu
m'ánuðina gerðist svo sem e-kkr
neitt. Stjórnarliðar vora þreyttir
eftir kosn-inga'h-ríðima og ánægð'T
með úrslitim. Þegar svoleiðis
stemdur á finrnst mörg-um eð-lilegt
að létt-a sér dálítið upp. Það
gerðu menn líka. Hæstvirtir ráð-
herrar ferðuð-uist mikið, bæði ut-
an lands og innan, böðuðu sig -
h-lýju sólsfeini nýafstaðins kosn
imga-sigurs, urðu útitoknir og
hraustiegir í framan.
Svífur að hausti
En swo er aftur komið hau-st o-g
hrafn-inn brýmir gogg sinn á ups-
um húsanna. M-enm fóra að huga
að málum hér heima fyrir.
Þim'gsetningardagimn lá bæði
fjlá-rfagafrumivarp og efmaha-gs-
málafruimivarp á borðum þing-
manna. Samfevæmit þeim átti að
-leyisa vanda efnahagsmálannia
með ráðstöifumum, sem nám-u 750
mil-lijónuim króna, ýmist með því
að fetla niður útgjöld eða afla
nýrra tekna.
Ennþá v-ar það yfirlýstur ásetn
imiguir ráðherran-na að standa trú
an vörð um gjaldmiðil þjóðarimn
ar, eins og margsinmis var svarið
fyrir kosnim-gar. Á þes&um mál
filutningi öllum var þó hinm aug-
Ijösi gatti, að vanda atvi-nnu-
veganin-a var ýtt til hlið'ar, m-enn
lótus-t bara einfaildilega ekki sjá
I hanm. Þett'a var í október. í nóv-
ember var síðan framkvæmd stór-
felld gen'gisJækkun. Ráðher-rar og
sérfriæ'ðingar' héldu Aiþingd óstarf
hæfu í heila viku meðan þeir
vor-u að reifena hvað gengis'læ'kk
unin þyrfti að vera mikil til þess
að koma atvinnullfin-u á réttan
fe-jöl. Svokölluðum gengishagn-aði
var ráðstaff-að hingað og þangað
m.a. tiil þess að byggja upp fram-
tíðiarsijóði, rétt eins og atvin-nu
vegirni-r þyrftu ekker-t á þessu fé
að haJda.
Á grundvetti þessara útreikn
tn-ga vora svo fjiárl-ög afgreidd í
desember. Þá var líka tekin upp
-nýr vií'sitöiluútrei'kningur og úr
löguim feJlf sambandið milli
kaupis og vísiitölu, sem upp hafði
verdð tekið efftir la-ngt verfefaJJ
1964.
Tit þess að draga ú-r reiði al-
menni-ngs og þeirri stórfelldu l'ífs
kj'ara-sikerðinigu, sem hlaut að
leiða af þessu tvennu, gengisfelJ-
ingu og afmámi vísitölugreiðslna
á laun, lofaði stjónnin að lækka
tollana uni 270 millj. kr.
Þegar hér var toomið má ætla
að hæstvirf rí-kisstjórn hafi talið
si.g bún-a a-l'lmiktu til ve-gar að
koma, þar sem bæði var búið að
felta gein-gið og afgreiða fjárlög-
in, og verið farin að horfa fnam
itil bjartari tíðar, en verið hafði
um skeið. Þó fór þvú fjarri, að
iþrautagöngu henmar væri lokið.
Strax í janúar fóru að berast
kröfur um -það, að sj'ávarutveg-
ine vantaði meira fé ef notokur
von ætti að vera til þess að gert,
yrði út á v-ertíð. Sérfræðtmgar
vora settir til að rei-kma að mýju
og miðurstaðan varð sú, að ge-ng-
islæk-kunin dygði ekki. sjávarát-
veginm vantaði mei-ra fé.
í febrúar var því áfeveðið að
að-stoða sjávará'tvegin-n á ýmsan
hátt með 320 milljón króna fram
lagi úr ríkissjóði. Vegna þessa
Iþurtfti að gera ýmsar ráðstaf'anir.
m.a.:
Að miinnfea þær tollalækkanir,
sem búið var að tofa úr 270 í
159 miliij. kr. og að taka út af
fjiárlögum þeim, sem affgreidd
voru í desemiber urn 200 milijón-
ir króma.
í marz var svo gengið frá
þriðju útgáfu fjártaga fyrir þetta
ár og v-æntamlega fá þau að hal'da
þessari mymd sinni, en ekki er
ötlu fjármátastússi ríkisstjórnar-
inma-r þar með 1-okið, því núna í
apríl hefur Atþingi haft til með-
ferðar m.a. támtök-ur upp á um
það b'i-1 600 millj. kr., nýjan vega-
skatt u-pp á 109 millij kr og h-ækk
að útftutn-in'gsgjald, sem nemur
um 40 milJj. kr.
Þegar þannig er flett alraanaki
rítoiBstjörnarinmar og litið á
hvern miámuð fyrir sig, þá kem-
Einar Ágústsson
ur í Ijós að verk-efni Atþimgis und
amfarna 6 mánuði hef-ur verið að
bera sam-an samdinm mi-lli s-ömu
hrágamna, ýmist að hækka fjár-
lögin eða lækka þau, verja gemg-
ið eða fella það, minnfea u-p-p'bæt
ur eða aufea þær. Þetta sfeöpunar-
starf ríkisstjörnarimnar hefu.r að
vísu ekki tefeið 6 daga heldur 6
mánuði. Engu að síður má telj-
ast eðliilegt að hún líti yfir það,
sem hún hefur gjört, Og bersýni-
lega þykir hemni þetta harta gott.
Svo segir í Morgumblaðinu fyrir
skemmstu: * „Ríkisstjórnin hefur
frá upphafi skýrt af hreinskilm
og án btekkinga fyrir þjóðinni
þ-au vandamál, sem steðj'a að
henni, hún' hefur af hófsemd og
festu leitazt við að bregðast við
iþessum v-andamálum og vissul-ega
heffur rætzt betur úr þeim öllum
en flesta befði órað fyrir. Þess
vegna er það engum vafa bund-
ið, að ríkiisstjórn Bjarna Bene-
difetssonar stendur nú traustari
fótum en nokkru sinni fyrr. Hún
hefur staðizt eldraun síðustu mán
aða með sóm-a. Þótt enn séu ým
is vandamál óteyst er staða henn
ar svo sterk að hún getu-r snúið
sér að margrvíslegu-m framtíðar-
verfe-efnum“. Ja — skyldi mönn-
um með þessi afrek að baki veita
aff þvi að hvíla sig svo sem eins
og sjöunda mánuðinn, enda heyr
ist nú hér í þingsölum, að stjórn
im sé búin að fá nóg af þessu
þinglhaldi og menn verði sendir
heim eftir tvo daga, hvernig sem
á stendur með afgreiðslu mála.
Menn sjá af þessum örstutta
saman.burði, að þróunin er mjög
áþekk nú og 1959, þegar stjórn-
iin telur si-g ekki lemgur þurf-a á
verðstöðvun að halda. Bvort önn
ur gengistæikkun verður að ári
skal ósagt látið, en óneitanlega
gæt-i þróun u-ndanfarinna mán-
-uða bent til þess.
Hin sterka stjórn
En hvernig er svo ástandið í
þjóðfétaginu undir þesSari sterku
stjórn?
Er það ekki staðreynd, að á-
stand a-tvinnuveganina er þannig
a-ð þ-eir gpta ekki með nokkra
■móti greiitt eðlilega verðlagsupp-
bót á laun til annarra en þeirra,
sem hafa un-dir 10 þúsun-d -króna
tek-jur á mánuði?
Er bað ekki staðreynd, að sjáv-
arátvegurinn, þessi aðalatviinnu-
grein þjóðarin-nar, getnr efeki
sfcarfað án þess að fiá hundrað
'mililjóna up-pbótagreiðslU'r úr rfk
issjóði og það nofcferum vi-kum
eflfcir gieng'tsfetilingu, sem þó et
framkvæ'md' honum ti-1 aðstoð-ar?
Er það ekki staðreynd að bænd
ur eiga nú mjiög í vök að verj
ast og óvísit, hverni-g til tekst t.d.
með áburðarkaup í vor og þar
með áfframhaidandi búskap á
miörguim jlörðum?
Er það ekki staðreyind að sum
iðnaðarfyrirtaaki hafa þega-r orð-
ið að lofea en önniur draga rekst-
ur sinn saman vegna rekstrarf-jár
skiorts og óhæfrar samkeppnisað
stöðu við óheftan ininifllutning er-
lends iðnaðarvarninigs?
Og er það ekki meira að segj-a
staðreynd, að mörg v-erzlunar-
-fyrirtæiki berjast í bökkum og
það mitt í öll-u viðskiptaf-retsinu?
Jú, þessu g-etur engin.n nieitað.
S'ameiginilegt er það öllum þess-
um afcvinnugreinum, að þær búa
við tröllaufeinn rekstrarfjárskort
og samkvæmt hagfeenningum hæst
-virtrar rikis'stjórnar á það víst
svo að vera.
Eitit margrómaðasta hagstjórin-
artæki ríikisstj'órnarinnar eru ráð-
stafanir í peningamá-lum, sem að
allega hafa lýst sér í bví tvennu.
annars veigar að minnka endur-
kaup aífurða'Viix'ta o.g hiins vegar að
draga úr ráðstöfum a-rtfé viðskipta-
'bankanna. Um fyrra atriðið má
rifja það upp hér, að á fj'ögurra
ára tímabilinu 1956—1959 var
heildiarverðmæti útftutnings að
meðaltali 1.010 miJtj. kr. hve-rt
árið, en á sa-ma tíma var mánaðar
legit meðaltal endurkeyptra Víxla
560 miltlj. kr. Sé litið á annað
fjögurra ára tímabil 1964—1967
era tilsvaramdi tölur 5100 miltj.
kr. og 960 millj. kr. Með öð-ram
or-ð-um h-aifa endunkaupin aðeins
tvöfatdazit meða-n útftufcpingur hef
ur meira en fimmfaldazt. Sfeyldi
etoki atvinnuvegina muna um ann
að eins og þetta? Um síðara at-
riðið má einnig rifja það upp, sem
rau-nar hefur v-erið gert áður í
þessum umræðum, að almenn
bind-img s-pariifjiár nemur 30% af
innliánsaukn-ingu, k-a-up bankanna
á ríikisstouldabréfum nem-a 10%
af sama stoffni og áreiðanlegar
upplýsingar eru fyrir hendi um
það að langmestur hluti af því
fé, sem varið er til kaupa á
sparisikírteinum rfki-ssjóðis kemur
úr .bönkum og sparisjöðum.
Staða bankanna
Til þess að gefa örlitia
hugmynd um það, sem hér um
ræðir, skal þess getið, að í' árs-
lok 1959 var skuild viðskipt’abank
anna við Seðl-abankann 993 mitlj.
kr., en inin-eign þeirra á viðskipta
reiikndnigi 72 millj. kr., þannig að
á þessum tíma lagði Seðlabank-
inn viðsfeiiptaibönikunum til fé, sem
nam 920 millj. kr. í árslok 1967
Mtu-r þessi my.nd allt öðru vísi
út. Þá v-a-r skuld viðsikiptabanik-
ann-a við Seðlabankann 1734
millj. kr., en vegna inntánsbind-
i-ngarLnna-r voru innstæður þeirra
2.060 miJtj. kr Þannig var mis-
munuriinn 324 miJlj. kr. á hinn
veginn — viðskiptabanfearnir
lögðu fram meira fé en
þeir fen-gu,
Þegar þetta er skoðað verður
einnig -að hafa í huga hvað krón-
an heifur breytzt á þessu tímabiti
o.g svo hitt, sem ég áðan neffndi,
að fjlármagn það sem elta mundi
vera til ráðstöfuinar hjá viðsfeipta-
-böinfeum landsi-n-s h-efur í v-axandi
mæli veri-ð tekið til annarra
nota. Skyilt er að játa í þessu
samibandi, að hluitföM þau, sem
hér um ræðir, breyttust nokkuð á
s.l. ári, þannig að S-eðla-banfcinn
tét út meira fé en hann féfefe !
viðskiptum sí-num við hin’a banfe-
ana. Til þess lágu þær ástæður
fyrst og fremst, að vegna erfið-
leika viðiskiptafiyrirtækja sinnia
’lánuðu banfearnir yifirleiitt meira
á síðastMðnu ári en ástæður
þeirra leyiíðu. En þetta breytir
engu um þann sam'aniburð, sem
ég áð-an gerði. Afleiði-mg þessarar
stj'órn'arstefnu er auðsæ: Rekstr-
arfjárs-kortur 'háir öllum atvinnu-
refestri og fyrirtækin era rekin
af van-efnum. Þannig verður al-lur
refestur dýrari og óhagkvæmari
an vera þyrfti. Forstöðumenn fyr
i-rtækija beita mifelum htuta orku
sinnar í það, að verjast áföUum
og eyða alit of mitolum tíma í
■biðsfcofum banfeanna f' von um
einhverjia fyrirgreiðstu.
Stjörnin te-lur sig sterka, en
atvinnulífið er veifet, og stj-órn,
sem þannig heldur á málum hlýt-
ur á'va-llt að standa á brauðfótum,
hivað sem aliri sjátifsbletokin’gu Mð
ur.
Gjaldeyrissjóðirnir og
atvinnuvegirnir
Emil Jónsson sagði hér í gær-
kvöldi, að Framsókn-armönn-
um vœri atveg sérstaklega iJla við
g-jaldeyrisvarasjöðinn og vildu um
fram atlt eyða honum í aHs kon-
ar áþa-rfan Lnntfllufcmng. Mjög er
þetta nú máluim blan-dað hj'á hæstv
ráðherra, eins og fleira í hans
fræðum. En við höfum stundum
varpað fram spurningum um það,
hiverju það h-efði getað breytt
um vi'ðski-ptaj-öfnuðinín. ef inm-
lendir atvin-nuvegir hefðu bú-
ið við skapl-egan 'toost á viðreisn-
ai’heimi'linu.
Hvað hefði til dæmis blómleg
ur, íslenzkur iðnaður getað spar-
að mifeinm inn'fllutni(ng og feomið
í veg fyrir mikiar greiðslur úr
gjald'eyrissjóðnum? Hefði ekki
verið hagbvæmara fyrir ok-ku-r að
v-erja einhiverju af því fé, sem
legið heiflur óarðbæ-rt í erlendum
bönfeum, til þess að gera iðnrek-
end-um feleift að not-a þanm véla-
'kost sem t-il er í landiinu og
skapa hundruðum manna atvinnu
i stað þess að loka verksmiðjun
um og senda fólkið hehn?
Hvað hefðu nýi-r, vetbúnir tog
arar, sem tryggður væri arðbær
rekstrargrundvöllur, getað aukið
útflutniniginn mifeið og þar með
tekjur gjaldeyrissjóðsins?
Verðum við íslandin-gar ekfei
að hafa sam-keppnisfær atvin-nu-
tæki við aðrar þj-óðir til fis'kiveiða
á fjarlægum miðum, ef við eigum
a-ð halda ofekar h-lut?
Hvað hefðu hraðfryistitiúsin get
að skilað miklu meiri gjaldeyris-
tekjum, ef eitthvað af bundn-a
fénu hefði verið notað tii að
auka hagræðingu þeirra.
Hefði ektoi verið stoynsamlegra
að st-yðja v-ið bakið á þessum þýð-
ingarmiklu framleiðslufyrirtækj
um í stað þess að hafa þau lok-
-uð la-ngtim-um sama.n?
Hv-a-ð væri hægt að afla mlkilla