Tíminn - 11.05.1968, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 11. maí 1968.
TIMINN
19
Björn Pálsson:
í „víðreisninni77 hefur
verið farið öfugt að öllu
SbeÆaa FramsflL var gg_ er að
gera fram.'Iiedðslufcostn a3 atvin.nu-
veganma sesn minmstan með því
að hatfa liága vexti atf aíurða- og
stolflniMtnuini, stiilla ríMsétgjöldum
í hiótf og fiorðast óþarfa áiögur á
atvinnuifyTÍrtæ’ld. Flokfcurinn áltft
iut að skipuiLeggja þurfi fjiárfrak-
ar flramifcviæimidiir, svo hótfs sé gætt
í meðferð gjaldeyris, og ekki sé
í aumað ráðizt en það sem álitið
er tii hagsibóta fyrir þjóðarheild-
ina. Að öðriu leyti. viil flofck'ur-
inn styðja frjöls og óháð við
sfloipti eftir því sean unnt er.
Viðreisnarstefnan
Viðreisnarstjórnin fór aðra leið.
Vextdæ vioiru haefckaðir á stofnián-
um úr 4%% í 614 % og dráttar-
vextir tvöfalidaðir. VSxiaivextir
hæfcfcaðir um 2—4%. Afborgun-
artími stotfnlána styttur úr 20 i
15 ár, skattar hækfcaðir stóriega
og árle.ga, etftMit með fjiárfest-
ingu hætt og notkun gjaMeyris
að mestu gefdn frjáls.
IÞeir, sem áttu og gátu útveg-
að sér peninga, máttu kauipa og
ráðast í það sem þeir vddu. En
annað var gert. VaM til að á-
fcveða vextá og Skráningu gengis
viar tekið af Alþin'gi og fengið
Seðlabanfcanum, en í framfcvæmd
rikissitj. Bankar, sparisjóðir og
inml'án'sd. voru þvingaðir með
lögum til að binda verulegan
WlUta atf sparidmniánuan fólksinis
í Seði'abanbanum. Gegnum Lána-
startfsecn'ina skyMi þjóðinnd stjóm
að. Gengi krónunnar var lækfcað
25% meira en raunihætft var, og
vísitala afnumin. Lýst var yfir því
að atvintnurvegunum skyMi konrð
á traustain og heilbrigðan grund-
völd og útflu'tningsuppbætur af-
niumdair. Öfiugan gj.aMeyri'Sisjóð
sfcyMi stofna svo þeir sem pen
inga hefðu gætu ferðazt og keypt
það sem þeir víMu og þar sem
þeir viMu. Skapa sbyldi traust
á íslenzk'U.m gj.aMmiðli sve geng-
isiækkun endurtæki sig ekki. Fara
sfcyMi s'paríega með fé ríkisitis.
\
RingulreiS
Þeissar ráðstaf'anir nefndi
stijórnin viðreisnarstefnu og
skýrði sjáitfa sig viðreisn'arstjóm.
Við sögðum, að gengið væri lækk-
að of mifcið, vextir hækkaðir um
o'f. Fólkið mundi efcki sætta sig
við jiafn mikla kjaraskerðingu. En
á það var ekki hlustað. 1961 fór
fó'lkið fram á kjarabætur og fékk
10—13% kauipih'ækkun. rífcisstj.
svaraði með því að lækfca krón-
uina j'afln mikið. Eitt af loforð-
unum var brotið. Atvinnurekend
ur oig verzlanir þurftu 13% fleiri
'krónur en þær var enfitt að fá.
Rekstrarf'jiárskorturi.nn fór að
banka á dynnar af fullum þunga,
en síl'darleitartækin komu afli óx,
verð hækkaði, skip stækkuðu og
nætur dýpkuðu. Fjiárí. hækkuðu
um'ca. 500 millj. ánlega. Síldar-
venbsmiðjur Voru reknar með
geysigróða 1965. Þá mku þeir
til sem gátu og flóru að vinma að
því að stækka eða byggjia síldar-
verksmiðjur. Ég var meðal þeirra,
sem benti á að óvaríegt væri að
setja allt sdtt traust á síldina. Afla
magnið gæti og mundi minnka
og efcki héMi verðið ailtaf áfram
að hækha. Slíldin hetfur sömu á-
ihritf á men.n og pókerspii, þeir
hækka meira og meira. Sjálfsagt
var að kaupa hætfilega mörg og
stór siMarskip, rétt var að byggja
verksmiðjur, etf öHlu var í hótf
stiiilL Að hostn'aðairíiiliOinni vax
hvergi gætt.
Og „viðreisnin" tókst
Stjómín sagðd), að viJJneismin
hetfði tekizt og var _sjálf til fyrr-
myndar í eyðislu. Árið 1966 fór
ský að- sjást á lotfti. Þnátt fyrir
lóivenju hátt verðlag og metafla
iþurfti að grei'ða verulegair fjár-
hæðir fuá ríkinu tii sjávarútvegs-
ins. AI,t benti til að þríðja gengis
lækkunin væri í aðsigi. Kostnað-
anhliðin hafði gleymzt. ÚtgjöM
fólks til riikisiins höifðu tvöfaldazt,
iþó bæði sé tekið tillit tii gengis-
læklkunar og féilkstfjölguiiar. Til
að greiða gjöMLn, þurtfti fólkið
meiri tefcjur og því mátti það
efcki eyða fyrst stjónnin eyddi?
íislienidingar eyddu í ferðailög til
útl'anda f jómm sinnum meira hver
maður 1966 en Bandaríkjamenu,
sem ferðast þó allra þjóða mest.
Bifreiðar vonu keyptar fyrir 448
millj. kr. 1966 og 337 milj. árið
1967. Haidið var áfram að reisa
sldarverhsmiðjiur og kaupa 3—
400 tonna síldanskip, þó að aíl-
inn minmkaði, sildin fjariægðist,
'liýsið lækkaði og þó að fiskifræð-
ingar segðu, að stfMarmagnið
minnkaði í hatfiniU. Ráðizt var í
miblar byggingarframfcvæmdir.
Seðiabankinn satfnaði gjaideyris-
sjöði af spariflé alme'nningB en
rebstrarfé vantaði. Viðreisnar-
stjórnin var efcki ráðaiaus með
að bæta úr því, atvinnuvegim,'r
vom liátnir greiða ákveðin gjöld
til stofnlánasjóðamina, flbúðarhúsa
sjóða, atvinnuleysistiygigingasjóða
o.s.frv.
25 skattar
Ég taldi uipp 25 útgjaMaliði á
bátaútveginn í fyrra amk venju-
'iegra rekstrarídða, suma eðlilega.
aðra úitvegnum óviðkomandi. At-
vinnuvegimir hœttu að bera sig,
hosningar náiiguðust. Rfkisstj. lét
samþyfcfcja verðstöðvuin'arl. G’ið á
að hafa sagt: „Verði Ijós“. 9tjóm
in sagði: „Verðlag hæfckar efcki
meir.“. Ríkisstj. og ríkisaði'lar áttu
hjá seðlabanfcanum í árslok 1986
433 millj,, en sbulduðu 86 millj.
í júJí 1967. Verðstöðvunin fcost
aði flé, það var einndig hætt að
taia um verðstöðvun. Tiifcynn't var
um Vestfj arð aáætlun flyrir fcosin-
ingar og lán tefcin hennar vegna,
óunidirskritfaðir tékkar gefnir út
vegna Norðuríandsáætluniin'nar.
ÓlániS hefst
Árið 1967 var ríkisstj. fyrir því
óláni að viiína kosningamar. Svo
breyttist þetta alit. Ríkisstj. vant-
aði peninga, ekkert mátti skera
miður, avimvuivegimiir báru sig
ekki, það þurfti að leggja á marga
nýja skatta. Enn breyttist þetta.
Bretinn lækkaði gengið, þá voru
okkar lærðu hagfræðingar fljótir
að reikna, öliu var borgið, þeir
lœkkuðu bara gengið, allt að því
2svar simnum meira en Bretinn,
hirtu gengishagnaðinn af því sem
eftir var að natfninu til í gjald-
eyrisisj. og megnið atf gemgismis-
mun af óseldum sjáivarafurðum.
ImniflluitniingsgjöM og söluskattur
hluitu að bæfcika verulega að krónu
töiiu við gengislækJmindna, öOlu var
iborgið. Minni hlutd Sjávarútivegsn.
n.d. héit þvtf fram, að sjémenn
útgerðarmenn og fisbvinnslustöðv
ar ættu gengismismun af sjávar
aifurðum, og það ætti að nota
megin hluta hans til að borga
vexiti og afborganir þessara aðiia
í flisfcveiðisj. og opinber gjöld sjó-
mamina. Þá þynfti sjávarútv. ebki
á mikilli aðstoð að halda á árinu
1968. Á þann hátt væri von
tdl að gengislækkunin kæmi að
einhverju gagni. Okkar tdll. vora
feliMair. Atfleiðingin var nýj,ar kröf
ur um aðstoð og fjarveitingar til
sjá'varútvegsins, aJOt að því eins
miMar og árið 1967. Um leið
og búið var afi samþ. frv. um
þesar ráðstafanir, var gengið því
ramgt skráð aftur. Ég hygg, að
frv. hafd verið samið í Seðlabank-
anum.
Grundvöllinn vantar
Við skuiium gera ofckur það
Ijöst í eitt sbipti fyrir öli, að það
verður aldirei hægt að bæta úr
rebstrartfjárskorti, eða koma fjar-
málum jóðarinniar í heilbrigt
hoirtf, nema fólkið megi treysta
á varanlegan kaupmátt íslenzks
gjaidmiðils. Það hefur það ekJti
gert síðan 1961. Það tehst ðigi
að gera gemgi íslenzku kr. öruggt
memia hægt sé að reka meginút-
flluibningsatvinn'Uveginia án stór-
fleMtíra styi’kja. Tdl þess að það
takist, þurtfa vextir að vera mjög
'iágir á stofmlánum og afurðavíxl-
um, afinema þarf allar óþartfa álög
ur, sem bægt er á atvinnuvegina
og það þartf að sfltipuleggja gjald-
eyristfrekar fjártfestingar aí vel
hætfum mönmum. Annað hvort
gegnum lánahenfið eða á annan
Ihátt M.ö.o., það þarf að gera fllest
ötfugt við það, sem viðreisnar-
Istjónnim heifuir gert, opimberum
gjöldum þarf að stilla í hóí, svo
að fóllki'ð þurfi ekki að gera c-
eðlilegar laumakröifur vegna þess.
hve nauðsynjar þess kosta mikið.
Það er rétt að viðurkenna, að
múv. fjármálaráðh. hetfur sýmt við-
leitni til að draga úir eyðslu, emda
kemnir meyðin naktri komu að
spinna. Til þess að gera verulegt
átaik á því sviði, þarf að gera
mangþœttar og róttækar lagaibreyt
imgar, mota meiri hagsýni og betra
skipulag. Það er auðveldara að
auka ej'ðsiu en draga úr henni.
Forusfu vanfar
Fólkið er í eðli sdnu gott og
vdM vel, en að þeim eiginleikum
inotast efcki nema forráðamenm
þjóðarinmar sýni gott fordæmi, og
flólfcið skiiji og trúi, að ve’ sé á
miálum haJdið, því að engin ner-
maður berst vel nema hafa góð-
an herforingja. Stjórnaríiðar og
biöð þeirra mimnast nú orðið
aMrei á viðreisn eða gjaldeyris
sjóð, enda er hanm raumverulega
enginm til. Því að vöruikaupaián
og banfcaábyngðir nema hærri upp
hæð. Ráðgert er að tafca stórlán
erlendis til _að bjarga gjaldeyris-
skorti í ár. Útfllutninguir var meiri
1967 en 1964 þó að hanm væri
30% minmi en 1966, því jafnhár
hefur hann aMrei verið.
Hvert var áfallið?
Ráðherramir enduríaka Það sí
og æ, hvað útflutningur 1967 hafi
orðið Lítili, en hamn hefur aðeins
oirðið meiri — 30% meiri 1966
20% meiiri 1965, það er aðeins
2svar sLnnum, sem hann hefur
orðið meiri. Góður búmaður á að
þda 1—2 meðalár eftiir margra
ára góðæri. Viðreisnarhúsið þurfti
eikki að hrynja vegna þess, ef
gruinnurimn hefði verið traustur.
Ástæðan fyrir slæmrj útkomu þjóð
arbúsins 1967 er því fyirst og
(fremst otf mikil eyðsla á flestum
sviðuim. Trúleysi á eigin gjáM-
mdðiL Skipulagsiaus fjárfestimg,
etftirlitslaus og óhófleg gjaldeyris-
eyðsla ásamt kJautfalegri banka-
starfsemi, valda því, að stjémin
stendur nú á rústum viðreisnar
inmar. Verðlag var hagstæðara
1967 em 1964 á öllum helztu sjáv-
arafurðum nema lýsi. Og eins hag
stætt eða hagsbæðara em 1965 á
öilu nema lýsi og mjöli. Kauptfé-
Jögin hafa orðið að læikka útborg-
uin'arverð á sauðfjáratfurðuim til
bænda vegna fjársfcorts, og geta
efcki útvegað þeim áburð nema
sérstakar ráðstaflamir séu gerðar.
Útgerðarmenn og fisfcvinmslustöðv
ar hatfa gefizt upp við að borga
vexti og afborganir. Tryggimgafé
iögim geta ekki greitt tjónabæt-
ur vegna ógreiddra iðgjalda og
tfjláinskorts. Hvergi er lán að fá.
Þeir eimir eru beinir í baki, sem
variega hatfa farið og lítið fjár-
fest. Emginn þanf að etfa, að stjóm
im meinti það, sem hún sagði
1980. Vaxtavizkuna sóttu þeir tii
Parísar, héldu víst að aðstaða væri
hér lík og hjá Frökkum. Gengis-
fræðsluna fenigu þeir í heima-
byggðum hjá hagflræðinguim, og
íileiri sénfróðum mömnum.
Farið öfugt að öllu
Ráðherrarndr eru greindir og
góðir menm, en ég held, að þeir
átti sig eitid á því emn. að það,
sem mistöfcumum veldur, er heima
tdiLbúinn iðnaður, sem varð til
vegna þess, að þeir fóru öfugt að
öUu, lífct og klambrari, sem set-
uir handtfang á hurð og iætur það
snúa öfugit. Bamkar tóku virikan
'þátt í fjárfestingarfcapphluupinu.
Inmhyrtu marga sparisjóði og
reistu hús með giæsilegum imn
réttingum, em lán fást þar mú tæp-
Jiega. Af 8 þús. milLij. kr. innlánum
banka og sparisjóða vomi 19
humdruð milQj. bundnar í Seðla-
bankanum af því, eins og Norð-
dal orðaði það, að innlánslbind
imgin var til þess að gera Seðla-
bankanum kleiflt að veita ián tii
florgangsþanfa og rekstrar og hafa
þammig áhritf á lámsfé mffli at-
vinnuveganna. M.ö.o., rikisstj.
viMi ráða yfdr þessu fé. Þessi
ráðstötfum var þó eigi mægileg.
10% af imnlánsaukningu bamk-
anma sfcyldu þeir afhemda vegna
tframfcvæmdiaáætlunar ríkisstjórn-
arinnar, auk þess hefur riJtis-
stjórnin boðið út vísitölutryggð
rikisskuldabréf, yfirboðið þann-
ig lánastofnanir, og dregið frá
þedm flé.
Björn Pálsson
„Viðskiptasnilli" Gylfa
En þetta ex ekki nóg. AJiir
bankar hafa síma viðskdptamenn,
sem ekki eiga kost á að fá lán
annars staðar, þegar lítið er um
peninga, sé um meiri háttar rekst
ur að ræða, getur lofcun viðskipta
b'anfca fyrir viðskiptamanni þýbt,
að fyriirfæki hams þurfi að hætta
rekstri, þótí það eigi mikJar eigm-
ir. SJíikt getur haft aivarlegar af-
ledðngar fyrir viðsfcipti og fram
leiðslu þjióðariinmar. Bankar hafa
í slífc'um tiMelum fengið yfir-
drátt í Seðiabamkanum. Fyrir pá
flyringreiðslu æbti bankamálaráðh.
ofckar að Mjóta hekmsfrægð, vegna
vdðskiptasnffli sinnar. Hamn neyð-
ir nefnilega með lögum viðskipta-
bamfcana til að leggja .19 hundr-
uð miilj. í Seðlabankanm, greið-
ir í vexti ca. 9%, em lánar þeim
svo þeirra eigið fé fyrir 16%.
Þetta er ekki svo vitlauis regla,
og gæti margur af henni lærr.
Á þennan hátt hefur Seðlabank
anum tekizt að þjarma ræktiega
að sumum viðskiptabömkum, þetta
m.a. er ástæðan fyriir því að Jó-
hannes NordaJ leggur til í ræðu
9. apríl, að sameina Búnaðarbamk
amn og Útvegsbanfcanm, þó að
hamn 9egi, að það sé til þess að
nýta betur sérhæft vinnuafl og
nýtízku véltækni í bókhaMi. Ég
held, að við, sem búskap rekum,,
ættum að srnúa bökum saman,
hvar í f'ioikki sem við erum, til
að verja sjálfstæði Búnaðarbanut-
ans. Hanm hetfur gert og mun
gera okkur mikið gagn. Þar er
valinm maður í hverju rúmi. Það
hefur aldrei verið rúm fyrir okk-
ur í öðrum bönkum. Ég held að
flesta gruni, hvaðan alda þessi er
runnin. En að óreyndu verður því
ekki trúað að Sjálfstæðisfloklmr-
nn styðji óskiptur a.m.k. á með-
an Pétur Bemediktsson á þar sæti
þes&a breytimgu.
En við ýrnsu - miá búast. Fisk
veiðisjóði var t. d. stjónnað af
óvenju hæfum manni, sá sjóður
var settur undir yfirstjórn þriggja
banlka, sennilega tl að flýta fyrir
bótehaidinu, þeir eru hugmynda-
ríkir hagfræðingarnir. Þvd sam-
eima þeir eigi Útvegsbanteanm og
Lamdsbankann? Þeirra verkefni
eru svipuð, og verð ég þó að
segja, að ekki er hlutur útvegs
manna of góðuir, þó að tve'r séu
'bankarmir.
Allar
myndatökur
hjá okkur, einnig ekta lit-
Ijósmyndir. Endurnýjum
gamlar myndir og stækk-
um.
\
Ljósmyndastofa
Sigurðar Guðmundssonar
Skólavörðust. 30.
Sími 11980.