Alþýðublaðið - 24.03.1990, Síða 9

Laugardagur 24. mars 1990
9
Sænski blaðamaðurinn Jan Guillou sem fór í
FmNGeLSI
FYRIR FRÉTT
— segir frá ritstörfum sínum í Norræna húsinu í dag.
Kvikmyndin Coq rouge sem gerö er eftir spennuskáldsögu
hans veröur frumsýnd í Háskólabíói í dag.
Eftir Jón Daníelsson
Sænski blaðamaðurinn, rithöf-
undurinn, refsifanginn, dálkahöf-
undurinn og sjónvarpsstjarnan,
Jan Guillou, er í heimsókn á ís-
landi og flytur fyrirlestur í Nor-
ræna húsinu í Reykjavík kl. 16 í
dag. Þeir sem þangað fara geta
sjálfsagt mörgu fremur kviðið en
að þeim muni leiðast, því maður-
inn er leiftrandi persónuleiki og
vel þekktur af skoðunum sínum
sem hann skefur hreint ekkert ut-
an af.
Jan Guillou varð fyrst þekktur í
heimalandi sínu þegar hann,
ásamt öðrum blaðamanni, varð til
þess að koma upp um njósnastofn-
un sem rekin var á vegum sænska
ríkisins í trássi við lög og reglur.
Meðal verkefna þessarar leyni-
legu leyniþjónustu var að skrá
upplýsingar um sænska ríkisborg-
ara sem töldust hafa „óæskilegar
skoðanir.‘
Fréttin kostaði fangelsi
Réttarhöldin sem fylgdu í kjöl-
farið voru ekki haldin yfir leyni-
þjónustumönnum, heldur blaða-
mönnunum tveimur. Þeir voru
ákærðir fyrir njósnir og að skaða
„öryggi ríkisins" og voru dæmdir
í fangelsi. Slíkur dómur er eins-
dæmi í réttarríkinu Svíþjóð og
þetta er eina dæmið á þessari öld
um að sænskir blaðamenn hafi
verið látnir sæta refsivist fyrir
skrif sín.
Hluta áranna 1973 og 74 eyddi
Guillou bak við rimlana en hélt
síðan ótrauður áfram í blaða-
mennsku. 1981 færði hann sig um
set og settist framan við sjónvarps-
myndavélina, þegar hann tók við
stjórn vinsæls fréttaskýringaþátt-
ar í sænska sjónvarpinu. Magazi-
net hét þátturinn og vinsældir
hans, sem raunar voru talsverðar
fyrir, jukust um allan helming þeg-
ar Jan Guillou tók við honum.
Brennuvargurinn sem komst
ekki á staðinn
Nú var röðin komin að öðru
frægðarverki fréttamannsins Jan
Guillou. Að þessu sinni sneri hann
sér að sænska réttarkerfinu. Mað-
ur að nafni Keith Cederholm hafði
verið dæmdur í fangelsi fyrir
íkveikju. Jan Guillou tók mál hans
upp í þætti sínum og rakti gang
þess. Honum tókst að sanna að
Cederholm hefði ekki með
nokkru móti getað verið staddur á
brunastað á þeim tíma sem kveikt
var í. Mál Cederholms var tekið
fyrir aftur og hann var sýknaður
árið 1984. í þætti sínum spurði Jan
Guillou: „Skyldu fleiri saklausir
menn sitja í sænskum fangelsum.'
Jan Guillou hafði þegar fyrir
Einn hinna traustu félagshyggju-
manna okkar tíma, Haraldur G.
Júlíusson á Stokkseyri, er fallinn
frá og verður til moldar borinn frá
Stokkseyrarkirkju í dag. Haraldur
Gísli Júlíusson var fæddur 23. apríl
1907 á bænum Borg á mörkum
Eyrarbakkahrepps og Stokkseyr-
arhrepps, en ól allan aldur sinn á
Stokkseyri. Hann kvæntist 28.
febrúar árið 1942 Guðríði Sigurð-
ardóttur frá Miklaholtshelli í Flóa,
og bjuggu þau síðan í Sjólyst á
Stokkseyri.
Guðríður lézt á árinu 1988, og
eftir það bjó hann þar einn. En
marga helgina sumar sem vetur
munu dæturnar hafa komið með
fjölskyldum sínum í heimsókn.
Haraldur og Guðríður eignuðust
1980 skapað sér nafn sem stjörnu-
blaðamaður enda kom fljótlega í
ljós að njónamálið var engin tilvilj-
un og hann þurfti hreint ekki á því
að halda að lifa á fornri frægð.
Minning
Sjólyst á Stokkseyri
Hann skrifaði á þessum árum tals-
vert af pistlum í ýmis blöð og
gagnrýndi ýmis atriði sænska vel-
ferðarsamfélagsins af nánast ótrú-
legu vægðarleysi. Margir urðu sár-
þrjár dætur. Eina þeirra, Ástu
Júlíu, misstu þau 11 ára gamla, en
hinar eru Edda Karen, gift Baldri
Gunnarssyni og eru þau búsett í
Hafnarfirði, og Ragnheiður, gift
Birni Eggerti Haraldssyni, sem bú-
sett eru í Kópavogi. Guðríður
hafði áður eignast dóttur, Hjördísi
Ingvarsdóttur.
„Þéttur á velli og þéttur í !und“,
er fyrsta lýsingin, er í hugann
kemur, þegar rifjuð eru upp góð
kynni af Haraldi Júlíussyni. Hann
var í hópi þeirra manna, sem borið
hafa uppi framfaratímabil okkar
aldar með störfum sínum til sjós
og lands. Frá ungaaldri gekk hann
til þeirra starfa, er til féllu á Stokks-
eyri. Hann var um skeið verkstjóri
í vegavinnu víða um hérað, starf-
aði við fiskvinnslu og var landfor-
ir af spjótalögum hans og hann
hefur alla tíð verið umdeildur. Jan
Guillou er ekki einn af þeim
mönnum sem fólki er sama um.
Það er hægt að hrífast af honum
maður sem kallað var með Böðv-
ari Tómassyni útgerðarmanni í
Garði, var fangavörður á Litla-
Hrauni í nokkur ár, á tímabili var
hann að finna í Pípu- og steina-
gerð Stokkseyrar, en lengst af á
síðari árum vann hann í netagerð.
Haraldur deildi kjörum með
öðru alþýðufólki í strandþorpun-
um sunnanlands, en bjó vel að
sínu. Félagshyggjan mun hafa ver-
ið Haraldi í blóð borin. Hann
fylgdist afarvel með því, er fram
fór í þjóðfélagsmálum, var einlæg-
ur jafnaðarmaður og var í áratugi
umboðsmaður Alþýðublaðsins á
Stokkseyri. Jafncm sá hann um
Sjómanndagsblaðið og var gjald-
keri Slysavarnadeildarinnar
Drafnar á Stokkseyri. Var hann
heiðraður fyrir þau störf, er hann
hafði verið gjaldkeri deildarinnar í
25 ár. Þá hafði Haraldur umsjón
með Þuríðarbúð og hafði ánægju
af að sýna hana ferðafólki og gest-
um, sem hana leituðu uppi.
Hann var í sóknarnefnd Stokks-
eyrarkirkju, sá um kirkjugarðinn
og lét sér annt um umhirðu hans
og um kirkjuna. Hann var lengi
hringjari og söng í kirkjukórnum.
Hugðarmálum sínum sinnti hann
eða hata hann. Þar er enginn milli-
vegur.
ísraelskur launmorðingi
eða aftökusveit________________
Um þetta veit Jan Guillou mæta-
vel sjálfur. Hann var einhverju
sinni spurður að því í blaðaviðtali
hvað starfið hefði gefið honum og
hann svaraði stutt og laggott:
„Frægð og fjandmenn." í sama
viðtali er hann spurður um afstöð-
una til dauðans. Svar: „Ég hef
aldrei ímyndað mér dauða minn
öðru vísi en í sambandi við of-
beldi. ísraelskur launmorð'ingi
eða aftökusveit eftir að Svíþjóð
væri tekin herskildi, eitthvað á
þennan veg. Það sem ég hugsa um
í þessu sambandi er að halda
mannlegri reisn cúlt til enda. Ekki
öskra, ekki biðjast miskunnar og
ekki binda fyrir augun, takk.“ Sá
maður sem þannig talar, veit að
hann er hataður.
Kannski má sega að frægðarsól
Guillous hafi risið fullhátt því hann
lítur nú orðið svo á að sér sé ekki
lengur fært að starfa sem blaða-
maður. Það hefði þó verið ólíkt
honum að setjast í helgan stein. í
staðinn fór hann að skrifa spennu-
sögur og þessi nýja atvinnugrein
virðist síst ætla að verða eftirbátur
hinnar fyrri hvað það varðar að
afla höfundinum frægðar. Að
þessu sinni fylgja peningar með
frægðinni því sölutölur bóka hans
reiknast í hundruðum þúsunda.
Njósnari af aðalsaettum________
Það er eiginlega spennusagna-
höfundurinn Jan Guillou sem nú
heimsækir ísland. Tilefni komu
hans hingað er nefnileg kynning á
sænskum bókmenntum í Nor-
ræna húsinu. Hákan Jansson
kynnir sænskar bækur frá síðasta
ári og Jan Guillou segir frá ritstörf-
um sínum og les úr verkum sínum.
í dag hefjast líka í Háskólabíói sýn-
ingar á sænsku kvikmyndinni,
Coq rouge, sem gerð er eftir fyrstu
spennusögu hans. Heiti myndar-
innar (og bókarinnar) er dulnefni
aðalsöguhetjunnar, njósnarans
sem í raun heitir ekki óvirðulegra
nafni en Carl Gustav Gilbert Ham-
ilton.
Hamilton ættin er reyndar
þekkt aðalsætt í Svíþjóð og að
sögn Jan Guillou er Carl Gustaf
einmitt algengasta karlmanns-
heitið í ættinni. Auk þess að nota
velþekkt nafn á aðalsöguhetjuna
tengir Guillou atburði frásagnar-
innar við atburði raunveruleikans
á hverjum tíma og nær þannig að
flytja skáldsöguna nær lesandan-
um og daglegu lífi hans.
af miklum metnaði. Haraldur var
kunnugur örnefnum og glöggur á
kennileiti á Stokkseyri og var leit-
að til hans í þeim efnum. Mun
hann allt til hins síðasta hafa miðl-
að af þeim fróðleik sínum síðari
tímum til varðveizlu. Það hefur
verið gæfa okkar þjóðar að eiga
hóp traustra manna af þeirri kyn-
slóð, sem oft er kennd við aida-
mótin. Manna, sem höfðu trú á
landið og létu sér annt um byggð-
arlag sitt. Haraldur var mikill
Stokkseyringur, en talaði oft um
sameiginlega framtíð sunnlenzku
þorpanna og benti af raunsæi á þá
möguleika, sem hann sá opnast
með samtengingu byggðanna
með brú á Ölfusárósi. Ófáar munu
líka ferðir hans til að fylgjast með
framvindu framkvæmdanna við
brúarsmíðina þar.
Fyrir utan félagsmálaáhugann
er fyrst og fremst ánægjulegt að
minnast Haraldar Júlíussonar fyr-
ir þá eiginleika, sem einkenndu
hann mest, þá festu og óbilandi
trú, er hann hann hafði á framfarir
og þann málstað, sem hann ungur
tileinkaði sér. Blessuð sé minning
hans.
LJnnar Stefánsson.
Haraldur Júliusson