Alþýðublaðið - 27.10.1990, Page 9

Laugardagur 27. október 1990
9
Hvergi í Evrópu er bílaeign eins lítil og í Rúmeniu, eliefu bílar á hverja þús-
und íbúa, og þeir bílar oft á tíðum mestu druslur. Hestvagnar eru mjög
algeng farartæki á vegum landsins.
Adda Steina
Björnsdóttir skrifar
frá Rúmeníu, þar
sem byltingin í
desember hefur
nánast engu breytt
— matar- og
klœðaskortur,
svartamarkaður og
almennt vonleysi
sem fyrr
Myndir og texti:
Adda Steina Björnsdóttir
Bömin í Rúmeníu — falleg en fátækleg. Vonandi verður framtíð þeirra betri
en nú horfir.
Menn eygja von —
utan landamæranna
Það fœst bara bjór i litla kofanum við veginn sem
liggur um Bihar-héraðið i norður Transilvaniu og
upp i Karpatafjöll. Þangað er ekkert fyrir kaffi-
þyrsta íslendinga að sækja, þrátt fyrir gamalt,
flagnað skilti með loforðum um kaffi og meðlœti.
Meira að segja börnin verða að gera sér bjór að
góðu og litil stúlka situr fyrir framan skúrinn og
hristir glasið sitt til að bjórinn myndi froðu.
Gamiar konur? Ekkert endilega, þessi búningur á rúmenskum konum úti
á landsbyggðinni fylgir þeim tiltölulega fljótt á æviskeiðinu.
Við kofann eru tveir bílar, ryk-
ugir og ryðgaðir, en fyrir framan
kofann eru nokkur borð og við
þau situr tylft Rúmena, sem taka
gestum að vestan vel. Gamall,
tannlaus maður lokkar til sín ís-
lendingana með nokkrum þýsk-
um orðum og vill endilega bjóða
bjór. Glösin eru skítug, bjórflösk-
urnar eru skítugar, og það er
hlandlykt við skúrinn sem er erfitt
að venjast. Litla stúlkan með bjór-
inn fær gos úr nestiskassa Islend-
inganna sem afþakka sjálfir bjór
og segjast þurfa að flýta sér til Cluj-
Napoca, höfuðborgar Transilvan-
íu. „Það er ógurlega langt þang-
að,“ segir gamli maðurinn sem
kann svolitla þýsku og hristir höf-
uðið. „Margir dagar, mjög langt.“
„Hann meinar á hestvagni," hvísl-
ar einn fslendinganna sem var ný-
búinn að uppgötva að hestvagn er
algengt farartæki í Rúmeníu á því
herrans ári 1990.
Hestvagn er ef til vill ekki slæm-
ur ferðamáti með tilliti til þess að
biðraðirnar við bensínstöðvarnar
eru mörg hundruð metra langar
og eiga eftir að lengjast í vetur ef
orkukreppa í kjölfar Kúvætdeil-
unnar eykst. Bílaeign í Rúmeníu
er ein sú minnsta sem þekkist í
Austur-Evrópu, ellefu bílar á
hverja þúsund íbúa.
Po dollara _______________
Undir norðurhlíðum Karpata-
fjalla, transilvanísku Alpanna,
hafa sígaunar safnast saman til að
spila og danía. Forvitnir héraðs-
búar koma á hestvögnum til að
líta á hátíðahöldin og forvitnir ís-
lendingar nema staðar til að sjá
hvað sé um að vera. Þeir eru hins
vegar fljótir að forða sér þegar all-
ir viðstaddir ráðast að þeim og
bjóða í fötin, gleraugun, mynda-
vélarnar. „Do dollara" segir lítill
strákur og grípur í eitt belti. Bux-
unum hans er haldið uppi með
snærisspotta. Stúlka, á að giska tíu
ára, hangir í baðmullarbol og vill
kaupa hann með einhverjum ráð-
um. Hún býður að lokum vöru-
skipti: Kjólinn hennar fyrir baðm-
ullarkjólinn. Kjóllinn hefur líklega
upphaflega verið bleikur, þó að
það sjáist vart lengur. Leifar af
gylltum leggingum sýna að hann
má muna sinn fífil fegri. Innan
undir kjólnum er hún í blúndu-
blússu og pilsí, hvort tveggja er
gamalt og saumað fyrir einhvern
annan en þennan litla barnskropp.
Galtómar búðir
Sama saga endurtekur sig hvar
sem stigið er út úr bíl í Transilvan-
íu. Á fínasta hóteli héraðsins í Cluj
bjóða þjónarnir í vindlapakka
ferðamannsins; í afskekktu héraði
í norðausturhluta Transilvaníu lít-
ur gömul kona upp frá því að
spinna ullarþráð og býðst til að
kaupa giftingarhring og peysu af
konunni sem reynir að mynda
hana fyrir íslenskt dagblað. Allir
vilja kaupa í þessu landi eymdar-
innar þar sem ekkert fæst. Hálf-
tíma biðröð eftir brauði í steikj-
andi sólarhita er þolraun fyrir
Frónbúann en hluti af lífinu fyrir
Rúmenana sem gæta þess að
kaupa að minnsta kosti fjögur
brauð — það er aldrei að vita hve-
nær brauðbíllinn kemur aftur.
Vöruskorturinn hefur verið
landlægur í Rúmeníu í mörg ár og
það líður á löngu áður en Rúmen-
ar hætta að reyna að hamstra hve-
nær sem þeir geta, reyna að koma
höndum yfir allt sem getur fætt þá
eða klætt ellegar á einhvern hátt
gagnast þeim í vöruskiptum á
svartamarkaðnum.
Búðir í Rúmeníu voru tómlegar
í maí, en þær eru tómari eftir sum-
arið. í afskekktum sveitum eins og
ýmsum héruðum Transilvaníu
skánaði ástandið fyrst eftir bylt-
inguna í desember. Rafmagns-
skömmtun var hætt og svo matar-
skömmtun eins og mögulegt var.
Bakarar máttu baka brauð meðan
hveiti entist, kjöt kom með erlend-
um flutningabílum og menn voru
frjálsari en áður að ráðstafa upp-
skerunni af garðskikum sínum.
Flestir bændur unnu á samyrkju-
búum daglangt en ræktuðu að
auki garðskika við húsið sitt. Af
honum fengu þeir þrjá uppskerur
á ári, en af risajörðum samyrkju-
búanna aðeins eina uppskeru.
Rúmenar telja að einkauppskera
bændanna hafi haldið lífi í þjóð-
inni þegar Ceaucescu krafðist þess
að nær allt sem ræktað var yrði
flutt út.
En svo fréttist til Búkarestar
snemmsumars að í uppsveitum
fengist ennþá matur og sitthvað
fleira og fullfermi af svartamark-
aðsbröskurum kom þangað til að
kaupa upp síðustu vörurnar. Gífur-
legir þurrkar í sumar skertu upp-
skeruna verulega í ár og þar með
bæði útflutningsgetu Rúmeníu og
kaupgetu fólksins í orðsins fyllstu
merkingu. Nú eru búðirnar tómar.
Preymir um betra lif
Rúmenar hafa lifað við tóman
maga og gömul föt í áraraðir. Nú
eygja þeir von um betra líf en fyrir
flesta er það líf utan landamæra
Rúmeníu. Þangað er ekki auðvelt
að komast. Við landamæri Rúm-
eníu og Ungverjalands er nokk-
urra daga biðröð; hermenn gæta
þess að Rúmenar komist ekki til
Austurríkis án vegabréfsáritunar
sem þeir fá ekki nema í undan-
tekningartilvikum og tékkósló-
vakísk stjórnvöld hafa að mestu
lokað sínum landamærum fyrir
Rúmenum. Þeir eru lægstir meðal
jafningja í Austur-Evrópu og meira
að segja Pólverjar, sem fjálfir
flakka um Evrópu og braska í von
um að verða ríkir, fyrirlíta Rúm-
ena.
En þegar menn hafa lifað af
hörmungar einræðisstjórnar, mat-
arskort, rafmagnsskort og kulda í
mörg ár láta þeir það ekki hindra
sig að aðrar þjóðir líta niður á þá
og vilja hindra þá í að komast inn.
Þeir þrautseigustu komast yfir til
Ungverjalands og hafa meðferðis
allt sem þeir geta selt — útsaum-
aða dúka, útskorin töfl og risablý-
anta. Fyrir peninginn kaupa þeir
eitthvað sem kemur þeim að
gagni heima fyrir: Mat, föt, rafvör-
ur. Á kvöldin breiða þeir pappa-
spjöld á gólfið á stærstu brautar-
stöðinni í Búdapest og leggjast í
hvíldar. Lítil börn sofa í pappa-
kössum. Sumir hafa gist þarna
lengi og bíða eftir að komast
lengra í vesturátt en það verður æ
erfiðara.
Vonin dofnar__________________
„Jú, þetta var erfitt, en nú þegar
Ilíescu verður forseti verður þetta
allt betra, held ég,“ sagði tvítug
stúlka á kosningafundi til stuðn-
ings Þjóðfrelsisráðinu í Búkarest í
vor. Rétt eins og tugir þúsunda
kvenna á fundinum, hélt þessi
stúlka á rós sem hana langaði að
gefa Petre Roman eða Ilíescu. Það
var vor í lofti og von í huga fólks-
ins. Ungu stúlkuna langaði til að
verða söngkona. Henni hafði
gengið illa fram að þessu, en hún
virtist halda að tækifærin kæmu,
bara ef Ilíescu yrði forseti.
Þessi stúlka var ekki ein um það
í vor að trúa á betri tíð undir
styrkri stjórn jafnmyndarlegra
manna og þeir félagar Ilíescu og
Roman eru. Námuverkamenn
studdu þá heils hugar, enda höfðu
laun þeirra hækkað um helming
eftir byltingu. Sveitafólk studdi þá,
því það vissi ekki betur en þessir
menn hefðu fært þeim ótakmark-
að rafmagn og matvörur.
En vonin dofnar stöðugt. Að-
gerðir stjórnarinnar til að rétta við
efnahag landsins mæta litlum
skilningi meðal fólksins sem finnst
það hafa þjáðst nóg; Securitate,
leynilögreglan alræmda, hefur
verið endurvakin og gefið nýtt
nafn og menn eru að gera sér
grein fyrir því að þó harðstjórinn
Ceaucescu sé dauður, þá er stjórn-
in höll undir kommúnisma og
stóra bróður í austri. Andstæðing-
ar stjórnarinnar kalla þá nýkomm-
únista og benda á augljós tengsl
þeirra við fyrrverandi stjórnvöld.
Erlend aðstoð við Rúmeníu
minnkaði stórlega eftir að stjórn-
völd börðu harkalega niður mót-
mæli í miðbæ Búkarestar síðast-
liðinn júlí. Það bitnar á lands-
mönnum.
„Polska kqpitalista"
Meðfram þröngum fjallavegin-
um hanga dúkar á snúru. Þegar
bíllinn með íslenska númerinu
nam staðar flýtti lítil, digur kona
sér að dúkunum. „Mjög fallegt,"
sagði hún sannfærandi á bjagaðri
þýsku. „Ekta handavinna." Hún
handlék dúkana einn af öðrum og
sýndi með öllum líkamanum að
þá mætti þvo.
Eldri kona með skuplu kom
kjagandi að og lítill strákur vapp-
aði forvitinn í kringum bílinn.
Ferðalangarnir völdu dúk og voru
að búa sig undir að þrátta um verð
þegar bíll með pólsku númeri
renndi út í vegarkant. „Því færri
ferðamenn, því betra verð,“ er
þumalfingurregla og menn
hvesstu augun á Pólverjana.
Skyndilega dró einn þeirra upp
gallapils og veifaði fyrir framan
sölukonuna. „Nul interesa," sagði
hún og hristi höfuðið fyrir ítrekuð-
um tilraunum Pólverjans til að
selja pilsið. íslendingarnir kímdu.
Sölukonan sá það, hallaði sér að
þeim og hvíslaði: „Polska kapital-
ista.“ Svo hristi hún höfuðið. Allir
skelltu upp úr. Pólverjinn snautaði
burt. Konan seldi tvo dúka.