Alþýðublaðið - 19.06.1990, Blaðsíða 4

4
VIDHORF
Þriðjudagur 19. júní 1990
MMBUMMB
Ármúli 36 Sími 681866
Útgefandi:
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
Fréttastjóri:
Auglýsíngastjóri:
Dreifingarstjóri:
Setning og umbrot:
Prentun:
Blað hf.
Hákon Hákonarson
Ingólfur Margeirsson
Jón Birgir Pétursson
Hinrik Gunnar Hilmarsson
Siguröur Jónsson
Leturval, Ármúla 36
Oddi hf.
Áskriftarsiminn er 681866
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuöi innanlands.í lausasölu 75 kr. eintakið
ENN STANDA
HUGARFARSVÍGIN
I dag eru 75 ár liöin frá því að konur á íslandi fengu kjörgengi og kosn-
ingarétt til Alþingis. Þann 19. júní 1915 voru ákvæöin um stjórnarfarslegt
jafnrétti kvenna staðfest af konungi. Kosningarétturinn var þó skilyrtur
við fertugt en átti aö færast niður árlega á 15 árum í 25 ár. Til þess kom
þóekki, þvífullveldisstjórnarskráin 1918 fól í sérfulltstjórnmálalegt jafn-
rétti. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar.
Þótt hið stjórnmálalega jafnrétti á íslandi sé 75 ára, eða réttara sagt 72
ára, er ekki þar meö sagt að það jafnrétti hafi verið nýtt af konum í upp-
hafi eöa þjóðfélagslegar aðstæður gert þeim þaö kleift í fyrstu kosning-
unum eftir að konur fengu fullan kosningarétt, nýtti aðeins lítill hluti
kvennanna sér hin nýju réttindi sín. En þetta átti eftir að breytast líkt og
vitund kvenna um eigin mátt og megin. Kvenréttindafélag íslands sem
stofnað var 20. mars 1907 átti stóran þátt í aö móta baráttu kvenna fyrir
þjóðfélagslegum réttindum sínum, líkt og forveri félagsins, Hiö íslenska
kvenfélag sem Þorbjörg Sveinsdóttirog Ólafía Jóhannsdóttir stofnuöu
1894. Jafnaöarmannahreyfingin og félagshyggjan átti ennfremur stóran
þátt í að vekja konur til meðvitundar um sjálfsögð réttindi sín.
Þrátt fyrir mikla vakningu í röðum kvenna snemma á öldinni og á samai
tíma og kvenréttindabarátta hefst annars staðar í heiminum fyrir alvöru,
náöi íslensk jafnréttisbarátta ekki fram. Jafnréttiö var á pappírnum, ekki
í framkvæmd í þjóðfélaginu. Allar valdastöður þjóðfélagsins, í atvinnu-
lífi, stjórnmálum og embættisstofnunum voru fráteknar fyrir karlmenn.
Hin hefðbundna kynskipting hélt áfram að blómstra. Þaö er ekki fyrr en
á undanförnum tveimur áratugum sem kerfið hefur tekið aö riðlast.
Stofnun jafnréttisráös, Kvennafrídagurinn 1975, kosning Vigdísar Finn-
bogadóttur til forseta 1979, stofnun Kvennaframboðsins í Reykjavík
1982 og Kvennalistans 1983, skipan Guðrúnar Helgadóttur í embætti
forseta sameinaðs Alþingis 1988; allt eru þetta atburðir sem móta þátta-
skil í jafnréttisbaráttunni. Engu aö síður njóta íslenskar konur enn ekki
fulls jafnréttis á við karla; enn standa óbreytt hugarfarsvígi kynjafor-
dómanna um þjóðfélagið allt.
TÓNUST
í geitarhús að leita sveifíu
Leoníd Tsjísjík og Sinfóníu-
hljómsveit Islands undir stjórn
Gunthers Schullers: Leifur Þórar-
insson, Barber, Schuller, Gershwin
og Bernstein (Háskólabíói 12.
júní).
Gunther Schuller heitir maður,
Ameríkani af þýzkum ættum,
fæddur 1925 og stórtækur sem
tónskáld, stjórnandi, rithöfundur,
skipuleggjandi, kennari, uppfinn-
ingamaður, og sjálfsagt sitthvað
fleira. Svo má bæta við, að hann er
faðir orðsins (ef ekki hugtaksins)
Third Stream í djasssögunni, var
eitt sinn kennari eins afkasta-
mesta tónskálds okkar sem nú er,
Leifs Þórarinssonar, og stjórnaði
sl. þriðjudag Sinfóníuhljómsveit-
inni. Ugglaust voru síðustu tvö atr-
iði höfuðafsakanir ábyrgðaraðilja
fyrir því að dengja nýjasta hljóm-
sveitarverki Leifs saman á tónleik-
um við eldri og yngri amerísk tón-
verk, flest af einhverju sveiflukyni
og harla óskylt efni að flestu öðru
leyti, því bæði átti Mr. Schuller
verk sjálfur á tónleikaskránni, auk
þess sem amerísku verkin voru
sum brennd marki „Þriðju Stefn-
unnar“ að einhverjum hluta, sum-
sé mótuð, eða a.m.k. lituð, af
djassi, eða á málhreinsunarmáli
Jóns Ófeigssonar, „karksöng".
Þá gafst tækifæri til að hlýða á
„Tsjísjík 1“ (sbr. „Kiri (te Kanawa)
l“) í gervi klassíkers, er áður hafði
skemmt Listahátíðargestum í
Gamlabíói sem „Tsjísjík 11“ á valdi
hins óhefta spuna. Leoníd Tsjísjík
var nefnilega einleikspíanisti í
Rapsody in Blue Gershwins, sem
hlaut þó ekki hið hefðbundna
heiðurssæti síðast fyrir hlé; það
féll Mr. Schuller í skaut með verki
hans Seven Studies on Themes of
Paul Klee. En þrátt fyrir heldur
„framþunga" efnisskrá með Mót
Leifs í upphafi, var ekki að sjá, að
dregið hefði úr aðsókn; sætaraðir
„glatkistu tónanna" við Hagatorg
voru þéttskipaðar, enda tónleika-
gestir sjóaðri en svo, að eitt kröfu-
hart nútimaverk fæli frá, þegar
sleikjó á við hina sívinsælu Raf-
sódíu Blámans er annars vegar.
„Mót“ fyrir sinfóníuhljómsveit
mun pantað fyrir Listahátíð 1990.
Það er eins og flest eftir Leif flókin
og fyrirferðarmikil tónsmíð, oft
margt í gangi í einu, en lætur þrátt
fyrir það vel í eyrum; slíkt ber vott
um kontrapunktíska hugsun og
einkum færni, sem er óþarflega
sjaldheyrð á okkctr fjörum. Enda
við hverju er að búast hjá púlsleys-
ingjum? Auðvitað þarf að vera
skynjanlegur tactus, til að hægt sé
að róa á pólýfónísk mið af ein-
hverju viti. Ekki svo að skilja, að
mér finnist að raddfærslulistin
þurfi að gegnumsýra allt, öðru
nær, Veranderung erfreut, eins og
þýzkurinn segir. Og nýi ópusinn
hans Leifs var að sönnu fullur af
Iitadýrð, andstæðum og tilbrigð-
um, sem gerðu manni illmögulegt
að láta sér leiðast. Eg hafði átt þess
kost að heyra meiripart verksins
áður á æfingu í Borgarleikhúsinu,
þar sem akústíkin er að vísu
„þurrari" en í Háskólabíói, en um
leið mun greinilegri; allt innbyrðis
samspil skilaði sér þar líkt og á
röntgenmynd, þar sem kvik-
myndahúsið aftur á móti vill sulla
hlutunum meirasaman. Ennfrem-
ur kom strengjasveitin betur fram
í leikhúsinu, sem var ekki vanþörf
á í allri látúnssúpu tónskáldsins;
reyndar saknaði maður þess, að
ekki skyldi hafa verið haldið
áfram ögn lengur með ákveðna
strengjahugmynd, leikna með
,,kaffihúsa“-rúbatói, er sýndi
hnyttnari hliðina á Leifi. Undir lok
glytti í glefsu af Lilju-laginu forna,
sem ýmsustu tónskáld landsins
hafa látið sig varða.
Hér var efni haldið á loft, er
dygði í miklu umfangsmeira verk,
og mátti álykta af sessunaut mín-
um á Borgarleikhússæfingunni,
Erni Óskarssyni hljómsveitar-
stjóra, að aðdragandi niðurlagsins
kæmi svolítið endasleppur út fyrir
vikið, eða líkt og skilið væri á milli
til bráðabirgða við miklu stærra
hugarfóstur en hér mætti heyra
komið í heiminn.
Um stjórn Schullers er erfitt að
segja annað en að hún virkaði
nokkuð ógjafmild og doðin fyrir
jafnsnarpt verk. Hitt er svo annað
mál, að amerísku stykkin komu
allvel út úr höndum hans, ekki sízt
School for Scandal forleikur Bar-
bers og Stúdíur Schullers við mál-
verk Klees; í síðamefndu verkinu
sitja arabísku stemningarnar eftir
í huganum ásamt óminum af hinni
vandlega földu sekkjapípu, er tón-
skáldinu og stjórnandanum tókst
að smygla inn á sviðið í sérkenni-
legri orkestrun.
Leoníd Tsjísjík sýndi enn og
sannaði ágæta tækni sína í Rhap-
sody in Blue. En — og það kom
manni mest á óvart — hvað varð
um swingið? Manni þótti næsta
lygilegt, að snillingur með jafn-
mikla fótfestu í djassi skyldi
swinga jafnlítið. Verkið er að vísu
nokkuð gamalt (1927 í hljómsveit-
arbúningi) og e.t.v. of ,,evrópskt“,
þrátt fyrir samsteyputilburði Ger-
shwins, til að bjóða upp á „ektá'
swing, enda samnefnt skeið í
djasssögunni rétt í fæðingu um
sömu mundir. Þvi var hins vegar
fyllilega til að dreifa í Svítu Leon-
ard Bernsteins úr ballettinum
Fancy Free (1944), þar sem allt er
vaðandi í synkópum og áherzlutil-
færslum. Að minnsta kosti mátti
gruna, að svo væri. Með því verki
lauk tónleikunum, en synd væri
að segja, að Sinfóníuhljómsveitin
bætti þar áheryrendum undan-
genginn skaða hvað sveiflu varð-
aði.
Það má til sanns vegar færa, að
S.í. gefur sig ekki út fyrir að vera
djassband, og „léttmeti" úr sauða-
húsi sveiflunnar er langt í frá dag-
legur réttur þar á bæ. Hins vegar
er ekki nema sjálfsagt og eðlilegt,
í ljósi margbreytileika nútímatón-
listar, að hljómsveitin geti ráðið
við Swing ekki síður en við
Strauss-valsa, þegar upp á ber, án
þess að útkoman verði þunglama-
leg eins og umrætt kvöld, þar sem
píanisti hljómsveitarinnar, Anna
Guðný Guðmundsdóttir, náði ein
flugi á Bláa hljóðfallinu.
Þetta þarf að æfa.
Ríkarður Örn Pálsson
skrifar
RADDIR
*
A aö nota Grœnlandsþorskgönguna til aö stœkka stofnin eöa veiöa meira?
Jón Kristjánsson, 47, ára fiski-
fræðingur:
„Mér finnst aö við ættum frem-
ur aö byggja upp stofninn áöur en
viö förum aö veiða meira. Hingað
til hefur mistekist aö byggja upp
þorskstofninn og Grænlands-
gangan gerir þaö ekki. Þaö er aug-
Ijóst aö fæöa er ekki til fyrir þorsk-
stofninn því dregið hefur úr vexti
hans."
Vilhjálmur Þór Þórisson, 19 ára,
nemi:
„Ég er ekki nógu mikið inn í
þessu því verða ég aö segja að ég
sé hlutlaus. Ég læt fiskifræðingun-
um það eftir hvað skal gera."
Sveinn Guðmundsson, 41. árs,
starfsmaður Heimilistækja;
„Það á tvímælalaust að nota
Grænlandsgönguna til að stækka
stofninn í stað þess að ganga sí-
fellt á hann. En verður sjálfsagt
svo að ef við étum hann ekki verð-
ur hann étinn af einhverjum öðr-
um."
Borgþór Björnsson, 53 ára, húsa-
smiður:
„Við eigum aðstækka stofninn.
Það verða engin vandkvæði ef
næg fæða er fyrirþennan fisk. Til
lausnar eigum við að minnka
loðnuveiðarnar þá er engin hætta
á fæðuskorti fyrir þorskinn."
Sigurður Siguiðsson, 22 ára,
nemi:
„Ég er nokkuð sannfærður um
það að best sé fyrir okkur íslend-
inga að styrkja stofninn. Þó verð
ég að segja að ég hef ekki mikið
fylgst með upp á síðkastið þar
sem ég hef verið á kafi í prófum."