Alþýðublaðið - 26.06.1990, Qupperneq 4

4
VIOHORF
Þriðjudagur 26. júní 1990
MMeWM
Ármúli 36 Simi 681866
Útgefartdi:
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
Fréttastjóri:
Auglýsingastjóri:
Dreifingarstjóri:
Setning og umbrot:
Prentun:
Blaö hf.
Hákon Hákonarson
Ingólfur Margeirsson
Jón Birgir Pétursson
Hinrik Gunnar Hilmarsson
Síguröur Jónsson
Leturval, Ármúla 36
Oddi hf.
Áskriftarsíminn er 681866
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuöi innanlands.í lausasölu 75 kr. eintakið
TÍMINN ER OKKAR
Nýafstaönar kosningar í Búlgaríu hafa vakiö athygli. í hartnaer hálfa öld hafa
kommúnistar stjórnaö í landinu, og í fyrstu lýðræöislegu kosningunum, sem
fram fóru 10. og 17. jún í sl. fengu þei r stjórnarumboðið framlengt. Aðeins í Búlg-
aríu og Rúmeníu hafa fyrrum valdhafarfengiö umboð til að sitja áfram. Annars
staðar í Austur-Evrópu hafa stjórna rherrar fallið í kosningum.
Það þarf ekki að ve kja svo mikla furðu þó að niðurstöður k osninganna í Búlgaríu
hafi verið þessar. Kosningarnar fóru ekki fram við þær aðstæður að vilji fólks
kæmi fram. Kjósendur sátu undir hótunum stjórnhafa um atvinnumissi og að
ýmis réttindi yrðu afnumin, ef stjórn arandstæðan kæm ist til valda. Samtök
stjórnarandstæðing a báru sigurorð af k ommúnistum í borg um en til veita snerist
dæmið við. Niðurstaðan varð einhliða meirihluti Sósístaf lokks Búlgariu.
Þjóðsem hýmir u ndir ægivaldi komm únista á ekki margra kosta vö|. Lýðræðis-
bandalagið, sem er lan gstærsta fylking lýðræðissinna, hefur boðað gjörbyltingu
í samfélaginu og lýðræðislega stjórnarhætti m.a. með því koma á frjálsu mark-
aðskerfi. Þetta var of stór biti að kyngja í einu fyrir þorra þjó ðarinnar, og því fór
sem fór. En þó að nýstofnaður Sósíalistaflokkur Búlgaríu stjórni áfram verður
tímanumekki snúið vi ð. Lýðræðisbandala gið, sem náði undra verðum árangri, og
gamli bændaflokkurin n, sem starfaði með núverandi valdhöfum, hafna hvers
konar samstarfi við Sósíalistaflokkinn. Þv í sitja kommar e inir við stjórnvöl. Eng-
inn hefur trú á að þe ir geti glímt við þau gífurlegu vandamá I sem við blasa. Útfar-
arsálmurinn hefur verið saminn. Komm arnir fá að syngja hann — en undir lagi
lýðræðissinna.
Eins og fram kom í grein í Alþýðublað inu um helgina um kosningarnar í Búlgar-
íu vann Lýðræðisbandalagið góða sigra undir slagorðunum: „Tíminn er okkar".
Tíminn vinnur tvím ælalaust með lýðræ ðissinnnum í Aust ur-Evrópu. Búlgaría er
engin undantekning. En það er eins og hún hafi gleymst í u mræðunni. Islending-
ar gætu lagt ýmislegt að mörkum til að a uðvelda Búlgörum að glíma við vanda
dagsins í dag. Áþreifa nlegt dæmi eru virk janir. Búlgarar eiga nóg ef heitu vatni,
en geta ekki nýtt sér það. íslendingar hafa gert samninga við Ungverja um að
beisla hitaorkuna. Sömu skilmálar ættu að geta gilt í Búlgaríu.
^^tburðir í Búlgaríu æ ttu að færa mönnu m sanninn um að e nn er nokkur vegur
til lýðræðis í Austur-Ev rópu. Þjóðin vill ek ki fórna gömlum si ðum og menningu.
Það er mikill misskilnin gur að halda að fólk austur þar vilji hop pa inn í vesturheim
okkar á vængjum n ýfrjálshyggju. Fyrir mynd lýðræðissinn a er jafnaðarþjóðfélag
með frjálsu markað skerfi. Fólk þráir fre Isi án ánauðar. Óhe ftur markaðsbúskapur
án samtryggingar heilbrigðiskerfisins, í menntamálum o.s.frv. veitir þeim ekki
svör inn í framtíðin a. En einmitt í Ijósi þess er ábyrgð okk ar íslendinga ekki lítil.
Við höfum leyst ok kar vanda með sam ábyrgð og með jaf naðarstefnu að leiðar-
Ijósi.
Timinn er okkar. Líka okkar sem njótum lýðræðis og m annréttinda.
Stefán Snœvarr skrifar
Blandaðu betur!
Leikmannsþankar um blandað hagkerfi
Þau merku tíðindi bárust austan
úr Rússíá á dögunum að Sovét-
menn hyggist taka upp markaðs-
kerfi innan fimm ára og gera 70%
allra ríkisfyrirtækja að hlutafélög-
um. Sama er uppi á teningnum hjá
vinstri manninum lliescu í
Rúmeníu, hann vill sama hlutfall
ríkisfyrirtækja í einkaeign innan
þriggja ára.
Frjqls markaður________________
Það eru því ekki aðeins vondir
íhaldskallar í Ungverjalandi og
Austur-Þýskalandi sem vilja mark-
aðsvæðingu, sósíalistarnir Gorba-
sjov og Iliescu fara sömu leið.
Það er greinilegt að áætlunar-
kerfinu er ekki við bjargandi. Ég
velti því fyrir mér á tímabili hvort
tölvuvæðing gæti leyst upplýs-
ingavanda áætlunarkerfisins.
Hayek hélt því nefnilega fram,
löngu fyrir daga tölvunnar, að í
áætlunarbúskap yrði að leysa
milljón jöfnur á hverjum degi,
reikningslist sem markaðurinn
gerir óþarfa. En seinna hef ég upp-
götvað að engin tölvuvæðing get-
ur bjargað áætlunarbúskapnum
því hagræn þekking er eins og
Michael Polanyi hefur bent á
,,þögul“ þekking eða kunnátta.
Dæmi um þögla þekkingu er
þekking okkar á andlitum en við
getum aldrei lýst andlitum með
orðum svo fullnægjandi sé. Hið
sama gildir um aðrar gerðir þög-
ullar þekkingar, þær verða ekki
færðar í orð eða lýst með tölum og
því ekki komið í tölvuforrit.
Alla vega hefur markaðskerfið
borið algjört sigurorð af sósíalism-
anum. En það er ekki þar með
sagt að rétt hlutfall sé milli hag-
sældar og markaðsfrelsis. I nýiðn-
væddum löndum Austur-Asíu er
ríkið mjög umsvifamikið á efna-
hagssviðinu, samt eykst velsæld
þeirra stórstíga. í Suður-Kóreu
studdi hið opinbera skipulega við
bakið á fimm stórum fyrirtækjum
sem nú hafa haslað sér völl á al-
þjóðamarkaði. Vissulega hefur
komið smá afturkippur í S-Kóreu
en hann er líklega fremur verk-
föllum en ríkisafskiptum að
kenna. Tævan hefur að þvi leyti til
þróast öðruvisi að þar blómstra
smáfyrirtæki, ekki samsteypurn-
ar. En ríkið tekur samt virkan þátt
i efnahagslífinu og hefur m.a. stað-
ið fyrir umtalsverðum innflutn-
ingshöftum án þess að þau hafi
skaðað efnahaginn.
Auðvitað geta frjálshyggjumenn
reynt að bjarga sér fyrir horn með
því að segja að þessi ríki hefðu get-
að náð lengra með alfrjálsum
markaði en þá erum við komin úr
landi skynseminnar yfir í land trú-
arinnar. Efnahagsundrið asíska er
sigur hins blandaða hagkerfis.
Ekki eru tilburðir Reagans,
Thatchers og Pinochets til rót-
tækrar markaðsvæðingar sérlega
fýsilegir til eftirbreytni. í öllum
þessum löndum hafa kjör hinna
verst settu versnað. Og þær geysi-
legu sveiflur sem verið hafa í chíl-
esku efnahagslífi síðan 1973 gætu
styrkt þá tilgátu Keynessinna að
ríkisafskipta sé þörf eigi efnahags-
lífið að vera sæmilega stöðugt.
Skylt er svo að geta þess að Pino-
chet lét það eiga sig að selja ýmis
ríkisfyrirtæki og að Milton Fried-
man telur með réttu eða röngu að
vitlaus opinber peningastefna hafi
ráðið miklu um ýmsar kreppur
þar syðra.
Vistkerfi og markaður
Ekki getur Friedman útskýrt
þau skelfilegu umhverfisspjöll
sem orðið hafa í Chíle á dögum
Pinochets með rangri peninga-
stefnu. Margt má gott um frjálsan
markað segja en mér er ekki með
nokkru móti unnt að sjá hvernig
hann á að forða okkur frá yfirvof-
andi umhverfisógnun. Vissulega
getum við látið það eiga sig að
kaupa vörur fyrirtækja sem
skadda umhverfið og vissulega
hafa slík „viðskiptabönn" borið
nokkurn árangur. En betur má ef
duga skal og ég fæ ekki séð
hvernig það að skilgreina einka-
eignarétt á náttúruauðlindum
tryggi betri nýtingu þeirra. Hver
segir að útgerðarmaður hljóti að
fara betur með fiskikvóta sem
hann á heldur en kvóta sem er al-
menningur? Kannski vill hann
flýta sér að græða sem mest á
fisknum til að geta fjárfest í öðrum
geirum viðskiptalífsins. Og ekki
getum við skilgreint einkaeign á
ósonlaginu, eða hvað?
Samt er mikilvægt að beita efna-
hagshvötum við vistvernd, t.d.
með því að leggja háa skatta á
efnahagsstarfsemi sem skaddar
umhverfið. Meginreglan skal vera
sú að sá sem veldur umhverfis-
spjöllum verður að borga fyrir
þau. En hér eru á ferðinni vanaleg
stórtæki blandaðs hagkerfis, ekki
alfrjáls markaður. Engu að síður er
okkur hollt að minnast þess að
áætlunarkerfið mengar miklu
meir en vestrænt hagkerfi, Pól-
land og Tékkóslóvakía eru meng-
uðustu lönd Evrópu. Astæðan er
m.a. sú að hagkerfið var svo óskil-
virkt að menn þurftu að djöflast
hálfu meir á náttúrunni en vest-
rænir menn til að fá sama efna-
lega ávinning.
Skynsöm miðstefna
Skynsöm miðstefna á því aug-
Ijóslega framtíð fyrir sér. En það er
ævinlega erfitt að sigla milli skers
og báru. Og höfuðvandi skyn-
samra miðjumanna er að blanda
rétt og forðast að stunda miðju-
moð. Dæmi um slíkt moð er
ástandið í íslenskum heilbrigðis-
málum þar sem einkalæknar hafa
haft stórfé af opinberu heilbrigðis-
kerfi þar sem þeim hefur verið selt
sjálfdæmi um kostnað við lækn-
ingar. En bæði alger þjóðnýting og
fullkomin einkavæðing myndu
hafa skelfilegar afleiðingar í för
með sér. Fyrrnefndi „kosturinn"
myndi leiða til endalausra bið-
raða í heilbrigðiskerfinu, sá síðar-
nefndi til þess að illa statt fólk
myndi njóta lítillar eða engrar
læknisaðstoðar. Því er okkur
nauðugur einn kostur að „blanda
betur" í heilbrigðiskerfinu.
tokaorö________________________
Frjálslynd jafnaðarstefna er
annað orð yfir skynsama miðju-
stefnu. Hún er stefna framtíðar-
innar því hún er heilbrigð skyn-
semi.
RADDIR
*
A konungdœmi rétt á sér í nútímaþjóðfélagi?
Margrét Blöndal, 20 ára nemi:
„Já, það er alveg sjálfsagt að
þjóðir viðhaldi fornum hefðum.
Ég vildi þó ekki taka upp konung-
dóm enda er eng in hefð fyrir slíku
hér á landi. Það er þó sjálfsagt fyrir
þær þjóðir sem hafa konung eða
drottningu að við halda þeim hefð-
um."
Magnús Sigurðarson, 23 ára
nemi:
„Já, alveg hiklaust. Að sjálf-
sögðu á það rétt á sér í nútíma-
þjóðfélagi. Nútímaþjóðfélag væri
ekki nútímaþjóðfélag ef gömlum
gildum væri ekki gefinn kostur á
að lifa."
Hrönn Brynjars dóttir, 15 ára
nemi:
„Ég veit ekki hvað skal segja.
Það er kannski í lagi að hafa kon-
ungdæmi þar sem þau eru en það
má ekki vera einræði. Það má ekki
vera of mikið afturhald eða íhald-
semi."
Ester Jónsdóttir, 66 ára starfs-
maður Alþingís:
„Alla vega hjá Bretunum, þeir
mega ekki missa sína drottningu.
Mér finnst sjálfsagt að þær þjóðir
sem hafa konungdæmi, eins og
t.d. Norðurlandaþjóðirnar, haldi
því og það er sjá Ifsagt að halda í
gamlar hefðir."
Kornelíus Sigm undsson, for-
setaritari:
„Ég held að Bretland, Noregur
og Japan séu lýsa ndi dæmi um að
þar sem konungsveldi hefur verið
lengi við lýði og v insælir konungar
setið á stóli er konungsveldið vin-
sælt af þegnunum. Það sýnir
einna best hversu vel konung-
dæmi getur átt heima í nútíma
þjóðfélagi."