Alþýðublaðið - 10.12.1992, Blaðsíða 2

2
Fimmtudagur 10. desember 1992
fmniimiiin
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Framkvæmdastjóri: Ámundi Ámundason
Ritstjóri: Siguröur Tómas Björgvinsson
Auglýsingastjóri: Ámundi Ámundason
Setning og umbrot: Leturval
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing: 625566
Fax: 629244
Áskriftarverö kr. 1.200 á mánuöi. Verð í lausasölu kr. 90
Klofningur
F ramsóknarflokksins
Nú er staðfest, að Framsóknarflokkurinn er klofinn ofan í rót í afstöð-
unni til eins af mikilvægustu málum á lýðveldistímanum, EES. í fyrstu
kosningunni á þingi, sem beinlínis varðaði EES, kaus meirihluti þing-
flokks Framsóknarmanna að leggjast ekki gegn samningnum, heldur sitja
hjá, meðan nátttröllin í flokknum lögðust gegn EES. Margt bendir raunar
til að einhverjir þingmenn Framsóknar muni beinlínis fylgja samningnum
þegar til kastanna kemur.
Þessi úrslit eru sigur fyrir ríkisstjómina, sem hefur haldið því fram að
aðild að EES sé nauðsynleg til að Island verji stöðu sína á mörkuðum
Evrópu gagnvart samkeppnisþjóðunum. Nú hefur ekki einungis leiðtogi
Kvennalistans slegist í för með ríkisstjóminni í átt til nánari samskipta við
Evrópu, heldur einnig yngri og vaskasti hluti stærsta stjómarandstöðu-
flokksins.
En kosningin er ef til meiri sigur fyrir Halldór Ásgrímsson, sem með
afstöðu sinni sýndi mikinn siðferðilegan styrk. En í síðustu ríkisstjóm átti
Halldór - einsog raunar aðrir ráðherrar Framsóknarflokksins - drjúgan
þátt í að móta stefnu Islands gagnvart samningum um EES. Undan þeirri
ábyrgð vékst formaður Framsóknarmanna nær samstundis og hann var
kominn úr ríkisstjóm, enda ferst honum æ meir einsog þanginu, sem rekst
fyrir straumum og votum vindum. Öðm máli gegndi um Halldór Ás-
grímsson. Hann axlaði sína ábyrgð, og tók málefnalega afstöðu ásamt sex
öðmm þingmönnum.
Sá móralski styrkur sem speglast í afstöðu Halldórs Ásgrímssonar er
meiri fyrir þá sök, að með því að neita að fylgja svokölluðum þunga-
vigtarmönnum flokksins í andstöðu þeirra gegn EES setti hann framtíð
sína sem leiðtoga flokksins að veði. Halldór hefur um árabil verið hinn
ókrýndi arftaki Framsóknarflokksins. Á síðustu missemm hefur hins
vegar komið æ skýrar í ljós, að andstæðingar EES, þar á meðal giska stór
minnihluti innan þingflokksins, munu neyta allra ráða til að hindra för
hans að embætti formanns leggist hann ekki á sveif andstæðinga aðildar.
Andspænis orðlausum hótunum gerðu því margir ráð fyrir að Aust-
fjarðabersi myndi á flokksþinginu leggjast hljóður fram á hramma sína og
hiusta, - fremur en tala um EES af þeirri sannfæringu sem honum býr í
brjósti. Gagnstætt vonum andstæðinga EES stigu hins vegar stuðnings-
menn aðildar fram á sviðið og drógu fordómalaust fram þá kosti aðildar
sem Steingrímur Hermannsson hefur reynt að þaga í hel. í ljósi þróunar-
innar innan flokksins þann skamma tíma sem liðinn er frá flokksþingi
Framsóknar virðist hins vegar sem tæpitungulaus málflutningur varafor-
mannsins hafi styrkt stöðu hans verulega. Meirihluti þingflokksins er
orðinn sama sinnis og hann, - og eftir sitja nátttröllin og bíða í skelfingu
eftir því að nýr dagur renni og geri þau endanlega að lífvana steingerv-
ingum.
Klofningurinn í Framsóknarflokknum er sögulegur sakir margra
hluta.
I fyrsta skipti braut Halldór Ásgrímsson sig frá formanni flokksins svo
um munaði, og hefur í raun hrifsað af honum forystu innan flokksins. Um
leið er Framsóknarflokkurinn í fyrsta sinni rótklofinn um mál, sem er efst
á baugi hinnar pólitísku samtíðar. Hins vegar hefur það án efa blásið
aukinni sannfæringu í brjóst varaformannsins og stuðningsliðs hans, að
með því að leggjast ekki gegn EES em sjömenningamir í raun að brjóta
Framsókn leið út úr pólitískri herkví. Staðreyndin er nefnilega sú, að
stefna Steingríms Hermannssonar og Páls Péturssonar hefði gert flokkinn
ósamstarfshæfan fyrir báða núverandi stjómarflokka, og þannig sjálfkrafa
framlengt núverandi samstarf um eitt til tvö kjörtímabil.
En síðast en ekki síst markar klofningurinn lokin á pólitískum ferli
Steingríms Hermannssonar. Þess er að minnast að í eftirleik síðustu kosn-
inga missti formaðurinn um hríð vald á atburðarásinni innan flokksins.
Framsóknarmenn voru þá almennt sammála um að illa rökstudd árásar-
ferð hans á hendur Alþýðuflokknum vegna forystu fyrir aðild að EES
hefði opinberað snemmbúin pólitísk elliglöp. Þau glöp urðu Framsókn
dýrkeypt, því þau komu í veg fyrir að vaxandi fylgi flokksins í könnunum
snérist upp í raunvemleg atkvæði. Í stjómarmyndunarviðræðum við
Alþýðuflokkinn bauð svo Framsókn höfuð Steingríms í sáttaskyni. Því
var hafnað. Vandræði flokksins við að fóta sig í hinu nýja umhverfi
stjómarandstöðunnar gáfu hins vegar formanninum tóm til að ná vopnum
sínum á nýjan leik, og til að ná forystunni aftur í sínar hendur afréð
Steingrímur að hefja herferð gegn EES.
Nú er hins vegar komið að skuldadögum. Steingrímur Hermannsson
tók ranga stefnu. Vaska liðið, fólk framtíðarinnar, neitar að fylgja honum
eftir. Framsóknaiflokkurinn er á góðri Ieið með að skilja, að höfnun á EES
leiðir sjálkrafa til einangmnar frá mikilvægustu mörkuðum íslendinga.
Um leið hefur flokkurinn eignast nýjan leiðtoga.
Formennska Steingríms Hermannssonar heyrir því senn fortíðinni til,
- einsog andóflð gegn EES. Það er sá kaleikur sem einn af litríkari for-
ingjum samtíðarinnar verður að taka í botn fyrir að víkjast undan pólitískri
ábyrgð.
Mannréttindadagur
Sameinuðu þjóðanna
- eftir Margréti Viðar
Á íslandi er oft talað um mann-
réttindi sem réttinn til lífs, frelsis og
eigna. Hjá Sameinuðu þjóðunum er
talað um fjórfrelsi, sem á reyndar
ekkert skylt við fjórfrelsi Evrópska
efnahagssvæðisins, heldur er það
töluvert háleitara: Trúfrelsi, tján-
ingarfrelsi, frelsi frá ótta og frelsi frá
skorti.
Sameinuðu þjóðimartileinka daginn
í dag, 10. desember, árhvert, mannrétt-
indum. Þennan dag fyrir 44 ámm sam-
þykkti allsherjarþingið Mannréttinda-
yfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna og
var þar lagður homsteinninn að öllu
því starfi sem síðan hefur verið unnið.
Mannréttindi em ekki aðeins borg-
araleg og stjómmálaleg, heldur líka
efnahagsleg, félagsleg og menningar-
leg. Ný réttindi hafa þar að auki verið
viðurkennd: Rétturinn til þróunar, frið-
ar og heilsusamlegs umhverfis em þar
helst, en nákvæmlega hvað í þessum
réttindum felst og hvemig þeim skuli
framfylgt, af hverjum og fyrir hvem, er
óljóst í raun. Sameinuðu þjóðimar
fylgja þeirri stefnu að öll séu réttindin
jafn mikilvæg og jafn rétthá, en aðild-
arríkin leggja mismikið upp úr þeim.
Borgaraleg og stjórnmálaleg
réttindi
Borgaraleg og stjómmálaleg réttindi
em ýmis konar og má flokka þannig:
1. Líkamlegt frelsi og velfamaður.
Þar undir em helst rétturinn til It'fs,
bann við pyndingum og þrælahaldi og
ferðafrelsi.
2. Andlegt frelsi. Skoðanafrelsi, trú-
frelsi og tjáningarfrelsi falla undir
þennan flokk.
3. Sameiginlegar athafnir. Félaga-
og fundafrelsis geta menn ekki notið
einir sér.
4. Réttaröryggi. Sanngjöm réttar-
höld og að maður sé álitinn saklaus,
uns sekt er sönnuð, em gmndvallarat-
riði auk ýmissa reglna um störf lög-
reglu.
5. Almenn réttindi. Jafnrétti og bann
við mismunun vegna kynþáttar, kyns,
trúarbragða, skoðana eða þvílíks, gilda
á öllum sviðum. Virðing einstaklings-
ins og sjálfsákvörðunarréttur em einn-
ig almennar reglur.
6. Stjómmálaleg réttindi. Kosninga-
réttur, kjörgengi og embættisgengi
falla undir þennan málaflokk.
Efnahagsleg, félagsleg og
menningarleg réttindi
Orðin skýra sig að mestu sjálf. Rétt-
ur til fæðu, klæða, húsnæðis, vinnu,
menntunar, heilsugæslu og til að taka
þátt í menningarlífi em réttindi sér-
hvers manns.
Mannréttindasamningar
Ofangreind réttindi eru ekki ein-
göngu í mannréttindayfirlýsingunni,
heldur líka tryggð í sérstökum alþjóða-
samningum. Af öðrum slíkurn má
nefna sérstaka samninga gegn misrétti
gagnvart konum, gegn kynþáttamis-
rétti, og um réttindi bamsins. Samning-
ur um vemd fólks sem tilheyrir þjóð-
emis-, tungumála- eða trúarbragða-
minnihlutum er að verða tilbúinn til
fullgildingar og í smíðum er samningur
um frumbyggja.
Framfylgd mannréttinda
Islendingar vita nú orðið almennt af
Mannréttindadómstóli og Mannrétt-
indanefnd Evrópuráðsins. Sameinuðu
þjóðimar ráða ekki yfir svo þróuðum
aðferðum til að tryggja að allir njóti
þeirra mannréttinda sem samningar og
yfirlýsingin gera ráð fyrir. Ymislegt er
þó gert til þess að framfylgja og hafa
eftirlit með mannréttindum.
Skýrslugjöf
í flestum samninganna er gert ráð
fyrir að ríki skili reglulega skýrslum
um hvemig þau framfylgja samningn-
um. Þær eru síðan skoðaðar og gagn-
rýndar af sérstökum nefndum, skipuð-
um sérfræðingum.
Málskot
Oft er gert ráð fyrir í samningum að
ríki geti klagað frammistöðu hvers
annars fyrir nefndunum, en það er
mjög fátítt í raun.
I fylgisamningi við samninginn um
borgaraleg og stjómmálaleg réttindi er
einstaklingum gert kleift að senda inn
kvartanir um brot á sér, en niðurstöður
Mannréttindaeftirlitsnefndarinnar em
ekki bindandi, þó flest ríki taki tillit til
þeirra, hafi þau á annað borð fullgilt
fylgisamninginn.
Alþjóðlegur þrýstingur
Þau ríki sem ekki hafa fullgilt mann-
réttindasamningana sleppa ekki við
gagnrýni þrátt fýrir það. A þau er beitt
mælikvarða mannréttindayfirlýsingar-
innar. Umræður um mannréttindi og
mannréttindabrot í einstökum ríkjum
fara helst fram í allsherjarþinginu og
mannréttindanefndinni, sem er skipuð
54 aðildarríkjum Sameinuðu þjóðanna.
Kvörtunum einstaklinga og hópa til
Sameinuðu þjóðanna er safnað saman
og ef í ljós kemur skipulegt mynstur
mannréttindabrota í tilteknu landi er
ástandið rætt af nefndinni á lokuðum
fundi.
Á opna fundinum gagnrýna ríki
óspart hvert annað og nefndin sam-
þykkir ályktanir um ástand mannrétt-
inda í nokkrum ríkjum, þar sem brotin
eru hvað grófust, ef pólitísk sjónarmið
leyfa. í ályktununum eru oft ákvæði
um skipun sérstaks mannréttindafull-
trúa, sem falið er að gera skýrslu um
viðkomandi land. Einnig eru
starfandi mannréttindafull-
trúar og vinnuhópar uni til-
tekin brot á borð við pynd-
ingar, aftökur án dóms og
laga, brottnám og margt
fleira. Ohjákvæmilega koma
ákveðin lönd þar til skoðun-
ar.
Allt skapar þetta þrýsting á
viðkomandi ríkisstjómir,
sem flestum er annt um álit
sitt út á við. Gallinn við dip-
lómatískar aðgerðir er þó
auðvitað að stjómmál skipta
oft meira máli en efnishliðin,
mannréttindin, Þá er gott að
vera stórveldi eða eiga slíkt
að vini.
Undimefndin um vamir
gegn misrétti og vemd
minnihlutahópa fjallar í raun
um flest sömu mál og mann-
réttindanefndin sjálf, en er
skipuð „óháðum sérfræðing-
um“ í stað stjómarerindreka.
Þá tekur hún oft ákvarðanir
sem ekki nást fram á pólitísk-
um vettvangi.
Fyrir aðeins 50 árum þótti
það ógnun við fullveldi rfkja
að skipta sér af meðferð
þeirra á eigin þegnum, en það
er löngu hætt að vera innan-
ríkismál, þótt reyndar beiti
örfá ríki enn þess háttar rök-
semdum, þegar til þeirra
sjálfra er litið. Þróunin var
hægfara í fýrstu, en er nú sí-
fellt örari. Einstaklingurinn
er varinn af reglum þjóðar-
sáttar og mannréttindabrot
koma öllum við.
Höfundur er lögfræð-
ingur og stundar nú
nám við háskólann í
Lundi í Svíþjóð.