Alþýðublaðið - 25.03.1993, Page 5

Fimmtudagur 25. mars 1993
við. Af eðlilegum ástæðum eru verkefni
seðlabanka á sviði peningamála og hallast
nú margir fræðimenn og stjómvöld erlendis
að því að binda verkefni þeirra við það svið
og efla þess vegna stjómtæki þeirra og
sjálfstæði til að ná settum markmiðum.
Jafnframt hefur þeirri skoðun vaxið fylgi að
stöðugleiki í verðlags- og gengismálum sé
mikilvægt skilyrði hagvaxtar og hagsældar.
Æ fleiri halda fram þeirri skoðun að það sé
aðeins tímabundinn ávinningur af því að
auka nýtingu á framleiðslugetu atvinnuveg-
anna með örvandi aðgerðum á sviði pen-
inga- og gengismála. Þegar til lengri tíma sé
litið hafi aðgerðir af þessu tagi takmörkuð
áhrif á hagvöxt og hagsæld en geti hins veg-
ar leitt til aukinnar verðbólgu.
Með hliðsjón af því, sem hér hefur verið
rakið, er í þessu fmmvarpi lagt til að mark-
mið Seðlabankans verði einfölduð vemlega
og honum falið það eitt meginmarkmið að
varðveita verðgildi íslenska gjaldmiðilsins
og stuðla að stöðugu verðlagi. Jafnframt er
lagt til að sjálfstæði bankans til að móta og
hrinda í framkvæmd stefnu í peningamál-
um verði aukið vemlega frá því sem nú er. I
þessu felst m.a. að beiting á stjómtækjum
bankans er ekki háð samþykki ríkisstjómar.
Jafnframt er lagt til að brott falli núgildandi
ákvæði um að bankastjóm Seðlabankans
skuli telja það eitt meginhlutverk sitt að
vinna að því að sú stefna sem ríkisstjómin
markar nái tilgangi sínum. Áfram verður
hins vegar gert ráð fyrir nánu samráði milli
þessara aðila enda er slíkt samráð til þess
fallið að tryggja samræmda efnahagsstjóm
í landinu. Með þessari tillögu er verið að
gera bankann sjálfstæðari. Ég ítreka að hér
er fyrst og fremst um að ræða aukið sjálf-
stæði gagnvart ráðherra og ríkisstjóm.
Bankinn ntun eftir sem áður lúta valdi Al-
þingis, annars vegar vegna löggjafarvalds
þess og hins vegar vegna bankaráðsins sem
kjörið er af Alþingi.
Auk fyrrgreinds meginmarkmiðs er í
frumvarpinu lagt til að Seðlabankanum
verði sett þrjú undinnarkmið.
/ fyrsta lagi áð stuðla að virkri og ör-
uggri staifsemi á fjármagnsmarkaði. Það
er Ijást að aukið frjálsrœði á fjármagns-
markaði eykur þær hœttur sem starfsemi
fjármálastofhunar eru samfara. Mikilvœg-
ur þáttur á þessu sviði er eftirlit með staif-
semi fjármálastofnana í þeim tilgangi að
vernda liag neytenda og fjáifesta. Lagt er
til að Seðlabankanum verði áframfalið að
hafa eftirlit nteð staifsemi fjármálastofn-
ana.
I öðru lagi er Seðlabankanum falið að
varðveita nœgjanlegan gjaldeyrisvarasjóð
til þess að greiða fyrir fi jálsum viðskiptum
við önnur lönd og treysta með þvífjárhags-
legt sjálfstœði þjóðarinrtar.
I þriðja lagi er lagt til að bankanum verði
falið að stuðla að greiðri, htagkvœmri og
öruggri greiðslumiðlun í landinu og við
önnur lönd. Hér er um mikilvœgt verkefni
að rœða sem eðlilegt er að fela Seðlahank-
anum í Ijósi einkaréttar hans til jiess að
gefa út seðla og mynt.
Vaxtaíhlutun
í núgildandi seðlabankalögum eru, eins
og ég hef þegar nefnt, ákvæði sem heimila
Seðlabankanum undir vissum kringum-
stæðum að hlutast til um vaxtaákvarðanir
innlánsstofnana og ávöxtunarkröfu og ann-
að endurgjald eignarleigufyrirtækja, verð-
bréfafyrirtækja og verðbréfasjóða. Nú er
lagt tií að íhlutunarákvæði af því tagi falli
brott. Fyrir því eru einkum tvenns konar
rök:
í fyrsta lagi hefur ákvæðinu ekki verið
beitt hingað til þrátt fyrir nær stöðugar deil-
ur um raunvexti hér á landi samanborið við
raunvexti erlendis.
I öðm lagi hefur ákvæði af þessu tagi
ekkert gildi þegar gjaldeyrishöft einangra
ekki lengur innlendan fjármagnsmarkað frá
erlendum. Eftir setningu nýrra laga um
gjaldeyrismál í nóvember sl. og gildistöku
nýrra gjaldeyrisreglna á grundvelli þeirra er
ljóst að síðustu gjaldeyrishömlumar falla úr
gildi í náinni framtíð. Þess er því ekki langt
að bíða að einangrun innlends fjármagns-
markaðar verði að fullu rofin.
Þróun innlends íjármagnsmarkaðar hefur
á undanfömum ámm leitt til þess að nær
ókleift er fyrir Seðlabankann að hlutast til
um vexti á markaðinum með beinum fyrir-
mælum. Ástæða þess er aukið vægi verð-
bréfaviðskipta þar sem ávöxtunarkrafa
kemur í stað formlegra vaxta. Þrátt fyrir
heimild Seðlabankans í núgildandi seðla-
bankalögum til að hlutast til um ávöxtunar-
kröfuna sýnir reynslan að ákvæðið er í
reynd óframkvæmanlegt. Grípi Seðlabank-
inn til þess ráðs að hlutast til um vaxta-
ákvarðanir innlánsstofnana er næsta víst að
fjármagn leiti frá innlánsstofnunum yftr á
þann hluta fjármagnsmarkaðarins þar sem
erfiðara er að beita slíkri beinni fhlutun.
Þróun innlends fjármagnsmarkaðar og
þær breytingar, sem lagðar em til með
þessu frumvarpi, leiða hins vegar til þess að
möguleikar Seðlabankans aukast til að hafa
BOi: ivimiop ' mvm íuv.:” tv • v
áhrif á vaxtaþróun með óbeinum hætti,
fyrst og fremst með viðskiptum á verð-
bréfamarkaði.
Loks skal á það bent að ákvæði þess efn-
is, að unnt sé að hlutast tii um vaxtamun
innlánsstofnana, lýtur fremur að samkeppn-
is- og neytendamálum en peningamálum
og samræmist ekki vel því hlutverki Seðla-
bankans að móta og framfylgja stefnu í
peningamálum. Hin nýju samkeppnislög,
sem sampykkt vom á Alþingi í gær, eiga að
tryggja að eftirlit sé haft með því hvort um
óeðlileg samtök eða samþjöppun valds sé
að ræða á þessu sviði viðskiptalífsins eins
og öðram.
Stjórntæki.
Til að ná markmiðum sínum í peninga-
málum er lagt til að stjómtæki hans verði
efld veralega frá því sem nú er. Stjómtæki
bankans hafa á undanfömum árum einkum
verið bindiskylda og lausafjárkvöð en í
minna mæli vextir í eigin viðskiptum og
kaup og sala á verðbréfum á markaði. Síð-
astnefndi þátturinn hefur þó eflst mjög að
undanfömu. Samkvæmt frumvarpinu verða
helstu stjómtæki bankans í framtíðinni
bindiskylda, kaup og sala verðbréfa, útgáfa
eigin verðbréfa og ákvörðun vaxta í eigin
viðskiptum. Hins vegar er lagt til að ákvæð-
um um laust fé innlánsstofnana verði breytt
á þann veg að það þjóni sínum eiginlega og
upphaflega tilgangi, þ.e. að tryggja að inn-
lánsstofnanir hafi jafnan yftr nægu fé að
ráða til að mæta úttektum, og verði því ekki
eitt af stjómtækjum bankans f peningamál-
um í framtíðinni. Ég ítreka að það verður
bankans sjálfs að móta nánari reglur um
beitingu stjómtækja sinna án atbeina ríkis-
stjómar. Þetta er auðvitað liður í því að efla
sjálfstæði bankans.
Lánafyrirgreiðsla
Ég bendi á að í 11. gr. frumvarpsins, þar
sem kveðið er á um lánveitingar til þeirra
stofnana sem era í innlánsviðskiptum við
bankann, er að fínna mikilvæga breytingu
frá gildandi seðlabankalögum. Skv. grein-
inni verður bankanum heimilt að veita lána-
stofnunum lán, þótt fyrir þeim séu ekki
endilega fullgildar, venjulegar tryggingar,
þegar sérstaklega stendur á í þeim tilgangi
að varðveita traust á fjármálakerfi landsins,
þ.e.a.s. til að firra fjármálakerfið áhættu. í
núgildandi lögum er einungis heimilt að
veita slík lán ef hefðbundnar tryggingar era
fullgildar. Hér er um að ræða öryggis-
ákvæði sem vonandi þarf sjaldan eða aldrei
að beita en ákvæði af þessu tagi er nauðsyn-
legt til að geta forðað keðjuverkandi áhrif-
um á fjármagnsmarkaðnum við óvænt
áföll. Þessa heimild má bankinn hins vegar
ekki nýta án samþykkis ráðherra enda um
slík undantekningartilvik að ræða að eðli-
legt er að fleiri komi að þeirri ákvörðun en
bankinn einn.
Eitt af mikilvægustu ákvæðum frum-
varpsins fjallar um lánafyrirgreiðslu bank-
ans við opinbera aðila. Beinn aðgangur rík-
issjóðs að skammtímalánum í Seðlabank-
anunt hefur á undanfömum árum verið eitt
af meginvandamálunum í stjóm peninga-
mála. Sjálfdæmi ríkissjóðs um lántökur í
bankanum í formi yfirdráttar á reikningum
sínum hefur gert Seðlabankanum erfitt fyr-
ir að reka sjálfstæða stefnu í peningamál-
um. Reynslan bæði hér á landi og annars
staðar sýnir greinilega að nauðsynlegt er að
fjármagna lánsfjárþörf ríkissjóðs á markaði
utan seðlabanka. Með þeirri aðferð er dreg-
ið úr sveiflum í peningaframboði og seðla-
bankinn kemst í þá aðstöðu að geta vegið
og metið hvort hann skuli auka eða minnka
lausafé á markaðinum með kaupum og sölu
á verðbréfum í ljósi markmiðanna í pen-
ingamálum. I framvarpinu er lagt til að
bankanum verði ekki heimilt að lána ríkis-
sjóði, sveitarfélögum og ríkisstofnunum
öðrum en lánastofnunum, eins og ég hef
þegar lýst. í ákvæði til bráðabirgða er lagt
til að ríkissjóður geti fengið takmarkaða
fyrirgreiðslu á þessu ári. Með því er í raun
verið að staðfesta þá breytingu sem orðið
hefur á fyrirgreiðslu bankans við ríkissjóð,
fyrst á grandvelli samnings frájúní 1992 og
síðan nýs samnings sem gerður var fyrr í
þessari viku og frá hefur verið skýrt í fjöl-
miðlum. Sú breyting hefur þar nteð orðið
að ríkissjóður mætir nú tímabundinni fjár-
þörf sinni með sölu markaðsverðbréfa í stað
þess að yfirdraga reikninga sína í Seðla-
bankanum. Þetta er í samræmi við það sem
tíðkast í nágrannaríkjunum. Reynslan af
þessu fyrirkomulagi er góð og engin ástæða
til að ætla annað en svo verði áfram. Ég
bendi jafnframt á að samkvæmt framvarp-
inu er Seðlabankanum heimilt að kaupa
verðbréf ríkissjóðs á markaði. Með því
móti getur hann komið í veg fyrir óæskileg-
ar skammtímasveiflur í vöxtum sem rekja
mætti til sveiflna í skammtímafjárþörf rík-
issjóðs.
Gengismál
Ákvæði frumvarpsins um gengismál og
erlend viðskipti fela ekki í sér grundvallar-
breytingar frá núgildandi lögum eftir að
þeim var breytt í fyrra. Bankinn ákveður að
fengnu samþykki ríkisstjómarinnar hvemig
gengi krónunnar gagnvart erlendum gjald-
miðlum skuli ákveðið. Talið er eðlilegt að
ríkisstjómin hafi lokáorðið í svo veiga-
miklu máli sem er nátengt almennri efna-
hagsstjóm. Þá hefur bankinn fullar heimild-
ir til að skipuleggja gjaldeyrismarkað, eins
og ég hef þegar nefnt.
Af öðram atriðum nefni ég að lagt er til
að gleggri skil verði milli seðlabankalaga
annars vegar og laga um gjaldeyrismál hins
vegar. Því er lagt til að ákvæði um gjaldeyr-
isverslun og eftirlit með henni falli brott
enda er ákvæði þar að lútandi að finna í lög-
um um gjaldeyrismál sem Alþingi sam-
þykkti í nóvember sl.
Bankaeftirlit
í þessu framvarpi er lagt til að starfsemi
bankaeftirlitsins verði efld og staða þess í
stjómskipulagi bankans gerð skýrari en nú
gildir. Samkvæmt núgildandi seðlabanka-
lögum er bankanum falið að hafa eftirlit
með því að innlánsstofnanir hagi starfsemi
sinni í samræmi við lög, reglugerðir og
samþykktir sem hverju sinni gilda um starf-
semi þeirra. I sérlögum hefur Seðlabankinn
jafnframt fengið það verkefni að hafa eftir-
lit með öðram stofnunum en innlánsstofn-
unum, þ.e. eignarleigum, verðbréfafyrir-
tækjum og verðbréfasjóðum, auk þess sem
honum hefur verið falið að setja reglur um
gerð og endurskoðun á ársreikningum líf-
eyrissjóða.
Nú er lagt til að eftirlit Seðlabankans nái
í rauninni til allra stofnana og fyrirtækja
sem starlá á fjármagnsmarkaði og veita al-
menningi og fyrirtækjum fjármálaþjónustu.
Þar er einkum um að ræða banka, spari-
sjóði, fjárfestingarlánasjóði, eignarleigufyr-
irtæki, verðbréfafyrirtæki, verðbréfasjóði,
lífeyrissjóði og tryggingarfélög. Hins vegar
er tekið fram í greininni að Seðlabankinn
hafi því aðeins eftirlit með starfsemi þess-
ara stofnana og fyrirtækja að eftirlitið sé
ekki öðram falið með sérstökum lögum.
Þetta þýðir t.d. að eftirlit með tryggingar-
starfsemi tryggingarfélaga heyrir ekki und-
ir bankaeftirlitiö. Þá felst í greininni að
bankaeftirlitinu ber að hafa eftirlit með
nýrri starfsemi á Ijánnagnsntarkaði, sem
upp kann að koma, þó svo að sérstök lög
hafi ekki verið sett um hana. Þetta er mikil-
vægt í ljósi þess að þróun á fjármagnsmark-
aði er ákaflega ör og hefur iðulega verið
nokkuð á undan löggjafanum.
Tillögureru gerðar unt breytingar á skip-
un forstöðumanns bankaeftirlitsins. Lagt er
til að hann verði ráðinn af bankaráði sam-
kvæmt tillögu bankastjómar. Skv. gildandi
lögum er hann skipaður af ráðherra. Er
þetta bæði liður í því að auka sjálfstæði
bankans og að skerpa ábyrgðarsvið og
stjómskipulag innan hans.
Alþjóðasamstarf
Seðlabankinn hefur frá upphafi farið með
tengsl Islands við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
og leggur fram fjárframlög Islands til sjóðs-
ins samkvæmt reglum og ákvörðunum hans
og að fenginni heimild Alþingis hverju
sinni. Þessi fjárframlög greiðast því ekki úr
ríkissjóði. Þá hefur bankinn tekið þátt í
samstarfi seðlabanka, bæði hinna norrænu
og innan Alþjóðlega greiðslubankans í Ba-
sel í Sviss, en sá banki er í eigu seðlabanka
iðnríkjanna, m.a. Seðlabanka íslands. Þá
hefur bankinn einnig, ásamt fulltrúum ým-
issa ráðuneyta og stofnana, tekið þátt í starfi
Efnahags- og framfarastofnunarinnar,
OECD. Þessi þáttur í starfi seðlabanka
verður stöðugt mikilvægari með opnun
fjánnagnsmarkaða unt allan heim.
I frumvarpinu er gerð tillaga urn ótvíræð-
ar heimildir Seðlabankans til að eiga aðild
að öðrum alþjóðlegum stofnunum en Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnum en ákvæði núgild-
andi laga er bundið við þá stofnun. Slík að-
ild verður þó að samræmast hlutverki bank-
ans sem Seðlabanka. Einnig era í framvarp-
inu ákvæði sem heimila bankanum að taka
þátt í samstarfi erlendra seðlabanka og al-
þjóðlegra stofnana sem felast í því að gerð-
ir eru tvíhliða eða marghliða samningar um
gagnkvæm lánsréttindi, þ.e. að einn geti
fengið lán hjá öðram ef gjaldeyrisvarasjóð-
urinn rýmar. Slíkir samningar verða mikil-
vægari þegar gjaldeyrishömlur hverfa og
gengi ræðst af framboði og eftirspum á
markaði. Þess má geta að nýr samningur af
þessu tagi milli norrænu seðlabankanna tók
gildi í upphafi þessa árs. Samkvæmt honum
getur Seðlabankinn fengið að láni allt að
200 milljónir ECU eða jafnvirði allt að 15,4
milljarða krónáfrá hinum bönkunum.
Stjórnkerfi
Ég hef nú farið yfir fjölmargar af þeim
efnisbreytingum sem tillögur era gerðar um
í þessu framvarpi verði á starfsemi Seðla-
bankans. Ég mun nú snúa mér að stjóm-
skipulagi hans.
Hér er lagt til að bankaráð verði skipað
með sama hætti og nú gildir, þ.e. ráðið verði
skipað fimm mönnum kjömum af Alþingi
til fjögurra ára í senn. í Ijósi þeirrar áherslu
sem lögð er á sjálfstæði og fagleg vinnu-
brögð er í frumvarpinu lagt til að þess sé
gætt við kjörið að bankaráðsmenn hafi víð-
tæka þekkingu í efnahagsmálum. Einnig er
lagt til að nýr ráðherra geti skipað nýjan for-
mann og varaformann bankaráðs kjósi hann
það. Þetta er gert til að ávallt ríki sem best
samband milli ráðherra og bankaráðs sem
ekki er síst mikilvægt í ljósi þess að bein af-
skipti ráðherra af ákvörðunum bankans era
takmörkuð veralega með frumvarpinu frá
því sem nú er.
I framvarpinu er lagt til að bankastjórar
Seðlabankans verði áfram þrír en að gerð
verði breyting á stöðu formanns banka-
stjómar og vali bankastjóra. Núgildandi
fyrirkomulag er þannig að ráðherra skipar
bankastjóra til allt að sex ára að fengnum
tillögum bankaráðs. Bankastjóramir velja
einn úr sínum hópi sem fonnann banka-
stjómar til þriggja ára í senn. I gildandi lög-
um er hins vegar ekki kveðið nánar á um
hvert hlutverk hans skuli vera.
I frumvarpinu er lagt til að stöður banka-,
stjóra verði auglýstar lausar til umsóknar.
Gerð verði sú krafa að bankastjórar hafi
víðtæka þekkingu á peningamálum og öðr-
unt sviðum efnahagsmála. Telja verður
eðlilegt að gera kröfu af þessu tagi, ekki síst
í ljósi hlutverks bankans og tillögu fram-
varpsins um sjálfstæði hans til stjómunar
peningamála.
Að fengnum umsóknum um stöður
bankastjóra er gert ráð fyrir að bankaráð
greiði atkvæði um umsækjendur. Til þess
að ráðherra geti skipað mann bankastjóra
verður hann skv. tillögunum í framvarpinu
að hafa fengið að minnsta kosti eitt atkvæði
í bankaráði. I þessu felst mikilvæg breyting
frá núgildandi lagaákvæði sem hefur verið
túlkað þannig að ráðherra geti í raun skipað
hvem sem er í stöðu bankastjóra án þess að
taka tillit til tillagna bankaráðs. Eina skil-
yrðið sé að ráðherra hafi tekið við tillögum
frá bankaráðinu. Lagt er til að skipunar-
tímabil bankastjóra verði sjö ár í stað allt að
sex ára samkvæmt núgildandi seðlabanka-
lögum. Fastákveðið skipunartímabil skapar
að sjálfsögðu ákveðna festu í stjóm bank-
ans.
í frumvarpinu er lagt til að fomiaður
bankastjórnar gegni veigameira hlutverki
en samkvæmt gildandi lögum og beinlínis
sagt að hann verði helsli talsmaður Seðla-
bankans og komi fram fyrir hönd hans. I
ljósi aukins mikilvægis þessarar stöðu er
lagt til að skipað verði sérstaklega í hana til
sjö ára. Til að undirstrika mikilvægi stöð-
unnar er lagt til að umsækjandi um stöðuna
verði að hafa fengið að minnsta kosti tvö at-
kvæði í bankaráði til þess að ráðherra geti
skipað hann.
Samkvæmt núgildandi seðlabankalögum
eru engar takmarkanir á því hversu oft má
skipa sama mann í stöðu bankastjóra en
víða um lönd gilda takmarkanir á því. Hér
er lagt til að meginreglan verði sú að
óheimilt sé að skipa sama mann oftar en
tvisvar í stöðu bankastjóra. Meginreglan er
því sú að enginn geti gegnt slíkri stöðu
lengur en í fjórtán ár. Maður sem gegnir
stöðu bankastjóra verður að sækja um hana
að nýju þegar skipunartímabil hans rennur
út hafi hann hug á að gegna henni áfram. í
frumvarpinu er þó lagt til að skipa megi
sama mann í þriðja sinn í stöðu bankastjóra
enda sé þá um að ræða skipun í stöðu for-
manns bankastjómar og viðkomandi hafi
annaðhvort aldrei eða aðeins einu sinni áð-
ur gegnt þeirri stöðu. Því er hugsanlegt að
sami maður geti gegnt stöðu bankastjóra í
tuttugu og eitt ár samfleytt, þótt það verði
að teljast ólíklegt. Hann gæti gegnt stöðu
bankastjóra í eitt skipunartímabil og síðan
stöðu formanns bankastjómar í tvö skipun-
artímabil eða stöðu bankastjóra í tvö skip-
unartímabil og síðan stöðu formanns
bankastjómar í eitt skipunartímabil. Einnig
geta komið upp tilvik þar sem sami maður
er skipaður þrisvar sinnum en gegnir þó
starfinu í skemmri tíma samfleytt en í tutt-
ugu og eitt ár. Það gæti gerst með þeim
hætti að starfandi bankastjóri sækti um og
væri skipaður í stöðu formanns banka-
stjómar áður en sjö ára skipunartímabili
hans væri lokið.
Þessar reglur sem ég nú hef lýst era að
sjálfsögðu mikil þrenging á valdi ráðherra
við val á seðlabankastjórum og era raunar
eðlilegar í ljósi tillagna framvarpsins um
aukið sjálfstæði bankans.
Samanburður við seðlabankalöggjöf
annarra þjóða.
Við samningu frumvarpsins vora gild-
andi lög um seðlabanka í flestum iðnríkj-
anna könnuð vandlega, þ.á m. á hinum
Norðurlöndunum, auk stofnskrár hins
áformaða, sameiginlega seðlabanka Evr-
ópubandalagsins. Þá vora yfirfamar margar
greinargerðir alþjóðastofnana og fræði-
manna um starfsemi seðlabanka. Nefndin,
sem undirbjó þetta framvarp, tók til sér-
stakrar athugunar atriði eins og
1. markmið og hlutverk seðlabanka,
2. stjórntœki ípeningantálum,
5
3. stjórnskipulag,
4. verkaskiptingu bankaráðs og hanka-
stjóra,
5. tengsl seðlabanka við ríkisstjórn,
ó.fyrirgreiðslu við ríkissjóð og
7. hvort og hvernig seðlabanki hafi banka-
ejtirlit með höndum.
I ljós kom að lög um seðlabanka í iðn-
ríkjunum geta ekki verið einhlít fyrirmynd
um efnisatriði í lögum um Seðlabanka ís-
lands. Þó má draga þá ályktun af nýlegum
lögum á Nýja- Sjálandi, stofnskrá hins sam-
eiginlega seðlabanka Evrópubandalagsins
og fyrirliggjandi tillögum að breytingum á
lögum um Seðlabanka Kanada að þeirri
skoðun vaxi fylgi að æskilegt sé að seðla-
banki hafi aðeins eitt meginmarkmið, þ.e.
að stuðla að stöðugu verðlagi. Jafnframt er
reynt að tryggja í fyrrgreindum lögum,
stofnskrá og lagadrögum að bankinn geti
mótað stefnu sína í peningamálum og beitt
þeim stjómtækjum, sem hann hefur yfir að
ráða, án afskipta ríkisstjómar.
Seðlabanki Danmerkur („Danmarks Na-
tionalbank") starfar skv. lögum frá 1942.
Skv. lögunum hefur bankinn það hlutverk
að viðhalda öraggu fjármálakerfi í landinu
og greiða fyrir greiðsíumiðlun og lánastarf-
semi. I Finnlandi („Suomen Pankki“) gilda
að stofni til lög frá 1925 um seðlabankann.
Skv. þeim er bankanum ætlað að viðhalda
stöðugu og traustu peningakerfi og tryggja
lipra greiðslumiðlun í landinu. I Noregi
(„Norges Bank") gilda lög frá 1985 og er
markmið bankans að stuðla að hagkvæmri
greiðslumiðlun í landinu. Hið sama gildir í
Svíþjóð („Sveriges Riksbank") þar sem
seðlabankinn starfarskv. lögum frá 1988. Á
Nýja-Sjálandi („Reserve Bank of New Zea-
land“) gilda lög frá 1989. Skv. þeim hefur
seðlabankinn það eina markmið að tryggja
stöðugt verðlag en ríkisstjóm getur þó
ákveðið með sérstökum hætti að bankinn
víki tímabundið frá því markmiði. I Þýska-
landi („Deutsche Bundesbank") gilda um
starfsemi seðlabankans lög frá 1957. Skv.
þeim er markmið þýska seðlabankans að <
tryggja verðgildi gjaldmiðilsins. Hann skal
þó styðja almenna efnahagsstefnu ríkis-
stjómarinnar svo framarlega sem það geng-
ur ekki gegn meginmarkmiði bankans.
Svipað ákvæði er að finna í stofnskrá hins
sameiginlega seðlabanka Evrópubanda-
lagsins („The European Central Bank“) frá
1991 nema að þar er meginmarkmið bank-
ans samkvæmt skilgreiningu í stofnskránni
að viðhalda stöðugu verðlagi.
Með því að setja seðlabanka það eina
meginmarkmið að stuðla að stöðugu verð-
lagi er í rauninni verið að gefa stöðugleika í
efnahagsmálum vissan forgang. Rökin fyrir
því era fyrst og fremst að stöðugt verðlag sé
til lengdar lorsenda fyrir því að öðram mik-
ilvægum markmiðum verði náð, eins og
auknum hagvexti og góðri atvinnu. Rcynsl-
an hefur sýnt, bæði hér á landi og erlendis,
að til lengri tíma litið er enginn ávinningur
af verðbólgu. Það er ekki unnt til lengdar að
tryggja hátt atvinnustig og hagvöxt með
verðbólgu einni saman. Þvert á móti gerir
verðbólga einstaklingum og fyrirtækjum
erfiðara um vik að horfa fram á veginn og
vinna að ákveðnum framtíðarmarkmiðum
sem er forsenda framfara í atvinnumálum.
Þá fer mikil orka og lími einstaklinga og
fyrirtækja í það að verjast áhrifum verð-
bólgu, eins og við íslendingar þekkjum
manna best, auk þess sem hún hefur einatt
óæskileg áhrif á tekjuskiptingu í jtjóðlélag-
inu.
Verðlagsmarkmið er í eðli sínu langtíma-
markmið. Því er nauðsynlegt að tryggja
seðlabanka sjálfstæði til að geta beitt þeim
stjómtækjum, sem hann hefur yfir að ráða,
til að ná þessu markmiði.
Stjómskipulag seðlabanka er með ýms-
um og ólíkum hætti í iðnríkjunum. Víða era
bankaráðsmenn kosnir af þjóðþingum en
annars staðar era þeir skipaðir af ráðherra
eða ríkisstjóm. Sums staðar situr banka-
stjóri í bankaráðinu, er jafnvel formaður
þess. Víðast er einn bankastjóri ásamt ein-
um eða fleiri varabankastjórum en einnig
þekkjast dærni um fjölskipaðar banka-
stjómir, svo sem í Danmörku og Finnlandi.
Bankastjórar era ýmist valdir af bankaráði,
ráðherra eða ríkisstjóm. I sumum tilvikum
er óheimilt að endurskipa bankaráðsmenn
og bankastjóra nema í tiltekinn fjölda skiþta
en í öðrum tilvikum era engar slíkar tak-
markanir og bankastjórar jafnvel ráðnir til
óákveðins tíma. Sums staðar tekur banka-
ráð ákvarðanir um beitingu helstu stjóm-
tækja bankans í peningamálum en annars
staðar er valdið í höndum bankastjóra. í
sumum ríkjum er seðlabanka bannað að
veita ríkissjóði lán. í öðram ríkjum eru sett-
ar einhverjar skorður við lánum til ríkis-
sjóðs og í enn öðram gilda engar takmark-
anir á þessu sviði.
Það er mála sannast að hér veldur hver á
heldur. Að mínu áliti er í framvarpinu verið
að samræma seðlabankalöggjöf okkar að
bestu fyrirmyndum úr löggjöf annarra
landa að teknu tilliti til íslenskra aðstæðna.