Alþýðublaðið - 08.06.1993, Blaðsíða 2

2
Þriðjudagur 8. júní 1993
fimninmiiii
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Framkvæmdastjóri: Ámundi Ámundason
Ritstjóri: Sigurður Tómas Björgvinsson
Auglýsingastjóri: Ámundi Ámundason
Setning og umbrot: Hermóður Sigurðsson
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing: 625566
Fax: 629244
Áskriftarverð kr. 1.200 á mánuði. Verð í lausasölu kr. 90
Sigur spænskra
jafnaðarmanna
Felipe Marquez Gonzales, leiðtogi spánskra jafnaðarmanna, vann
glæsilegan sigur í þingkosningunum á Spáni á sunnudag. Þetta voru
fjórðu kosningamar sem flokkurinn vinnur í röð undir forystu hans.
Jafnaðarmenn fengu mest fylgi allra flokka, 38,7%, og mun meira
en þeim hafði verið spáð í aðdraganda kosninganna.
Fað nægði þó ekki til að jafnaðarmenn héldu hreinum meirihluta
einsog áður; af 350 þingsætum fengu þeir 159 sæti en höfðu áður
175. Hins vegar er búist við að þeim verði í lófa lagið að mynda rík-
isstjóm, annaðhvort í minnihluta, eða með smærri flokkum á þing-
inu.
✓
Urslitin em talin mikill persónulegur sigur fyrir hinn litríka foringja
jafnaðarmanna, sem enn er aðeins 51 árs. Gonzales tók komungur
við forystu jafnaðarmanna árið 1974, aðeins 32 ára, þegar hreyfing
þeirra var formlega stofnuð upp úr ýmsum öðmm flokkum, í þann
mund sem einveldi fasíska hershöfðingjans Fransiskó Frankó var að
riða til falls.
Gonzales rauf einangmn Spánar, sem undir fasistastjóm Frankós
átti fáa viðhlægjendur, ef frá em talin spænskumælandi ríki Suður
Ameríku. Á sínum tíma var hinn ungi leiðtogi andstæðingur Nató,
einsog títt var með róttæka jafnaðarmenn meðan Víetnamstríðið var
í algleymi. Hann komst hins vegar óskaddaður frá því, er hann efndi
til þjóðaratkvæðagreiðslu, sem staðfesti fulla þátttöku Spánveija í
starfi Nató. Þessi leikur hans framhjá spumingunni um Nató þótti
staðfesta einstök pólitísk klókindi foringjans.
Allt frá árinu 1982 hefur Gonzales verið forsætisráðherra Spánar.
Á þeim tíma hefur hann lyft grettistökum í efnahagslegu tilliti; kjör
Spánveija hafa snöggtum batnað og um tíma var talað um spænska
efnahagsundrið. Það vom jafnaðarmenn sem stýrðu Spánveijum inn
í Evrópubandalagið, en með því urðu vatnaskil í efnahagsmálum
Spánveija. Bætt kjör undir forystu jafnaðarmanna tryggðu síðan
ítrekaða kosningasigra.
*
A síðustu ámm hefur hins vegar slegið í bakseglin. í kjölfar efna-
hagslægðar í Evrópu hefur halli ríkissjóðs Spánar aukist hratt, skatt-
ar hækkað og atvinnuleysi aukist í tæp 22%. í kjölfar þessa hefur
fylgi jafnaðarmanna dvínað, og allar spár fyrir kosningamar bentu til
að þeir myndu tapa kosningunum. Andalúsíumaðurinn hógværi átti
hins vegar mikinn endasprett, sem um síðir leiddi til þess að þeir
höfðu sigur á Lýðfylkingunni, sem var upphaflega stofnuð af leifum
Frankóista undir foiystu gamals innanríkisráðherra hans, Manúel
Fraga.
Spánveijar hafa því enn séð vonum sínum um betri framtíð borgið
í höndum jafnaðarmanna. Gonzales hefur gætt þess á undanfömum
ámm að vera með flokk sinn í stöðugri endumýjun; ekki síst hug-
myndalega. Hann hefur kastað fyrir róða gömlum hugmyndum, sem
enn loða við suma jafnaðarmannaflokka Evrópu, um óhófleg ríkis-
afskipti og beitt sér fyrir opnum landsins á sviði viðskipta. Það hef-
ur fært Spánveijum bætt kjör, og það kunna þeir að meta, einsog úr-
shtin í þingkosningunum sýna.
Pólitísk dirfska Gonzalesar hefur birst í mörgum ákvörðunum hans.
En djörfustu ákvörðunina á sínu pólitíska ferli tók hann árið 1979,
þegar hann hafði leitt flokkinn í fimm ár. Marxistum, sem vom um
skeið áhrifamiklir innan flokksins, tókst þá að fá samþykkta stefnu-
skrá, sem bar öll einkenni hinna gömlu þokulúðra 19du aldarinnar.
Felipe Gonzales kvaðst ekki vilja vera formaður í slíkum flokki, - og
sagði af sér.
Hann var að vísu beðinn síðar um að taka við forystunni aftur, og
lýðræðisleg jafnaðarstefna settist þá aftur í öndvegi spænska flokks-
ins. En um hin djörfu ákvörðun leiðtogans unga ritaði Vilmundur
Gylfason ritstjómargrein í Alþýðublaðið 21. júní það ár, og sagði
um ákvörðun skoðanabróður síns á Spáni:
„Felipe Gonzales hefur spilað djarft. En hann hefur tekið ákvörð-
un, sem byggist á hugmyndafræðilegu sjálfstrausti, þeirri sannfær-
ingu að hann sé að gera rétt. Alþýðublaðið er þeirrar skoðunar, að
það eigi eftir að reynast spænskum jafnaðarmönnum og þar með
spönsku þjóðinni, til heilla.“
Nú, 14 ámm síðar, sést best, hversu sannspár Vilmundur Gylfason
reyndist.
Önnur sjónarmiö. . .
HVARAAÐLEITA
AÐSIÐFERÐINU?
Snjólfur Ólafsson dósent við
Háskólann skrifar grein í Morg-
unblaðið á laugardaginn undir
fyrirsögninni Siðferði og ráð-
herrar. Hann segir að með siðferði
sé átt við óskráðar reglur um hegð-
un einstaklinga, dyggðir þeirra og
lesti. Honum finnst úmabært að
setja niður á blað siðareglur fyrir
ráðherra. Við drepum niður í grein
Snjólfs:
„Siðareglur starfsstétta eru til
þess gerðar að festa nokkuð af þess-
um óskráðu reglum á blað. Mörg-
um þykir löngu tímabært að siða-
reglur fyrir stjómmálamenn verði
skráðar. Siðareglur fyrir ráðherra
hljóta þá að miklu leyti að snúast
um misbeitingu valds.
Hugsanlega kynnti forsætisráð-
herra stefnu ríkisstjómarinnar í sið-
ferðismálum nýlega í útvarpi þegar
hann spurði: Hvar á að leita að sið-
ferðinu? Mátti skilja orð hans svo
að siðferði sé nokkuð sem komi
ákvörðunum ráðherra ekkert við.
(...)Þegar ráðherra skipar eða
setur mann í stöðu skal hann forðast
að velja mann sem almenningur
hefur ástæðu til að ætla að sé valinn
vegna vináttu tengsla við ráðherra,
ef kostur er á öðmm hæfari eða
álíka hæfum manni í stöð-
una.@Meginmál = (Skál. Sn.Ól,-
innskot Alþbl.)
Ráðning Hrafns Gunnlaugssonar
í stöðu framkvæmdastjóra virðist
vera augljóst brot á þessari reglu. í
þessu tilviki er um brottrekstur
manns úr embætti og svo aftur inn-
setning hins sama í hærra embætti
við sömu stofnun að ræða. Útvarps-
stjóri hafði metið það svo að Hrafn
væri óæskilegur í stjómunarstöðu
hjá Sjónvarpinu og starfsmenn
Sjónvarpsins virtust flestir sam-
mála um það. Því er erfitt að sjá
nokkra aðra ástæðu fyrir ráðningu
Hrafns en vinatengsl hans við for-
sæúsráðherra og fleiri. Stjómunar-
aðferðir Hrafns virðast afar ólíkleg-
ar til að skila árangri í opinberri
stofnun þótt þær aðferðir henti e.t.v.
við listsköpun.
Annað dæmi um það hvemig
flokksfélögum hefur verið hyglað
em stöðuveitingar hjá Veðurstofu
Islands undanfama áratugi. Sú saga
hefur verið rakin í dagblöðum af
þeim sem betur þekkja til en ég.“
HORR FRAMHJA
VANDANUM
Sigurður Þór Guðjónsson
skrifar um kynferðislega mis-
notkun á börnum í Morgunblað-
ið á laugardaginn. Greinin ber
yfirskriftina Horft framhjá
vandanum og Sigurður gerir með-
al annars að umtalsefni að í nýju
Sálfræðibókinni er ekki vikið einu
orði að þessum málum. Niðurlag
greinar Sigurðar er á þessa leið:
„Böm, sem verða fyrir kynferð-
islegri misnotkun, eiga kröfti á því
að samfélagið beri lágmarksvirð-
ingu fyrir þjáningu þeirra, eins og
bama er eiga við annað mótlæti að
stríða, en þau kveljist ekki í þögn og
afskiptaleysi. Við verðum því að
breyta viðhorfi okkar. Menn eiga
miklu erfiðara með að horfast í
augu við kynferðislega misnotkun
bama en annað ofbeldi gegn þeim.
Á málþingi Bamaheilla nýlega um
ofbeldi gegn bömum var tæplega
minnst á kynferðislega misnoúcun
þó hún sé algengasta og skaðlegasta
ofbeldið er böm verða fyrir að öllu
jöfnu. Það er margreynt að þetta
fyrirbrigði, þó það sé fyrir hendi,
kemur ekki fram í dagsljósið fyrr en
samfélögin em reiðubúin til að taka
við því. Dálítið hefur reyndar þok-
ast í áttina hér á landi síðustu árin,
en betur má ef duga skal. Við get-
um ekki horft framhjá þessum
vanda í ljósi jafn alvarlegra líkinda
og staðreynda og fram hafa komið.
Fyrsta skrefið er að viðurkenna
staðreyndimar, ræða opinskátt um
þær og læra að bregðast við þeim.
Og ffumkvæðið ætti auðvitað að
koma frá fagfólki. Jafnframt verða
heilbrigðis- og dómsvöld að sam-
ræma aðgerðir um meðferð á þol-
endum og um meðferð eða refsingu
á gerendum um forvamir. En þegar
margir fagmenn virðast ekki gera
sér glögga grein fyrir vandanum,
eða skeyta ekki um hann, er varla
von að stjómvöld og almenningur
láti hann sig miklu varða.“
VERULEIKAEIRRING
BANKASTJORANNA
I forystugrein DV á laugardag-
inn segir talar Jónas Kristjáns-
son ritstjóri um „veruleikafirr-
ingu“ bankastjóra og bankaráðs-
manna sem birtist í að bankar
reki saklaust láglaunafólk úr
starfi tugum saman en hlífi stór-
bokkunum. Hornsteinn veru-
leikafirringarinnar á hornstein
sinn í sandkassa Seðlabankans,
segir þar. Og þetta líka:
„Seðlabankinn ber ábyrgð á
skjótfengnum tekjum nokkurra að-
ila, sem stunduðu ömggt gjaldeyr-
isbrask áður en markaðsskráning
gengis var tekin upp um mánaða-
mótin. Fyrir þann tíma var gengis-
skráning bankans svo bamaleg, að
spákaupmenn í gengi áttu auðveld-
an leik.
Um langt árabil hefur verið lagt
úl í leiðurum DV, að Seðlabankinn
hætti að skrá þykjustugengi sitt og
gefi gengisslaáningu gjaldmiðla
fijálsa. Þetta hefur nú loksins gerzt
að nokkm, en aðeins vegna þess að
komið hefur í ljós dæmi um stór-
fellda brotalöm í kerfinu.
Raunar var það fréttastofa Reut-
ers, sem skráði gengi gjaldmiðla
fyrir Seðlabankann. Síðdegismat
Reuters á stöðu gjaldmiðla var not-
að í Seðlabankanum við opnun
gjaldeyrisdeilda morguninn eftir.
Þeir, sem áttuðu sig á þessu, gátu
notað svigrúmið til gróðamyndun-
ar.
Spákaupmenn notuðu upplýsing-
ar fjármálaþjónustu Reuters til að
færa milli gjaldeyrisreikninga fyrir
lokun bankanna og biðu svo í róleg-
heitum eftir gróðanum, sem birúst í
síðbúinni gengistöflu Seðlabankans
morguninn eftir. Þetta var nærri
gulltrygg spákaupmennska."
MIKILVÆGISAMVINNU-
STARFS
Tíminn fjallar um aðalfund
SÍS í forystugrein á laugardaginn
og þáttaskil í samvinnustarfinu.
Blaðið telur ekki að SÍS hafi Iok-
ið hlutverki sínu þrátt fyrir að
miklar eignir hafi verið seldar og
mikið tap sé á rekstrinum:
„Samvinnumenn hafa ærin verk-
efni að reka þá starfsemi sem rekur
rætur til Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga. Efnahagsumhverfið er
ekki björgulegt um þessar mundir.
Enn þarf að bregðast við minnkandi
umsvifum í sjávarútvegi, og land-
búnaðurinn er í mikilli vamarbar-
áttu. Vonandi verður hin nýja um-
gjörð til þess að auðveldara og ein-
faldara verður að bregðast við
rekstrarlega breyttum aðstæðum.
(...)Tilvera þeirrar starfsemi,
sem komið var á fót undir merkjum
samvinnumanna, er afar mikilvæg
til þess að spoma við fámennis-
stjóm og einokun og hringamyndun
í landinu. Til þess að gegna þessu
hlutverki og vera til hagsbóta fýrir
fólkið í landinu, þarf hún að dafna í
nýju formi.“
Snjóljur Ólafsson:
Tímabœrt að skrá
siðareglur stjórn-
málamanna
Sigurður Þór
Guðjónsson:
Stjómvöld sam-
rœmi aðgerðir í
málum er varða
kynferðislega mis-
notkun á bömum
Jónas Kristjáns-
son ritstjóri DV:
Láglaunafólk rekið
en stórbokkunum
hlíft
Leiðari Tímans:
Starf samvinnu-
manna spomar
gegn einokun og
hringamyndun
Atburðir dagsins
1847 Sett ný lög um lengd vinnudags fyrir böm og konur í Englandi eða 10
ú'mar að hámarki.
1876 Franski rithöfundurinn Georgs Sand deyr en hún var um tíma hjákona
Chopin.
1914 Opera Borodins, Prins Igor, er sett upp í fyrsta skipti utan Rússlands
og þá í Lundúnum.
1928 Chiang Kai-Shek nær undir sig Pekingborg og lauk þar með Kín-
verska borgarastríðinu.
1985 Lögreglan í Brasilíu finnur beinagrind sem hún telur vera af Mengele
hinum þekkta nasista sem gekk undir nafninu „Engill dauðans". Hann var
læknir í útrýmingarbúðunum nas-
ista í Auschwitz þar sem hann var
þekktur fyrir iliræmdar læknin-
ffæðilegar tilraunir á lifandi fólki.
Mengele slapp undan Bretum í
lok heimstryjaldarinnar og hvarf
en síðar frétúst af honum á ýms-
um stöðum í Suður-Ameríku.
Höfuðkúpa sem er talinn vera af
hinum illræmda nasistalækni
Mengele eða „Engli Dauðans“ eins
og hann var kallaður.
1930 Rúmeníukonungur Carol II. er lýstur konungur Rúmeníu á ný efúr að
hafa snúið úr útlegð.
1969 Spæski einræðisherrann Franco lokar landamærunum að Gíbraltar í
von um að leggja efnahaginn þar í rúst og ná því þannig undir sig frá Bret-
um.
1979 Enski leikarinn og fyrrum eiginmaður Elísabetar Taylor deyr.
1982 Jaren Pate, fjórða kona Jerry Lee Lewes sem hafði sagt skilið við
hann, drukknar í sundlaug.
1986 Kurt Waldheim verður forseti Austurríkis þrátt fyrir auknar grun-
semdir um að hann hafi átt samvinnu við Nasista í tímum seinni heimstryj-
aldarinnar.
Afmælisdagar
Robert Schumann - 1810 Þýskt tónskáld.
Sir John Millais - 1829 Enskur málari sem var einn af stofnendum „the
Pre-Raphaelite Brotherhood" og vinsæll meðal almennings.
Frank Lloyd Wrigth - 1869 Bandarískur arkítekt sem teiknaði meðal
annars Guggenheimsafnið í New York.
Sir Frances Crick -1916 Breskur líffræðingur sem uppgötvaði uppbygg-
ingu erfðaefnisins DNA ásamt J.D. Watson.