Alþýðublaðið - 16.02.1994, Blaðsíða 2

2 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
SKOÐANIR
Miðvikudagur 16. febrúar 1994
miYmumni
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Framkvæmdastjóri: Ámundi Ámundason
Ritstjóri: Sigurður Tómas Björgvinsson
Auglýsingastjóri: Ámundi Ámundason
Setning og umbrot: Hermóður Sigurðsson
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing: 625566
Fax: 629244
Áskriftarverð kr. 1.400 á mánuði. Verð í lausasölu kr. 140
Hið breytilega
bakland flokkanna
Mikil pólitísk umskipti virðast framundan í íslensku þjóðfélagi.
Gamla flokkakerfíð hefur verið ótrúlega lífsseigt miðað við hin-
ar rniklu og öru breytingar sem átt hafa sér stað samfélaginu á
þessari öld. Helstu skýringar á úthaldi flokkakerfísins em þær, að
mismunandi hagsmunahópar hafa flykkt sér um einstaka flokka
og myndað svonefnt bakland hans.
Stærstu hagsmunahópamir hafa verið kringum Sjálfstæðis-
flokkinn; atvinnurekendur, útgerðarmenn, bændur að hluta,
verslunarstéttin svo eitthvað sé nefnt. Sérhagsmunahópar Iand-
búnaðarins og hinna dreifðu byggða hafa leitað til Framsóknar-
flokksins en verkalýðshreyfingin og menntamenn hafa gegnum
tíðina leitað ásjár hjá Alþýðubandalaginu. Alþýðuflokkurinn
hefur haft þá sérstöðu meðal sósíaldemókratískra flokka á Norð-
urlöndum að hafa misst nær öll ítök í verkalýðshreyfingunni á
íjórða áratugnum.
Þetta hefur haft þau áhrif að Alþýðuflokkurinn hefur ekki haft
það bakland og þar af leiðandi það fylgi, völd og áhrif sem aðrir
sósíaldemókratískir flokkar í nágrannalöndunum. Hins vegar
hefur sambandsleysið við verkalýðshreyfinguna allt frá milli-
stríðsámnum gefíð Alþýðuflokknum ákveðið pólitískt frelsi sem
hefur gert það að verkum að hann hefur verið helsti hugmynda-
smiður pólitískra viðhorfa og boðberi nýrra tíma í íslenskri pól-
itík.
Margir flokkar hafa gengið í hugmyndasmiðju Alþýðuflokks-
ins og stolið þaðan hugmyndum. Þannig hefur Sjálfstæðisflokk-
urinn að stómm hluta hnuplað hugmyndum jafnaðarmanna um
velferðarkerfið ásamt mörgum hugmyndum um frjálsa við-
skiptahætti og opnun landsins. Margir hópar innan Sjálfstæðis-
flokksins hafa þó veitt slíkum hugmyndum viðnám í ljósi sinna
sérhagsmuna.
Alþýðubandalagið hefur í æ ríkari mæli gert tilraunir til að gera
hugmyndir Alþýðuflokksins að sinum. Á síðustu ámm hafa
þessar tilraunir aukist. Eftir fall kommúnismans í Sovétríkjunum
hafa alþýðubandalagsmenn verið á harða hlaupum frá sinni fyrri
stefnu og gert ítrekaðar tilraunir að fá sig viðurkennda sem jafn-
aðarmenn. Þetta brotthlaup alþýðubandalagsmanna frá fortíð
sinni er dæmigert fyrir þá kreppu sem stjómmálaflokkar landsins
standa nú frammi fyrir.
Hinar miklu umbreytingar sem átt hafa sér stað í heiminum á
undanfömum ámm, endalok kalda stríðsins, uppbygging evr-
ópsku efnhagsheildarinnar, víðtækir alþjóðlegir viðskiptasamn-
ingar líkt og GATT, hafa þegar haft mikil áhrif á innri byggingu
þjóðlanda og þar er ísland ekki undanskilið. Þessar innri um-
breytingar hafa þegar haft mikil áhrif á bakland stjómmálaflokk-
anna á Islandi og munu hafa enn meiri áhrif á næstu misserum og
ámm.
Hmn SÍS og minnkandi veldi kaupfélaganna samfara breyttum
högum bænda og afnám styrkjakerfis í landbúnaði hefur höggv-
ið djúpt í bakland Framsóknarflokksins. Aukið sjálfstæði laun-
þegahreyfingarinnar frá pólitískum flokkstengslum hefur óneit-
anlega dreift baklandi Alþýðubandalagsins. Opnun hagkerfisins,
afnám vemdar í verslun, inn- og útflutningi samfara aukinni
samkeppni hefur minnkað ítök Sjálfstæðisflokksins í sérhags-
munahópum. Kvennalistinn gengdi ákveðnu pólitísku hlutverki
fyrir rúmum áratug. í dag þegar jafnrétti kynjanna er ekki lengur
deilumál, heldur sjálfgefinn vemleiki, er bakland flokksins ekki
héldur lengur sjálfgefinn.
Hugmyndir og baráttumál Alþýðuflokksins hafa ræst, eitt af
öðm. Hvort sú staðreynd styrki gengi flokksins er óvíst. Alþýðu-
flokkurinn, jafn baklandslaus og hann hefur verið allt frá íjórða
áratugnum, hefur hins vegar allt að vinna. Hugmyndimar hafa
verið hið eina sanna bakland Alþýðuflokksins og þær vinna
stöðugt á.
ÖNNUR SJÓNARMIÐ
SYSTURNAR
ítímantinu GEÐHJÁLP birtist
nýlega grein með ofangreindri
fyrimgn. Höfundur er BRAGl
SKÚLASON, sjúkrahúsprestur
við Ríkisspúalana. Hann hefur
unnið með NÝRRIDÖGVN,
samtökum um sorg og sorgar-
viðbrögð íReykjavtk. I grein-
inni fjallar Bragi um áleitíð
efni og fer efni hennar hér á
eftir:
Undanfarin ár hef ég
unnið með fjölda syrgjenda
bæði sem sjúkrahúsprestur
á Ríkisspítölunum og á
vettvangi Nýrrar dögunar,
samtaka um sorg og sorgar-
viðbrögð í Reykjavík. í
þessari vinnu hefur mér
orðið ljóst, að syrgjendur
þurfa á víðtækari stuðningi
að halda en nú er veittur og
á þetta við bæði inni á
stofnunum og úti í samfé-
laginu. Það er allt of al-
gengt, að viðhorfið sé: „-
Hringdu til mín þegar þér
líður illa,“ þegar það er vit-
að, að eitt það fyrsta, sem
syrgjandinn glatar er frum-
kvæði að samskiptum. Auk
þessu eru ýmis tilbrigði
sorgarinnar ekki viður-
kennd, eða lokað á þau. Þar
má nefna að lítill stuðning-
ur er veittur þeim mæðrum,
sem missa fóstur. Fáir sinna
þeim aðila, sem valdur er
að slysi, ég tala nú ekki um,
ef hann/hún var undir áhrif-
um vímuefna, þegar slysið
átti sér stað. Astarsorg er
oft mætt með viðhorfinu:
„Það eru fleiri ftskar í sjón-
um.“
Hvað er sorg?
Sorg er eðlileg viðbrögð
við missi. Missir á sér ekki
einvörðungu stað, þegar
einhver deyr. Við syrgjum
líka eftir skilnað, slys og
eftir annað mótlæti í líftnu.
Sorginni fylgja margvís-
legar tilfinningar. Við verð-
um fyrir áfalli, finnum fyrir
reiði, þunglyndi, vonbrigð-
um, örvæntingu, afneitun,
tómleika, söknuði, svo
nokkuð sé nefnt.
í tengslum við sorgina er
talað um sorgarferli, en það
felur í sér för einstaklings-
ins um land sorgarinnar.
Þótt við sem einstaklingar
séum ólík hvert öðru, þá er
afar margt sameiginlegt í
sorgarviðbrögðum okkar.
En það, hvemig hver og
einn fer í gegnum sorgar-
ferlið, er einstaklingsbund-
ið.
Þegar ferill sorgarinnar
er skoðaður er oft erfitt að
greina, hvar hann hefst og
hvar hann endar. Við bjóð-
um sorginni heim, þegar
við bindumst tilfinninga-
böndum. Oft er sagt, að
sorg og gleði séu systur.
Við getum ekki búist við að
komast í gegnum lífið án
þess að verða fyrir sorg.
Fjölskyldusaga og
Ieyndarmál
Fyrri reynsla ÍJölskyld-
unnar af missi blandast oft
saman við nýja reynslu.
Jafnvel eru dæmi um það,
að fólk hafi ekki getað syrgt
strax, því eitthvað var
óuppgert frá eldra áfalli,
jafnvel annars konar áfalli.
I flestum íjölskyldum
eru einhver „fjölskyldu-
leyndarmál", sem mörg
tengjast erfiðum tíma í fjöl-
skyldunni. Þetta getur til
dæmis verið tengt erfiðleik-
unt í hjónabandi foreldra,
vímuefnavanda, sorg, sem
ekki má tala um. Mikilvægt
er vegna komandi kyn-
slóða, að einhvem tíma fari
fram heiðarleg úttekt á
þessum málum, því að böm
læra hvað má og hvað má
ekki í þessum efnum af for-
eldrum sínum. Tjáning
sorgar okkar er nátengd
því, hvemig við höfum séð
hana tjáða í fjölskyldu okk-
ar. Það skiptir máli hver
fjölskyldu- eða samfélags-
viðhorf til dauðans eða
missisins eru. Aðstæður á
sorgarstundu skipta líka
máli. Og ennfremur skiptir
máli hvaða þroskaverkefni
fjölskyldan er að vinna á
þeim tíma, þegar missirinn
átti sér stað.
Nánustu
stuðningsaðilar
Til hvers ætlast syrgj-
endur af hendi vina og fjöl-
skyldumeðlima? Hvað eiga
þeir að gera? Hvað eiga
þeir að segja?
Mikilvægast er, að þeir
séu einlægir og óhræddir
við að sýna eigin vanmátt.
Samt er mikilvægt, að þeir
sýni frumkvæði gagnvart
syrgjandanum, fari eins
fljótt til syrgjandans og
mögulegt er, taki með sér
blómvönd og eitthvað með
kaffinu. Ef nokkur tími líð-
ur þar til farið er í heim-
sókn, þá er mikilvægt að
hringja, hafa samband.
Þá skiptir ekki miklu
máli, hvað sagt er, hins
vegar er mikilvægt, að
votta samúð sína. Snerting
er mjög mikilvæg, svo og
nærvera.
Ekki draga úr mikilvægi
missisins og ekki gefa lof-
orð, sem ekki er mögulegt
að standa við. Það er eðli-
legt, að finna fyrir óöryggi
gagnvart því, að standa
frammi fyrir vini sínum eða
ættingja í sorg. En ef veita á
stuðning, þá er mikilvægt,
að sýna frumkvæði: Eiga
frumkvæði að gönguferð,
matarboði, að því að hittast,
sérstaklega um helgar. Ekki
hika við að segja nafn þess,
sem er dáinn. Og ekki
gleyma því, að sorgarferlið
stendur yfir í langan tíma
og nálægum stuðningsaðil-
um fækkar oft, þegar frá
líður.
Fagaðilar
í þessum hópi eru prest-
ar, læknar, hjúkrunarfólk,
sálfræðingar, lögreglu-
menn, kennarar, fóstrur,
sjúkraflutningamenn,
hjálparsveitarfólk og fleiri.
Þegar unnið er með
skjólstæðingum, sem hafa
misst, þá er mikilvægt að
átta sig á því, hvemig eigin
reynsla og tilfinningar geta
haft áhrif á þessa vinnu.
Með þessu vil ég benda á,
að við þessar aðstæður er
það áfaíl skjólstæðingsins,
tilfinningar hans/hennar,
reyns'ta hans/hennar, sem
vinnan á að miðast við.
Hins vegar nýtist sjálfs-
þekking og reynsla fagaðil-
ans vel, ef hann/hún er búin
að flokka þessa reynslu og
sjá, með hverjum hætti hún
hefur mótað fagaðilann
sem manneskju annars veg-
ar, og sent fagmanneskju
hins vegar.
Við þessar aðstæður
skipta landamærin milli
fagaðilans og skjólstæð-
ingsins miklu máli, gagn-
kvæm virðing og gagn-
kvæm ábyrgð. Hjálparaðil-
inn er ekki að „bjarga"
skjólstæðingnum, heldur
að hjálpa honum/henni til
sjálfshjálpar.
Þegar andlát er tilkynnt,
þá er mikilvægt að hafa í
huga eftirfarandi:
Andlátsfregn þarf að ber-
ast eins fljótt og mögulegt
er.
Andlátsfregn á helst að
flytja syrgjanda augliti til
auglitis.
Andlátsfregn á að vera
skilmerkileg og skýr og rétt
farið með staðreyndir.
Þegar komið er til syrgj-
anda, þá er rétt að veita
stuttan aðdraganda að and-
Iátsfregninni.
Mikilvægt er að tryggja
einhverja eftirfylgd.
Taka lífínu á
raunhæfan hátt
Eins og komið hefur
fram, þá kemur sorg ekki
einvörðungu fram við missi
í dauða. Segja má, að lífið á
enda séum við sífellt að
takast á við missi af ýmsu
tagi. Ástæða er til að víkja
sér ekki undan slíkum verk-
efnum, þar sem annars bíða
þau þar til tími vinnst til.
Kanski kemur sá tími mitt í
öðrum missi og gerir þá
hinn síðari flóknari í úr-
vinnslu en ella.
Missir og sorg tengjast
stórum breytingatímabilum
ævi okkar. Það, hversu vel
okkur tekst að aðlagast
breyttum aðstæðum veltur
að stórum hluta á því,
hversu góðan tíma við ætl-
um okkur til að kveðja vel.
Við blekkjum okkur ef við
höldum, að ekkert komi
fyrir okkur og okkar. Samt
felur það ekki í sér, að fara í
gegnum lífið með fótinn á
bremsunni vegna óttans við
það, sem gæti gerst. En það
er mikilvægt að taka á líf-
inu á raunhæfan hátt, raun-
verulega. Annars verður líf
okkar skert. Við mótumst
af þeim forsendum, sem
mikilvægt fólk í lífi okkar
gefur okkur. Og við gefum
þeim. Og þegar það kveður
og samskipti eru ekki leng-
ur möguleg, þá syrgjum
við.
BRAGISKÚLASON:
Undanfarin ár hef ég unnið
með fjölda syrgjenda bæði
sem sjúkrahúsprestur á
Ríkisspítölunum og á
vettvangi Nýrrar dögunar,
samtaka um sorg og
sorgarviðbrögð í
Reykjavík. I þessari vinnu
hefur mér orðið ljóst, að
syrgjendur þurfa á
víðtækari stuðningi að
halda en nú er veittur og á
þetta við bæði inni á
stofnunum og úti í
samfélaginu. Það er allt of
algengt, að viðhorfíð sé:
„Hringdu til mín þegar
þér líður illa,“ þegar það er
vitað, að eitt það fyrsta,
sem syrgjandinn glatar er
frumkvæði að samskiptum.
Auk þessu eru ýmis
tilbrigði sorgarinnar ekki
viðurkennd, eða lokað á
þau. Þar má nefna að lítill
stuðningur er veittur þeim
mæðrum, sem missa fóstur.
Fáir sinna þeim aðila, sem
valdur er að slysi, ég tala
nú ekki um, ef hann/hún
var undir áhrifum
vímuefna, þegar slysið átti
sér stað. Ástarsorg er oft
mætt með viðhorfínu: „Það
eru fleiri fiskar í sjónum.“