Alþýðublaðið - 13.09.1994, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 13. september 1994
MENNINGIN
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5
í könnun geðdeildar LANDSPÍTALANS og UMFEFIÐARRÁÐS kom í Ijós að alls 15,4% ökumanna
héldu því fram að syfja hefði stuðlað að því slysi er þeir höfðu lent í. Þessir syfjuðu ökumenn
höfðu oftar merki um áfengissýki og einnig oftar sögu um að vera nær sofnaðir við stýri:
Syfjaðir og ölvaðir lífs-
hættulegir í umferðiimi
- í Bandaríkjunum er talið að rekja megi tæþ 40% dauðaslysa í umferðinni til áfengisneyslu
og í 13% tilfella má rekja þau til þess að ökumaður hafi sofnað
að voru alls 15,4% öku-
manna, sem héldu því
fram að syfja hefði stuðl-
að að því slysi er þeir höfðu
lent í. Þessir syfjuðu ökumenn
höfðu oftar merki um áfengis-
sýki og einnig oftar sögu um að
vera nær sofnaðir við stýri.“
Svo segir í niðurstöðum könn-
unar rannsóknastofu geðdeildar
Landspítalans sem unnin var í
samvinnu við Umferðarráð.
Ástæður umferðarslysa eru
margháttaðar og stundum af
heilsufarslegum toga. Meðvit-
und ökumanns gemr tmflast af
ýmsum ástæðum svo sem
vegna flogaveiki, sykursýki,
hjartasjúkdóms, syfju og neyslu
lyfja eða áfengis. Þegar syfja
eða svefn em ástæður umferða-
róhappa er algengt að afleið-
ingar slyssins séu mjög alvar-
legíir.
í Bandaríkjunum er talið að
rekja megi tæp 40% dauðaslysa
í umferðinni til áfengisneyslu
og í 13% tilfella má rekja þau
til þess að ökumaður hafi sofn-
að.
Helstu ástæður óeðlilegrar
sylju em: Kæfisvefn (sleep
apnea syndrome), drómasýki
(narcolepsy), notkun sljóvgandi
lyfja, áfengis, og of stuttur eða
sundurslitinn nætursvefn. Al-
gengi umferðarslysa hefur nær
eingöngu verið kannað meðal
sjúklinga með ákveðna sjúk-
dóma, svo sem flogaveiki, syk-
ursýki og kæfisvefn. Lítið er
vitað um heildarhlut hvers ein-
staks sjúkdóms meðal þeirra
sem lent hafa í umferðarslysum
og nær ekkert um þátt syfju og
áfengisneyslu. Eftirfarandi
rannsókn fór fram í samvinnu
rannsóknastofu geðdeildar
Landspítalans og Umferðarráðs
en markmið hennar var að leita
upplýsinga hjá hópi ökumanna
er lent höfðu í umferðarslysi og
meta síðan heilsufarslega.
MARKMIÐ: Að bera saman
heilsufarslega áhættuþætti hjá
ökumönnum er lent hefðu í bif-
reiðaróhappi samanborið við
1000 manna slembiúrtak í
þjóðskrá. Alls höfðu 471 öku-
maður lent í bifreiðarslysi á ár-
unum 1989 til 1991. Báðum
hópunum var sendur spum-
' 'i'

\ ' V ^iniiri
ím dggf •m
ingalisti þar sem athuguð vom
helstu einkenni syljusjúkdóma,
áfengismisnotkunar, langvinnra
sjúkdóma og lyljanotkunar.
NIÐURSTÖÐUR: Alls svör-
uðu 73,3%. Ökumenn sem lent
höfðu í slysi reyndust vera mun
yngri en samanburðarhópurinn
og karlar vom þrisvar sinnum
fleiri í ökumannahópnum. Eng-
inn munur var á algengi lang-
vinnra sjúkdóma, svo sem
flogaveiki, sykusýki, hjarta-
sjúkdóma eða á notkun syfju-
valdandi lyfja. Merki um
áfengissýki vom mun algengari
meðal ökumanna, sérlega
ungra ökumanna sem lent
höfðu í slysi.
Það vom alls 15,4% öku-
manna, sem héldu því fram að
syíja hefði stuðlað að því slysi
er þeir höfðu lent í. Þessir syfj-
uðu ökumenn höfðu oftar
merki um áfengissýki og einnig
oftar sögu um að vera nær
sofnaðir við stýrið.
Alþýöublaðsmynd / Einar Ólason
„Sjaldan hefur nokkur getnaðarlimur fengið jafn mikla umpiun í nokkuni skáldsögu. Standpína Sveins leiðir
til margra snilldarlegra tilþrifa í sögunni, til dæmis þess að sunnudagsmaturinn iðar fyrir augum hans í takt
við kynóra um sólbrúnar hórur,“ segir STEINUNNINGA ÓTTARSDÓTTIR í umpllun sinni um Önnu eftir
GUÐBERG BERGSSON í forvitnilegu hausthefti Tímarits máls og menningan
Meginstef TMM er „gróteskan“
Hausthefti Tímarits Máls
og menningar (3.1994)
er komið út. Meginstef
tímaritsins er að þessu sinni
svonefnd „gróteska" í bók-
menntum. Fjallað er um tvö
verk út frá þessum sjónarhóli,
skáldsöguna Önnu eftir Guð-
berg Bergsson og leikritið
Gandreiðina eftir Benedikt
Sveinbjarnarson Gröndal.
Árni Sigurjónsson birtir grein
um merkan skagfirskan bónda
og skáld, Níels skálda, og leið-
ir að því líkur að Níels hafi
verið fyrsti íslenski bók-
menntafræðingurinn. Kvik-
myndun Sölku Völku er við-
fangsefni greinar eftir írskan þessu sfgilda vandamáli fyrir
kennara og fræðimann, Neil sér almennt. Loks má nefna
Mc Mahon, sem búsettur er grein eftir Armann Jakobs-
hér á landi. Þar hugleiðir höf- son um Hringadróttinssögu
undur vandann sem fylgir því J.R.R. Tolkiens og tengsl
að færa skáldsögu í kvik- hennar við norrænar bók-
myndabúning nteð hliðsjón af menntir.
sænsku myndinni um Sölku Skáldskapur er hafður í há-
Völku sem gerð var árið 1954, vegum í Tímariti Máls og
en einnig veltir höfundur menningar nú sem endranær.
Þar frumbirta að þessu sinni fyrir umfjöllun Steinunni
ljóðskáldin Hannes Sigfús- Ingu Óttarsdóttur um gró-
son, Böðvar Guðmundsson tesku í Önnu eftir Guðberg
og Haraldur Jónsson ljóð og Bergsson. Greinin ber yfir-
auk þess er frumbirt eitt ljóð skriftina „Maðurinn er ekki
eftir Ariel Dorfmann, skáld einn“:
frá Chile, í þýðingu Sigurðar „í Önnu beinist athyglin
A. Magnússonar. Fjórar smá- mjög að líkamanum og þeim
sögur em í þessu hausthefti svíðum hans sem að öllu jöfnu
Tímarits Máls og menningar, sjást ekki á prenti í íslenskum
þtjár eftir tslenska höfunda, þá bókmenntum. Hér er til dæmis
Bjama Bjarnason, Stefán átt við hin ýmsu op líkamans
Steinsson og ísak Harðar- og afurðir þeirra, auk þess sem
son, og ein eftir bandaríska rit- stendur út úr líkamanum, svo
höfundinn og ltfskúnstnerinn sem neft, útstandandi augum
Charles Bukowski í þýðingu og getnaðarlim, sýndur mikill
Gauta Sigþórssonar. áhugi. Sem dæmi um grótesk
Myndskreyting á forsíðu er augu og nef má nefna, að strax
verk eftir Hönnu Styrmis- á fyrstu síðum Önnu þar sem
dóttur. Tímaritið er 120 blað- lýst er borðhaldi fjölskyldunn-
síður og unnið í Prentsmiðj- ar, þrúma augun í syni hússins,
unni Odda hf. Það kemur út hann japlar út úr sér matar-
fjórum sinnum á ári og árs- mauki á gaffalinn og í þokka-
áskriftin kostar 3.300 krónur. bót rennur stanslaust úr neftnu
Að lokum skulum við grípa á honum. Tungan og rnunnur-
niður á blaðsíðum 27 og 26 í inn, sem marka innganginn að
þessu hausthefti Tímarits Máls iðradjúpum líkamans, fá einn-
og menningar. Þar ftnnum við ig mikilvæga og gróteska
áherslu víða í sögunni. Lýst er hin ýmsu op og afurðir þeirra,
iðandi tungum, votum tungu- eiga það sameiginlegt að á
brodduin, sívalri hundstungu þessum mörkum renna líkami
sem breytist í ánamaðk, þönd- og umhverfi saman. í þessum
um vörum og svo mætti lengi samruna eiga gróteskar athafn-
telja. Endaþannurinn er sá ir sér stað. Samkvæmt kenn-
staður sem gróteskan hefur ingum Bakhtíns renna líkami
hvað mest dálæti á. Hann er og jörð saman við hægðalos-
útgangurinn úr líkamanum; un, og þvaglát gegnir svipuðu
hringvöðvinn sem tengir lík- hlutverki fyrir samruna líkama
amann við eilífa hringrás lífs- og sjávar. Hið sama mun gilda
ins, samanber þegar gamla um slef, svita, hor, ælu og svo
konan í sögunni kúkar undir framvegis. Dæmi um grótesk-
húsvegg þar sem hún vonast til an framskagandi líkamshluta
að síðar spretti venusvagnar er getnaðarlimurinn; tengilið-
og rósarunnar af hinum líf- urinn fyrir samruna tveggja
ræna áburði. Fruss, rop eða líkama. í Önnu er það limur
pmmp hefur siðmenningin heimilisfoðursins, Sveins, sem
kennt mönnum að bæla eins mesta umljöllun fær. Milli
og kostur er. En persónumar í þess sem Sveinn borar í nefið
Önnu fara ekki í launkofa með (en það er eina dund hans utan
líkamlegar þarfir sínar (og geta vinnunnar) er hann að fitla við
það heldur ekki, svo nákvæm- tippið á sér. Sjaldan hefur
lega er fylgst með hveiju fót- nokkur gemaðarlimur fengið
spori þeirra þennan sólarhring jafh mikla umfjöllun í nokk-
sem sagan spannar): urri skáldsögu. Standpína
Sveins leiðir til margra snilld-
Sveinn smellropaði stöku arlegra tilþrifa í sögunni, til
sinnum lyktarlausum morg- dæmis þess að sunnudagsmat-
unropa. Og við ropann komst urinn iðar fyrir augum hans í
hann í sælukennt ástand, gjó- takt við kynóra um sólbrúnar
andi hálfstorknuðum augum hórur og eftir matinn fróar
vinnuþrælsins á eldhúsklukk- hann sér á legubekk í stofunni.
una. Eftir síðasta ropann, stóð Annars eru kynlífslýsingar
hann prumpandi frá borð- sögunnar misaðgengilegar,
inu.. .(212) fonn jteirra er ýmist erótísk
framandgerving eða hrá,
Útstandandi líkamshlutar, ófegruð og berorð frásögn“...
TÍMARIT
KtALS OC NMNCAR 3-94
BnOtOJMWM/