Alþýðublaðið - 12.04.1995, Blaðsíða 7

MIÐVIKUDAGUR 12. APRÍL 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
U t I ö n d
■ Ýmislegt bendir til þess, að Makedónía verði næsti miðdepill átaka í suðupottinum á Balkanskaganum. Landið hefur um langt skeið verið einangr-
að og efnahagslega aðþrengt vegna stríðsins og hafnbanns Grikklands á Makedóníu sem sprottið er af deilum um nafn og þjóðfána landsins. Banda-
ríkjamenn styðja Grikki og Makedónar neyðasttil að flytja vörurtil og frá landinu um langan veg á iandi og selja vörurtil Serba. Sameinuðu þjóðirn-
ar snúa blinda auganu að þeim stórfelldu brotum á alþjóðlegu viðskiptabanni á Serba. Albanski minnihlutinn í Makedóníu lætur nú til sín taka í aukn-
um mæli og góður jarðvegur hefur skapast fyrir lýðskrumara til að brjótast til áhrifa vegna félagslegrar óánægju. Stærsta ógnin er síðan Slóbódan
Mílósevik, hinn grimmi og valdamikli leiðtogi Serba, sem kallar Makedóníu Suður-Serbíu. Bandaríkjamenn gegna lykilhlutverki sem endranær við að
hindra að Balkanskagastríðfæristsuðurskagann..., alla leiðtil Makedóníu
Rússnesk rúlletta í Makedóníu
Á sama tíma og Sameinuðu þjóð-
imar fækka í herliði sínu í Króatíu og
bardagar heijast á nýjan leik í Bosníu
hefur ótti manna við að átökin á
Balkanskaganum færist suður og
inní Makedóníu færst í aukana.
Innbyrðis trúarbragða- og ætt-
flokkadeilur, sífellt versnandi efna-
hagur og sífellt ótraustara stjóm-
málaástand Makedónfu bæta enn á
óvissuna. Horfumar á friði í nánustu
framtíð era langtþvíífá glæsilegar
hjá þessari ungu þjóð.
Þar sem líkumar verða æ meiri
með hveijum degi á átökum í Make-
dóníu með þátttöku nágrannaþjóð-
anna hafa Bandaríkin gert neyðar-
áætlun um liðsauka til landsins.
Áætlunin gerir ráð fyrir að hægt
verði með litlum fyrirvara að senda
1.500 hermenn á svæðið sem myndu
þá bætast við 550 Bandaríkjaher-
menn sem hafa um tveggja ára skeið
tekið þátt í starfsemi Sameinuðu
þjóðanna í landinu.
Til að bæta gráu ofan á svart hafa
Bandaríkin og önnur vestræn ríki
snúið blinda auganu að viðskiptum
Makedóníu við Serbíu; viðskipti
sem þeir fást við í algjöru trássi við
viðskiptabann Sameinuðu þjóðanna.
Þessa afstöðu hafa Bandaríkjamenn
og stuðningsmenn þeirra tekið vegna
óttans við að hmni efnahags Make-
dóníu muni fylgja blóðug átök.
Makedónía er reyndar talið það ríki
sem skirrist hvað gróflegast við að
fylgja þessum samþykktum Samein-
uðu þjóðanna, en engu að síður hefur
lítið verið aðhafst til að koma í veg
fyrir slíkt.
Washington hefur síðan af tillits-
semi við Grikkland ekki komið á
fullu stjómmálasambandi og dipló-
matatengslum við Skopje, höfúð-
borg Makedóníú. í þeim efnum hafa
Bandaríkjamennimir að engu þá
fullvissu Makedóna og alþjóðlegra
diplómata að fullt stjómmálasam-
band Bandaríkjanna við Makedóníu
myndi vera heljarmikið skref í þá átt
að auka á pólitískan stöðugleika.
Grikkland hefúr ennfremur komið
á hafnbanni á Makedóníu - granna
sinn í norðri - vegna illvígra deilna
sem aðallega virðast snúast um hvort
landið hefúr rétt til að nota nafnið
Makedónía.
En diplómatar, fréttaskýrendur og
aðrir sérfræðingar um málefni
Makedóníu em fullkomlega sam-
mála um að mesta ógnin við frið sé
forseti Serbiu, Slóbódan Mílósevik,
langsamlega valdamestur þeirra
leiðtoga sem nú berjast um slitmmar
af því sem er eftir af fyrrum Júgó-
slavíu. Mílósevik hefur þvemeitað
að viðurkenna sjálfstæði Makedóníu
og lítur á landið sem Suður-Serbíu.
Stríð mun nær ömgglega bijótast
út í Makedóníu ef Slóbódan forseti
eykur á kúgun Serba á þjóðarbroti
Albana sem búsett er í serbneska
héraðinu Kósóvó, en það liggur
meðfram landamæmm Makedóníu.
Stríð af þessu tagi myndi án vafa
flækja Albaníu í Balkanskagaátökin,
sem og gríðarlega fjölmennan hóp
albanskra Makedóna og nágranna-
ríkin sem oft áður hafa barist um
yfirráð yfir Makedóníu.
Fyrr á þessari öld börðust til að
mynda Tyrkland, Búlgaría, Serbía
og Grikkland öll yfir stjómtaumum
Makedóníu sem var skipt upp í
nokkra hluta árið 1913 að lokinni
annarri Balkanskagastyijöldinni.
Eftir langvinnar deilur varð stærstur
hluti Makedóníu loksins lýðveldi í
Júgóslavfu Títós forseta. Makedónía
lýsti síðan yfir sjálfstæði sínu í nóv-
ember árið 1991.
Grikkland hefur harðlega mót-
mælt notkun valdhafa í Skopje á
nafninu Makedóma og hinni skín-
andi sól í þjóðfána landsins. Grikkir
segja að bæði atriðin séu óijúfanleg-
ur hluti af stórkostlegri arfleifð
Grikkja frá tímum Alcxanders
mikla - sem vitaskuld var Make-
dóni.
„Ef þetta væri ekki svona skaðlegt
fyrir okkur - þá væri málið einfald-
lega fyndið,“ sagði Hari Kostov, að-
stoðarfjármálaráðherra Makedóníu,
um afstöðu Grikkja og hafnbannið.
Háttsettur evrópskur diplómati
sem neitaði að láta nafns síns getið
sagði um einarða stefnu grískra
stjómvalda: „Hún er fáránlega
óskynsamleg."
Vegna hafnbannsins hefur Make-
dónía - land 2,2 milljóna íbúa, land
sem ekki hefur liggur að sjó - misst
aðgang sinn að nálægu, grísku höfn-
inni í Salómka við Eyjahafið. Allt
hráefni til innflutnings og sömuleið-
is allur útflutningur verður nú að fara
fokdýra, afar torfæra og erfiða land-
leið í gegnum Búlgaríu eða Albam'u.
Það kostar Makedóníu 50 milljón-
um dollara meira að fá olíu í gegnum
Búlgaríu, segir aðstoðarráðherrann
Kostov. Til að forðast það, að olían
verði algjörlega óaðgengileg neyt-
endum og fyrirtækjum vegna hins
háa verðlags verður ríkisstjómin að
aflétta innflutningstollum að vera-
legu leyti. Þessar olíuniðurgreiðslur
vegna erfiðra og dýrra aðfanga kosta
ríkið í Makedóníu yfir 100 milljónir
dollara á ári.
Kostov nefndi einnig sem dæmi
fyrirtæki nokkuð í Makedóníu er
framleiðir kæliskápa með hlutum
sem fengnir era ffá Ítalíu og selur til-
búna til notkunar í Vestur-Evrópu.
Þetta fyrirtæki er nú fyrsta skipti í
sögu þess rekið með stórtapi vegna
stóraukins flutningskostnaðar.
„Stjómvöld í Bandaríkjunum og
innan Evrópusambandsins hafa full-
komlega bragðist við að finna lausn
á deilu Grikklands og Makedómu.
Þeim hefúr mistekist að lyfta hafn-
banninu," segir háttsettur yfirmaður
Sameinuðu þjóðanna á svæðinu.
Hið alþjóðlega viðskiptabann sem
beint er gegn fyrram Júgóslavíu er
þéttlega samofið efnahagsvandamál-
um Makedóníu. Áður en Júgóslavíu
var hlutuð upp í ótal hluta var Serbía
nefnilega langstærsti útflutnings-
markaður Makedóna hvað varðar
fúllunnar vörar og landbúnaðaraf-
urðir.
Viðskiptabannið hefur kostað
Makedóníu yfir 3 milljarða dollara
síðastliðin þijú ár. Heildarfjárlög rík-
isins í ár era 1,2 milljarður dollara,
segir Kostov.
Til að lina skaðvænleg áhrif hafn-
banns Grikklands láta Sameinuðu
þjóðimar og vestræn stjómvöld sent
þau taki ekki eftir stórfelldum brot-
um Makedóníu á viðskiptabanninu.
„Við lítum bara í hina áttina," segir
einn af háttsettari diplómötum Vest-
urlanda á svæðinu.
Nokkur hundrað vöraflutninga-
bifreiðar fara yfir landamæri Make-
dóníu áleiðis til Serbíu í viku hverri,
segir einn af herforingjum Samein-
uðu þjóðanna um leið og hann horfir
yfir langa ranu vöraflutningabifreiða
sem eru að fara yfir landamærin til
Serbíu við Denera Jankovitsj, aðeins
16 kílómetram frá Skopje.
Samtsem áður fer efnahagur
Makedóníu áffam hríðversnandi og
gífurleg óánægja hefúr grafið um sig
á öllum stigum þjóðfélagsins. Sam-
kvæmt skilmálum sem Alþjóða
gjaldeyrissjóðurinn hefur sett Make-
dónum þurfa 25 ríkisfyrirtæki að
sýna hagnað í árslok. Að öðram
kosti verður þeim lokað. Örfá ríkis-
fyrirtæki era lfldeg til að standast
þessar kröfur, segir aðstoðarfjár-
málaráðherrann Kostov. Þannig
munu 25 þúsund starfsmenn ríkisins
missa atvinnuna.
Á undanfömum vikum hafa
verkamenn staðið fyrir miklum
uppákomum í tveimur borgum þar
sem efnhagsaðstæðum sem almenn-
ingi er gert að búa við hefur verið
mótmælt. Fleiri mótmæli era í bí-
gerð.
„Lýðskrumarar fá nú stórfenglegt
tækifæri til að láta ljós sitt skína,“
segir Valdimír Milcin, leikhússtjóri
og stjómarformaður Makedóníu-Só-
rós stofnunarinnar sem styður lýð-
ræðislega starfsemi f fyrrum komm-
únískum ríkjum. Lýðskramarar í
Makedóníu spanna allt frá gallhörð-
um makedónískum þjóðemissinnum
til albanskra aðskilnaðarsinna sem
vilja ekkert frekar en að landið sam-
einist Serbíu.
„Það veltur að flestu leyti á
Bandaríkjunum," sagði Milcin að-
spurður um hvort ekki væri hægt að
koma skikki á stjómmálaástandið og
færa í það stöðugleika. Þessu sjónar-
miði era flestir sammála sem til
þekkja í Makedóníu.
Evrópskir diplómatar og makedó-
nískir leiðtogar segja langsamlega
mikilvægast sé að komið verði á
fúllu stjómmálasambandi á milli
Bandaríkjanna og Makedóníu. Allar
áætlanir Bandaríkjamannanna um að
senda einfaldlega meira herlið til
landsins séu minna virði. Fullt
stjómmálasamband skiptir öllu.
„Það væra skýr skilaboð til ríkj-
anna hér um kring um að Makedónía
sé alþjóðlega viðurkennt ríki og að
Bandaríkin standi á bakvið okkur
heilshugar,“ segir forsætisráðherr-
ann Brankó Crvenkovski.
En bandarískir embættismenn
segja að Washington muni undir
engum kringumstæðum skipa sendi-
herra í Makedónfu fyrr en fundist
hefur viðunandi lausn á hafnbanns-
deilum Skopje og Aþenu.
Crvenkovski forsætisráðherra hef-
ur látið hafa eftir sér að Makedónía
sé svosem til í að semja á einhvem
hátt um þjóðfánann, en hvað varðaði
nafnið Lýðveldið Makedónía þá
væri ríkisstjómin harðákveðin í nota
það sem nafn landsins.
Það er ennffemur ljóst að ef takast
á að varðveita friðinn í Makedóníu
þá verður Skopje að meðhöndla þá
íbúa landsins sem eru af albönskum
uppruna af meiri skynsemi - var-
fæmi. Albanir era langstærsti þjóð-
emishópur Makedóníu og hafa um
langt skeið hlotið illa meðferð í land-
inu. Þeir telja 23% af öllum íbúum
landsins samkvæmt nýlegu manntali
sem talið er áreiðanlegt. Albanir taka
að vísu stærra uppí sig og segjast
vera 40% íbúa.
Stjómvöld í Makedóníu hafa lagt
nokkuð af mörkum til að bæta sam-
skipti sín við albanska minnihlutann.
Ríkissjónvarpið er að nokkru leyti
með útsendingar á albönsku og í.
bama- og gagnfræðaskólum er al-
banska kennd. Við Ríkisháskólann í
Skopje eru síðan sæti frátekin fyrir
Albani þrátt fyrir að einungis 3%
nemenda séu af albönskum uppruna.
Ríkisstjómin stappaði engu að
síður niður fæti þegar þjóðemissinn-
aðir Albanir reyndu að koma á fót
eigin háskóla í borginni Tetovo
snemma á þessu ári. Röksemdir rík-
isstjómarinnar eru þær að ekki sé
verjandi að hvert einasta þjóðarbrot í
landinu fái að koma sér upp ríkis-
styrktum háskóla. Málið er að ríkis-
stjómin óttast að styðji það of dug-
lega við bakið á minnihlutahópunum
verði það vatn á myllu aðskilnaðar-
sinna - sérstaklega hvað Albani
varðar.
Þegar reynt var að stofna albanska
háskólann í Tetovo var lokaúrræði
ríkisstjómarinnar til að loka skólan-
um að senda lögreglulið á staðinn. í
óumflýjanlegum átökum milli al-
banskra þjóðemissinna og lögreglu-
liðs Makedóníu sem fylgdu í kjölfar-
ið lést einn Albani og verður það at-
vik seint fyrirgefið.
Eitt er það sem síðan verður að
taka með í reikninginn þegar málefni
albanska minnihlutans era skoðuð:
nefnilega að stærstur hluti þess órétt-
lætis sem Albanir era beittir era leif-
ar frá stjómartíð kommúnista á
svæðinu.
„Það er hinsvegar að opnast fyrir
tækifæri til að gera enn meira fyrir
albanska minnihlutann,“ segir
Crvenkovski forsætisráðherra.
Aðspurður um hvort Makedónía
verði næsti miðdepill átaka á Balk-
anskaganum sagði forsætisráðherr-
ann þetta: „Undir engum kringum-
stæðum má vanmeta hættuna á að
slíkt gerist. Hann líkti því að fylgjast
með ástandinu í Makedóníu við að
fylgjast með hinum lífshættulega
leik rússneskri rúllettu. „Kannski
lendir maður á byssukúlu -, kannski
ekki.“
Byggt á Time International,
The Sunday Times og International
Herald Tribune.