Alþýðublaðið - 12.04.1995, Blaðsíða 9

MIÐVIKUDAGUR 12. APRÍL 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
9
A s t i r
„Ib var á undur-
samlega fallegan
hátt hvorttveggja
í senn: móðir og
ástmey mannsins
síns, og það var þó
sannarlega ekki létt
gagnvart manni
eins og Jóhanni
Sigurjónssyni, sem
var óstöðugur
eins og íslenzka
veðráttan og gat
gosið eins og eyjan
hans hrikalega og
undurfagra.
Þar eð það kom
oft fyrir, að skáldið,
sem var svo fljótt
að verða fyrir
áhrifum, varð
ástfangið af einni
eða fleiri
leikkonum."
Ib - konan í lífi Jóhanns Sigurjónssonar
f
Eg elska þig og sólina!
Minning Jóhanns Sigurjónssonar skálds er sveipuð dularljóma. Hann varð aðeins 39 ára en skildi eftir sig leikrit sem halda nafni hans á loft og fáeinar ódauðlegar
Ijóðperlur. Ingeborg, konan í lífi Jóhanns, var harðgift skipstjórafrú þegarfundum hennar og íslenska skáldsins bar saman en hún varð stærsta ástin hans, örlaga-
valdur og verndari. Jóhann lést árið 1919 en Ingeborg lifði í 15 ár eftir það. í Alþýðublaðinu 10. desember 1934 birtust minningarorð um Ib eftir F.E. Vogel.
„Jóhann var að lesa upp fyrir okkur friðar-
ræðu Njáls (í „Lyga-Merði"), sem hann þá
rétt hafði lokið við að semja. Hann logaði
af áhuga, baðaði út handleggjunum og
kreppti titrandi fingurna um leið og hann
las. Andlitið var náfölt og svitadroparnir
stóðu á enninu á honum, því að sá lævísi
sjúkdómur, sem ekki löngu seinna dró hann
til dauða, var þá þegar búinn að ná tökum
á honum. Hann vissi það ekki sjálfur.
En Ib vissi það. Stór tár streymdu niður
kinnarnar á henni."
Ingeborg Sigurjónsson, ekkja Jó-
hanns Siguijónssonar skálds, „Ib“,
eins og vinir hennar kölluðu hana,
lézt í Kaupmannahöfn 17. nóvember
síðast liðinn. Dönsku blöðin létu
þess varla getið. „Politiken" mintist
hennar að eins með örfáum orðum,
kallaði hana „elztu bohemienne
Kaupmannahafnar" og lofaði gest-
risni hennar við unga listamenn. Það
er alt og sumt. En ég, sem af tilefni
þess, að ég þýddi tvö af leikritum Jó-
hanns Sigurjónssonar, „Galdra-
Loft“ og „Lyga-Mörð“, á þýzku,
hafði oftar en einu sinni og í fleiru en
einu landi tækifæri til þess að vera
samvistum við þau hjónin, veit vel
hve göfug og viðkvæm hin látna
kona skáldsins var!
Þessi „elzta bohemienne Kaup-
mannahafnar" gat setið með gler-
augun kvöld eftir kvöld við það að
staga í sokka mannsins síns, sem oft
voru meira en lítið götóttir, eða gera
við annan fatnað hans. Hún sat við
það í húsakynnum í Carlottenlund,
sem áður höfðu verið hesthús, en
sem Jóhann Sigutjónsson, með hjálp
vinar síns eins, hafði gert þannig við,
að hægt var að hafa það fyrir manna-
bústað. Því að Ib hafði orðið að
leigja „villuna", sem hún átti, til
þess, að maðurinn hennar gæti fyrir
efnahagslegum áhyggjum helgað sig
skáldskaparlistinni. En Ib stagaði
ekki aðeins í sokkana hans. Til þess
að örva ímyndunarafl skáldsins varð
hún líka, eftir beiðni hans, að sveipa
silkibláa morgunkjólnum um hvítu,
fallegu herðamar sínar (af því að
hann „fór henni svo töfrandi vel“).
Og ég sá hana einu sinni verja og fela
handritið af „Galdra-Lofti“, eins og
það væri bamið hennar, fyrir forvitn-
um augum og fingmm vina og kunn-
ingja, sem vom orðnir ölvaðir af öll-
um mögulegum tegundum áfengis.
Daginn eftir að „Fjalla-Eyvindur“
- höfuðpersónan í honum, Halla, er
„mótuð eftir sál danskrar konu“,
þ.e.a.s. Ib, - var leikinn í fyrsta sinn í
Þýzkalandi (það var í Munchen
1913), hitti ég þau hjónin við hið
fræga Wedekind-borð í Torgelstube
í Munchen. Ib var þá svo yfir sig
komin af þreytu, að hún sofnaði
hvað eftir annað út af í hominu á tré-
bekknum. „Ég hefi sannarlega feng-
ið svolítið of mikið af því góða þessa
síðustu daga,“ sagði hún við mig. „-
Fyrst fómm við frá Munchen. Það
átti að vísu ekki að verða nema stutt
ferðalag, svolítill göngutúr, því að
Jóhann ætlaði að vera kominn aftur
til þess að vera við seinustu æfing-
una. En hann varð svo hrifinn af
fannhvítum fjöllunum og þorpunum,
sem vom á kafi í snjó, að hann gat
ekki stillt sig um að halda áfram
þangað til að við vomm komin alla
leið til Innsbmck. Þegar síðasta æf-
ingin átti að fara fram hér, var höf-
undurinn þar af leiðandi hvergi sjá-
anlegur. Frá Innsbmck fómm við
svo í hendingskasti hingað til þess að
geta verið við fyrstu leiksýninguna,
og nóttina eftir vomm við fyrst í
stórri veizlu hjá leikkonunni, sem
leikur Höllu. En svo vöktum við það,
sem eftir var næturinnar, því að Jó-
hann vildi endilega fara í gegn um alt
leikritið með mér, breyta því og um-
skapa það, af því að honum hafði
dottið svo margt nýtt í hug, þegar
hann sá það hér í fyrsta sinn á þýzku
leiksviði."
Ib var á undursamlega fallegan
hátt hvorttveggja í senn: móðir og
ástmey mannsins síns, og það var þó
sannarlega ekki létt gagnvart manni
eins og Jóhanni Siguijónssyni, sem
var óstöðugur eins og íslenzka veðr-
áttan og gat gosið eins og eyjan hans
hrikalega og undurfagra. Þar eð það
kom oft fyrir, að skáldið, sem var
svo fljótt að verða fyrir áhrifum, varð
ástfangið af einni eða fleiri leikkon-
um, sem það komst í kynni við, þeg-
ar verið var að æfa leikrit þess, og
langaði þar af leiðandi til þess að
vera með þeim, var Ib vön að bjóða
þeim heim á skrítilega heimilið
þeirra: Og hún var æfinlega blíð og
móðurleg við þær og sagði þeim
með kátínu og gamansemi, hvað
maðurinn hennar talaði af mikilli
hrifningu um þær, og oft lauk þess-
um heimboðum þannig, að leikkon-
urnar, sem Jóhann hafði orðið ást-
fanginn af, urðu góðar og tryggar
vinkonur konunnar hans. Þannig var
Ib!
Mér dettur enn eitt kvöld í hug:
Við sátum heima í litla húsinu okkar
í útjaðri Kaupmannahafnar, og Jó-
hann var að lesa upp fyrir okkur frið-
arræðu Njáls (í ,,Lyga-Merði“), sem
hann þá rétt hafði lokið við að semja.
Hann logaði af áhuga, baðaði út
handleggjunum og kreppti titrandi
finguma um leið og hann las. Andlit-
ið var náfölt og svitadropamir stóðu
á enninu á honum, því að sá lævísi
sjúkdómur, sem ekki löngu seinna
dró hann til dauða, var þá þegar bú-
inn að ná tökum á honum. Hann vissi
það ekki sjálfur. En Ib vissi það. Stór
társtreymdu niður kinnamaráhenni.
Hún tók utan um kreptu fingumar
hans og strauk þá þangað til þeir
urðu rólegir. Svo fékk hún hann til
þess að fara með sér heim á leið. En
þegar þau vom komin út, staðhæfði
Jóhann, að þau ættu að fara aðra leið
en hún vildi fara, að húsið þeirra
væri „í sömu átt og tunglið". En þau
áttu að fara í alveg öfuga átt. Ib, sem
var dauðþreytt, reyndi árangurslaust
að fá hann ofan af þessari villu. En
hann harðneitaði að fara í réttu áttina
og settist með þráa upp á grindumar,
sem vom í kring um garðinn okkar.
Þá togaði hún hann með lempni nið-
ur af grindunum, kinkaði angurblítt
kolli til mín og leiddi hann svo með
styrkri hendi af stað „í áttina til
tunglsins". Hamingjan veit, hvaða
risakróka hún hefir orðið að fara með
hann til þess að fá hann heim með
sér þá nótt! En þannig var Ib!
Fyrir framan mig liggur afrit af
bréfi, síðasta bréfinu (það er skrifað
á íslandi), sem Jóhann Sigurjónsson
skrifaði konunni sinni, og mig langar
til að láta upphaf þess og endi fylgja
þessum línum sem einsk. minnis-
merki:
„ Kœra, elsku Ib.
Eg vona, að ég komi um leið og
þetta bréf, en það getur skeð, að
lœknirinn neiti mér um leyft til að
fara, svo að ég verði að vera kyr
hér, þar sem ég nú er. Kœra, elsku
Ib, ég hefi aldrei fundið dauðann
eins hrœðilega nœrri mér og nú, og
ef það skyldi vera vilji forlaganna
órannsakanlegu, að ég komist ekki
til þín, þá langar mig bara til þess
að segja þetta, sem ég hefi alt af
hugsað, en aldrei getað sýnt hvort
heldur í orði eða verki, að ég elska
þig óumrœðilega mikið, ég elska
þig og sólina, og ég vildi svo
ógjaman, svo ósegjanlega ógjama,
að sú náðargjöf sem nefnist líf
yrði tekin af mér ... ímorgun leið
mér svo vel og mig hafði dreymt,
að ég vœri hjá þér, ástin mín, vina
mín, eina vinan mín. Ó Ib, ég vil
svo ógjarnan deyjafrá þér og vona
í hjarta mínu, að mér verði þynnt
... Ib litla, þú mátt ekki missa
kjarkinn, þótt ég komi ekkifyrr en
seinna eða kannske yfirleitt ekki
framar. Lífið er svo fallegt, þú ert
svofalleg, þúsundir manna þurfa á
ástúðlega brosinu og góða hjart-
anu þúnu að halda, og ég veit, að
þú segir beztu vinum þinum frá
mér, gleymir veikleikum mínum og
varpar kápu fyrirgefhingarinnar og
kœrleikans yfir duft mitt. Ib, ég
legg augun aftur og sé yndislega
andlitið þitt, og ég tek utan um
hendurnar á þér og horfi djúpt,
djúpt inn í augun á þér, og ég kyssi
þig og er hamingjusamur yfir því
að lifa, þannig að hugsanir mínar
geti enn þá veitt mér þetta ein-
kennilega endurskin af því, sem ég
elska meira en alt annað á jörð-
unni. Og ég veit að þú kemur til
mín, þar sem ég ligg ístóru rugg-
unni, og beygir andlitið yfir mig.
Þinn til dauðans.
Jóhann Sigurjónsson. “
Ekkert var hnikað við
stafsetningu greinarinnar.