Alþýðublaðið - 10.05.1995, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 10. MAÍ1995
s t i ó r n m á I
Andstaðan gegn
■ í nýjasta hefti hins virta tímarits um alþjóðamál,
Foreign Affairs, er að finna beinskeytta grein eftir
Noel Malcolm um muninn á „Evrópu" og
Evrópu, þarsem hann segir Evrópusambandinu
hressilega til syndanna. Malcolm er kunnur
breskur dálkahöfundur og rithöfundur. Hann
er höfundur nýlegrar bókar, sem hlotið hefur
mikið lof, um sögu Bosníu og Herzegóvinu.
En hér er reytir hann semsagt fjaðrir
af Evrópu innan gæsalappa.
Þegar umræður stóðu sem hæst í Bretlandi á árunum 1991-93 var í
gangi einhver sefjandi áhersla á orðalag sem snerti flutninga. Við vor-
um vöruð við því að við mættum ekki missa af ferjunni eða af strætis-
vagninum, okkur var tjáð að hætta vaéri á því að við stæðum eftir á
brautarpallinum þegar lestin brunaði hjá, eða að ef við sýndum málinu
ekki nægilegan áhuga myndum þurfa að hossast í aftasta vagninum.
F y r r i h I u t i
Andstaðan gegn „Evrópu“ er ekki
það sama og andstaða gegn Evrópu.
Þvert á móti. ,JEvrópa“ er áætlun, hug-
tak, málstaður: hið endanlega mark-
mið sem Evrópusambandið hefur ver-
ið að þróast í átt til, allt frá því að það
steig sín fyrstu hikandi skref á sjötta
áratugnum. í hugtakinu ,J3vrópa“ felst
sameinað evrópskt ríki með eigin
stjómarskrá, rikisstjóm, þing, mynt-
kerfi, utanríkisstefnu og her. Þegar er
búið að leggja drög að sumu af þessu,
og áætlanir eru nógu langt á veg
komnar til þess að hægt sé að átta sig
á hvert stefnir. Allir þeir sem styðja
Evrópu - það er að segja þeir sem
vilja auka frelsi og velmegun allra
þeirra sem búa í heimsálfunni Evrópu
- hljóta að lfta á sköpun þessarar stór-
kostlega tilgerðarlegu pólitísku ein-
ingar með í senn andúð og ótta.
Hin samansúrraða áætlun um „Evr-
ópu“ er næstum alveg búin að leggja
undir sig hina upprunalegu merkingu
orðsins. I flestum Evrópulöndum talar
fólk nú á dögum einfaldlega um að
vera með eða á móti „Evrópu"; og
hver sá sem lýsir yfir efasemdum sín-
um um aukinn pólitískan sammna á
yfir höfði sér að vera sakaður um ein-
tóma þjóðrembu í garð annarra þjóða í
álfunni. Aðrir þættir í ,JEvrópuumræð-
unni“ styðja þessa afstöðu. Þegar um-
ræður um Maastricht-sáttmálann
stóðu sem hæst í Bretlandi á árunum
1991-93 var í gangi einhver sefjandi
áhersla á orðalag sem snerti flutninga.
Við vorum vöruð við því að við mætt-
um ekki missa af fetjunni eða af stræt-
isvagninum, okkur var tjáð að hætta
væri á því að við stæðum eftir á braut-
arpallinum þegar lestin brunaði hjá,
eða að ef við sýndum málinu ekki
nægilegan áhuga myndum þurfa að
hossast í aftasta vagninum. Allt þetta
orðaval gaf til kynna að leiðin væri
skýrt mörkuð fram á við og áfanga-
staðurinn ákveðinn og ljós. Annað-
hvort studdi maður ferðina á þennan
áfangastað, eða þá að maður var á
móti „Evrópu". Sá möguleiki að fólk
kynni að styðja einhver önnur jákvæð
markmið fyrir Evrópubúa var á þenn-
an hátt upprættur úr vitund evrópskra
stjómmálamanna.
Hugtakið „Evrópa" felur því í sér
að menn líta á það sem sögulega
nauðsyn. Þessi afstaða getur birst í
nokkrum myndum. Stundum er um að
ræða útópíska trú á óhjákvæmilegar
framfarir, eða allt að því marxíska trú
á járnbent lög sögulegrar þróunar
(sem í þessu tilfelli felast í hnignun
þjóðríkjanna), og stundum verður ekki
betur séð en um sé að ræða einhvers-
konar kortagerðardulspeki sem þýðir
að menn trúa því statt og stöðugt að
tiltekin stór svæði á landakortinu þrái
ekkert heitar en að renna saman í eina
pólitíska heild. En allir þessir þættir
hafa mátt þola þung högg frá sögu
tuttugustu aldarinnar. Þeir sem tala
hæst um að eitthvað sé óhjákvæmi-
legt, það eru gjarnan þeir sömu og
þurfa að snúa veröldinni á hvolf til
þess að ná fram þeim breytíngum sem
þeir æskja.
Uppruna „Evrópu" í merkingunni
pólitískt markmið má rekja aftur til
nokkurra stjómmálamanna, rithöfunda
og hugsjónamanna á árunum milli
stríða. Meðal þeirra má nefna kenn-
ingasmiðinn Richard Coudenhove-
Kalergi (sem var austurrískur í aðra
ættina, en japanskur í hina), Carlo
Sforza fyrrverandi utanrfkisráðherra
Ítalíu og Jean Monnet sem var fransk-
ur koníakssölumaður sem gerðist al-
þjóðlegt möppudýr.
Þegar hugmynd þeirra um skyn-
sama og sameinaða Evrópu komst
fyrst á kreik á þriðja og fjórða ára-
tugnum virtist hún ósköp svipuð í
anda og herferðin sem þá stóð líka yfir
til þess að gera esperanto að alheim-
stungumáli. Hver hefði getað sagt
með einhverri vissu fyrir um það á
þessum árum, að á bakvið aðra hug-
myndina lægi söguleg nauðsyn en
tómir loftkastalar á bakvið hina? Það
er vissulega enginn vandi að sjá fyrir
sér allt aðra sögu Evrópu eftir síðari
heimsstyijöldina þarsem Evrópusam-
bandið kemur ekkert við sögu, og í
sögubókum þessarar ímynduðu en vel
hugsanlegu Evrópu myndi hugmyndin
um sameiningu álfúnnar því ekki vera
annað en svolítil neðanmálsgrein um
nokkra sérvitringa, rétt einsog nú er
raunin um alþjóðleg samtök esperant-
ista. Staðreyndin er vitanlega sú að
ekkert er óhjákvæmilegt nema menn-
imir láti svo verða.
Hvötin að baki hugmyndinni um
„Evrópu" kom frá fáeinum stjórn-
málamönnum í Frakklandi og Þýska-
landi sem komust að þeirri niðurstöðu
að yfirþjóðleg stoíhun gæti linað hina
þrálátu kappsemi Frakka og Þjóðveija,
en samkeppni þessara tveggja þjóða
töldu þeir að væri rótin að hinum
þremur stórstyijöldum í Evrópu síðan
1870. Til að ná þessu markmiði hefði
út af fyrir sig verið alveg nóg að gera
samstarfssamning milli þjóðanna
tveggja. En svo vildi til að einmitt um
sama leyti voru önnur öfl einnig farin
að segja til sín í Evrópu, ekki síst
kalda stríðið. Það hafði í för með sér
að aukin pólitísk samvinna ríkjanna í
Vestur-Evrópu varð æskileg. Miklu
skipti einnig illa dulin andúð forseta
Frakklands, Charles de Gaulle, í garð
„les Anglo-Saxons“, en vegna þeirrar
andúðar leit hann með velþóknun til
Evrópusambandsins, sem hann taldi
að Frakkar gætu drottnað yfir án af-
skipta Breta.
En jafnvel þótt ýmsir ytri þættir
þrýstu þannig á aukna samvinnu Evr-
ópuríkjanna er ólíklegt að hugmyndin
um „Evrópu“ hefði komist á koppinn,
nema vegna útsjónarsemi nokkurra
einstaklinga og þar voru fremstir í
flokki Monnet og Robert Schuman,
fyrrverandi utanríkisráðherra Frakka.
Sú aðgerð sem þeir fundu upp er nú
kölluð „nytjastefna" af stjórnmála-
fræðingum. Með því að blanda hag-
kerfum landanna smátt og smátt æ
meira saman álitu þeir að þá yrði um
síðir litið á pólitískan samruna sem
eðlilegt framhald á samvinnu sem
þegar væri orðin náin. Schuman
komst svo að orði árið 1950: .JEvrópa
verður ekki reist í einni lotu, né í einu
lagi. Hún verður reist með raunveru-
legum framförum sem munu skapa
samstöðu í raun.“
Og þannig hefur þessari aðferð ver-
ið beitt. Fyrst var stofnað Kola- og
stálbandalag nokkurra Evrópuríkja,
sfðan tóku þau að láta landbúnaðarmál
og verslun til sín taka (Rómarsáttmál-
inn), því næst umhverfismál, vísindi
og þróunarmál (Single European Act),
þamæst flutningamál, námsstaðla og
innflytjendastefnu, og loks hljóp af
stað skriða aðgerða til að búa í haginn
fyrir fullkominn efnahagslegan og
peningalegan samruna (Maastricht-
sáttmálinn). Jafnframt þessu hafa
stöðugt verið stigin fleiri skref í átt til
pólitískrar sameiningar, með vexti
Evrópudómstólsins, þróun Evrópu-
þingsins frá því að vera kjaftasam-
kunda fulltrúa sem ríkisstjórnir út-
nefndu til þess að vera raunverulegt
löggjafarþing þjóðkjörinna fulltrúa.
Ennfremur má nefna útfærslu meiri-
hlutakosningar hjá Ráðherraráði ESB,
og loks eitthvað sem boðað var í Ma-
astricht- sáttmálanum og kallað evr-
ópsk borgararéttindi en ennþá hafa
ekki verið skilgreind. Nánast hvert
einasta skref sem stigið hefur verið í
átt til pólitískrar einingar hefur á
hveijum tírna verið réttlætt þannig að
aðeins sé um að ræða hagræðingu:
það þarf að breyta svoh'tið til að auð-
velda sámstarfið, gera kerfið skilvirk-
ara, eða bregðast við nýjum aðstæð-
um. Efnahagslegar breytingar og
flutningur á sífellt fleiri málaflokkum
til Evrópusambandsins er á sama hátt
réttlætt með því aðeins sé um að ræða
hagræðingu. En um leið tala sumir
stjórnmálaforingjar á meginlandinu
opinskátt um hið endanlega pólitíska
markmið: sem bandaríki Evrópu.
Það ri'kir einkennilegur tvískinn-
ungur í „Evrópuumræðunni“ milli
„hagræðingarsinna" og „hugsjóna-
manna“. En þessi tvískinnungur er
prýðilegt dæmi um „nytjastefnuna" í
reynd. Röksemdimar fyrir „Evrópu“
sveiflast fram og til baka, milli full-
yrðinga um efnahagslegan ávinning
annarsvegar, og hinsvegar upphrópana
um pólitískar samvinnuhugsjónir. Ef
maður efast um að ,JEvrópa“ hafi í för
með sér allan þann efnahagslega
ávinning sem fullyrt er, þá er svarið:
,Ja, það má vera að þú hafir rétt fyrir
þér, og þetta eða hitt muni síður en
svo leiða til ábata, en er það ekki létt-
vægt tap miðað við hina undurfögru
pólitísku hugsjón?" Og efist maður
um að hin undurfagra pólitíska hug-
sjón sé rétt, þá er svarið: „Vertu ekkert
að velta þér uppúr því, hugsaðu frekar
um það hvað við munum græða á
þessu.“ En sannleikurinn er sá að báð-
ar röksemdirnar fyrir „Evrópu" eru
meingallaðar.
Sú efnahagsstefna sem Efnahags-
bandalag Evrópu setti fram á sínum
tíma bar augljós merki þess að vera
samsuða sjónarmiða Frakka og Þjóð-
veija. Þýskur iðnaður fékk tækifæri til
að dæla vörum sínum yfir hin ríkin
með sérstökum reglum sem settar
voru til þess að hindra vemdaraðgerð-
ir einstakra ríkja gegn verslun og sam-
keppni frá öðrum löndum þessa „sam-
eiginlega markaðar". Frakkland fékk
hinsvegar í staðinn flókið vamarkerfi
fyrir landbúnað sinn, og var það kall-
að „sameiginlega landbúnaðarstefn-
an“.
Almenn markmið sameiginlegu
landbúnaðarstefnunnar vom sett fram
í grein 39 í Rómarsáttmálanum. Þar
var einvörðungu kveðið á um stöðug-
leika á markaði og „sanngjöm hfskjör
fyrir þá sem vinna að landbúnaði“. Á
þessum bláþræði hafa Frakkar síðan
reist eitthvert flóknasta vemdarkerfi
fyrir landbúnað í gervallri sögu
mannsins. Kerfið byggist upp á háum
vemdartollum, háum niðurgreiðslum
til útflutnings og innra verðmyndunar-
kerfi sem byggist á miklum kaupum á
landbúnaðarvömm, óháð eftirspurn.
Þetta er dýrasta verðmyndunarkerfi
sem ennþá hefur verið fundið upp,
þarsem það byggist á því að milljónir
tonna af umframframleiðslu em keypt
umyrðalaust og birgðir hlaðast því
upp. En þegar þessi sameiginlega
landbúnaðarstefna var komin í fullan
gang árið 1967 var verð það sem
bændur í Efnahagsbandalaginu fengu
greitt fyrir nautakjöt sitt 175% hærra
en heimsmarkaðsverð, verð á hveiti
var 185% hærra, verð á smjöri 400%
hærra og verð á sykri 440% hærra.
Árlegur kostnaður við þessa landbún-
aðarstefnu er nú um þijúþúsund millj-
arðar króna (3.000.000.000.000) og
fer hækkandi. Tahð er að rúmlega tíu
hundraðshlutar þessarar upphæðar
hverfi beint í hít svindlara og svika-
hrappa. Vegna þessarar steftiu greiðir
hver einasta fjögurra manna fjölskylda
í Evrópu nú um það bil hundrað þús-
und krónum meira en ella í matar-
kostnað. Þama er auðvitað á ferð dulin
skattheimta, sem nemur til dæmis
hærri upphæð en „nefskatturinn" al-
ræmdi sem olli því að fólk lét ófrið-
lega á götum Lundúna.
Jafnvel hörðustu talsmenn „Evr-
ópu“ fara alltaf svolítið hjá sér þegar
minnst er á sameiginlegu landbúnað-
arstefnuna. Henni fylgir tröllaukin
spilling - ímyndaðar útflutningsvömr
eru niðurgreiddar, smyglvarningur
merktur sem ESB-framleiðsla, geysi-
legir styrkir greiddir til ítalskra ólífu-
lunda sem alls ekki eru til, og svo
framvegis - en það er þó kerfið sjálft
sem mest er athugavert við. Fyrir ein-
um eða tveimur áratugum heyrðust
stundum þær raddir að smjörfjall Evr-
ópusambandsins og önnur þau fjöll
sem hlóðust upp af landbúnaðarvörum
tryggðu að minnsta kosti nægar vistir
handa Evrópubúum ef óvinir settust
um álfuna. Sú röksemd virtist jafnvel
þá heldur lýr í roðinu og er núna útí
hött. Ef gengið er hart að stuðnings-
mönnum þessa kerfis halda þeir gjam-
an ffam að verið sé að vinna að úrbót-
um á því, og benda á að kjötfjöllin
hafi lækkað og rauðvínsvötnin sömu-
leiðis. En þessum úrbótum hefur að-
eins verið náð með því að eyða meiri
peningum í alræmda hliðarsjóði sem
borga bændum fyrir að framleiða ekki
neitt. Oftar segja stuðningsmenn „Evr-
ópu“ þó aðeins að landbúnaðarstefhan
sé vissulega óheppilegt smáatriði en
þeir geri sér fulla grein fyrir vand-
kvæðunum við hana. Milli línanna
liggur að það sé hálfgerður dónaskap-
ur að nota landbúnaðarstefnuna til að
sverta ímynd „Evrópu“.
En landbúnaðarstefnan er ekkert
smáatriði. Landbúnaðarmálin taka til
sín langsamlega mest af fjármagni
Evrópusambandsins og hirða á hveiju
ári um það bil 60% af fjárlögum þess.
Landbúnaðarstefnan ræður úrslitum
um viðskiptastefnu ESB út á við og
dregur mjög verulega úr möguleikum
fátækari ríkja annarsstaðar til þess að
flytja út sínar eigin landbúnaðarvörur,
það er að segja keppa við hinar niður-
greiddu landbúnaðarvörur ESB. Land-
búnaðarmálin höfðu nærri gengið af
Urúgvæ-lotunni um skatta- og tolla-
mál (GATT) dauðri, vegna þeirrar
órökréttu og ofsalegu áherslu sem
Frakkar lögðu á vemd fyrir landbúnað
sinn - órökrétt var þessi áhersla vegna
þess að landbúnaðarvörur eru aðeins
4% af þjóðarframleiðslu Frakka og
hin 96% hefðu augljóslega haft hag af
lægri tollum.
Það er engin leið að gera sér grein
fyrir því hvernig „Evrópa" muni
spjara sig á efnahagssviðinu án þess
að byija á sameiginlegu landbúnaðar-
stefnunni, og það er heldur engin leið
að rannsaka þessa landbúnaðarstefnu
án þess að komast að þeirri niðurstöðu
að hún sé umfram allt tröllaukin sóun
á íjármunum. Jafnvel ESB sjálft, sem
rekur þetta kerfi, hefur viðurkennt að
„bændur virðast ekki hafa grætt neitt á
þeim auknu styrkjum sem þeir hafa
fengið". Ákafir stuðningsmenn „Evr-
ópu“ láta oft móðan mása um afreks-
verk einsog þýsku hraðbrautimar eða
franska jámbrautarkerfið, en hvom-
tveggja komu ríkisstjómir þjóðríkja á
fót. Eiginlega það eina sem ESB sjálft
hefur afrekað - það eina sem það hef-
ur reist frá gmnni og rekið uppá sitt
eindæmi - er sameiginlega landbún-
aðarstefnan. Sú staðreynd lofar ekki
góðu fyrir framtíðina.