Alþýðublaðið - 13.06.1995, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 13. JÚNÍ1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
„Duggarar snérust á móti þessum ofurhuga og hafa
vafaiaust álitið að þeim yrði það létt verk að koma
honum fyrir, þar sem þeir voru margir saman. En svo
reyndist þó eigi. Jóhannes lét trérengluna dynja á
þeim með ofurkappi, bræði og gremju og skeytti
engu hvað fyrir var."
kæmi vinsamlega fram við lands-
menn. Það lá það orð á í þá daga, að
þeir sæktu mjög í það að stela sauðfé
bænda, ef þeir fengju því við komið,
án þess að uppvíst yrði.
Það bar við, að þeir fóru í land þar
sem ekki voru bæir nærri, ef þeir sáu
sauðfé með fram sjónum. Voru þeir
þá vísir til að smala saman dálitlum
hóp, og taka síðan nokkrar kindur og
flytja út í skip sitt. En venjulegast fóru
þeir mjög varlega, svo þetta athæfí
þeirra komst sjaldan upp fyrr en eftir
á.
Laust eftir 1860, þá er Jóhannes
Gíslason í Sauðaneskoti var rúmlega
tvítugur að aldri, var hann enn heima
hjá foður sínum, eða þá að hann var
nýlega kominn í vinnumennsku að
Sauðanesi, til séra Vigfúsar Sigurðs-
sonar, er þar var lengi.
Þá bar það við einhveiju sinni
snemma morguns, áður en fólk var al-
ment komið á fætur, að Jóhannes var
á gangi meðfram sjónum, vestur á
svokölluðu Grenjanesi, að hann veitir
því athygli að frönsk dugga hggur
mjög nærri landi, en aðrar duggur
voru ekki þar nálægar, og þar sem
hann vissi þess dæmi, að kindur höfðu
horfið úr fjörunni, án þess að upplýst
yrði hvað af þeim hefði orðið, þá þótti
honum þetta grunsamlegt og hug-
kvæmdist því að skyggnast lengra
vestur í nesið og vita hvað Frakkamir
hefðust að, ef þeir kynnu að vera
komnir í land, sem ekki var þá fátítt.
En er hann nálgaðist smávík eina
þama vestur á nesinu, þá blasti við
honum ófögur sjón, svo að þvilíka
hafði hann aldrei séð, enda stóð hún
honum ljóslifandi fyrir sjónum til
dauðadags.
í íjömnni stóð hópur af duggurum
umhverfis allstóran fjárhóp, er þeir
vom að handsama. Tóku þeir eina og
eina kind í einu, sauðbundu hana all-
rammlega og bundu hausinn niður á
milh bóganna, auðsjáanlega hl þess,
„Duggarar hertu vörn
sína því meir sem ber-
serksgangur Jóhannesar
færðist í aukana og
reyndu eftir mætti að
beita hnífsveðjum mikl-
um ... En það bar engan
árangur. Jóhannes
stóðst allar atlögur
þeirra, og skeytti því
engu, þó oddhvassir
hnífarnir fykju um hann
og sumir jafnvel særðu
hann nokkuð."
að sem minnst færi fyrir henni í bátn-
um, og eins til þess að kindin ætti erf-
iðara með að bijótast uin.
Vom þeir búnir að binda þannig
upp undir 20 kindur, og aðeins byijað-
ir að bera þær frarn að bátnum, sem
þeir höfðu komið á í land. Var með-
ferðin öll á kindunum svo þrælsleg, að
engu tali tók.
Þó Jóhannes væri hæglætismaður
hinn mesti og ógjam til illdeilna, þá sá
hann, að hér þurfti að grípa til skjótra
og ákveðinna úrræða, ef koma æth í
veg fyrir hið stórfenglega rán duggar-
anna. Hann fylltist heilagri gremju, og
án þess að athuga það, hvað hann áth
þama við marga mótstöðumenn, þá
greip hann trérenglu eina langa og
svera, er lá þar í rekanum, og
réðist til ahögu við duggarana
og hugðist að hrekja þá burt
ffá ránsfeng súium. Duggarar
snémst á móh þessum ofur-
huga og hafa vafalaust áht-
ið að þeim yrði það létt
verk að koma honum
fyrir, þar sem þeir vom
margir saman.
En svo reyndist þó
eigi. Jóhannes lét
trérengluna dynja á '
þeim með ofur-
kappi, bræði og
gremju og skeytti
engu hvað fyrir var.
Duggarar hertu
vöm sína því meir
sem berserksgang-
ur Jóhannesar
færðist í aukana
og reyndu efitir
mæth að beita
hmfsveðjum
miklum, er
þeirbám jafn-
an á sér, eða
þeir gripu hl
annars þess, er
fyrir var. En það
bar engan árang-
ur. Jóhannes
stóðst ahar at-
lögur þeirra,
og skeytti því
engu, þó
oddhvassir
hnífamir fykju
um hann og
sumir jafnvel
særðu hann nokkuð. Og er
hann sá, að nokkrir duggar-
ar vom fallnir í valinn og
þeir sem efhr stóðu gerðu hina
römmustu atlögu að honum, þá
tryllhst hann alveg gersamlega
og barði á ahar hhðar með svo
óstjómlegu ofurkappi, að allt
varð undan að láta. ,
Duggarar flýttu sér nú sem
skyndilegast í bát sinn og fluttu
með sér þá föllnu, en eigi vissi
Jóhannes hvort þeir vom dauðir
eða lifandi, enda mundi hann aldrei
greinhega hvemig þessi hrikalegi bar-
dagi endaði, og gat aldrei nákvæm-
lega frá því skýrt.
Stuttu síðar komu menn á vettvang
og fúndu Jóhannes liggjandi í blóði
sínu og meðvitundarlausan, og
kindahópinn í ljörunni
eins og duggarar
höfðu skilið við
hann. Þeir
skám
bönd-
in af kindunum hið fljótasta
og fluttu Jóhannes heim að
Sauðanesi. Hann var merkilega
líhð særður og náði sér því fúrð-
anlega fljótt, en þjakaður var hann
efhr bardagann og máthaus, svo að
hann var lengi ekki jafngóður.
Barst þessi atburður út um ahar
sveitir og þóth afreksverk hið mesta,
svo að engin dæmi þóttu hl slíks.
Eftir að Jóhannes komst th fullrar
heilsu efihr afreksverk þetta, hafði
hann stundum orð á því við vini sína,
að hann hefði áhyggjur miklar út af
verknaði þessum. Kvaðst hann vera
mjög smeykur um, að hann hefði í
æðiskashnu slegið afe inn eða
tvo duggara, og fannst honum
óbærilegt að hafa slfkt á sam-
viskunni.
Var honum bent á það, að
hann hefði áh þama líf sih
að veija, því vitanlega
hefðu duggarar gengið af
honum dauðum, ef þeún
hefði auðnast að bera
hærri hlut. Var margt um
þetta rætt, og dah engum
í hug að áfellast Jóhann-
es fyrir verk þetta, þó
vera mæth, að hann
hefði verið stór-
höggur á duggur-
unum.
Nú líða nokk-
ur ár. Jóhannes
var vinnumaður
hjá séra Vigfúsi í
Sauðanesi, og
reyndist hinn nýt-
ash í hvívetna. A
þessum árum fesh
hann sér konu,
Friðfmnu Jónsdótt-
ur að nafni, og fóm
þau að búa nokkm
seinna á koh einu
úti á Langanesinu,
sem Kemblavík
heihr. Er það næsh
bær sunnanj við Skála,
þar sem nú er dálítið
fiskiþorp.
í þá daga var ofit mesh
fjöldi af frönskum dugg-
um að veiðum ffamundan
Skálum og Kemblavík.
Var ofitlega róið fram í
duggumar ffá þessum bæj-
um, því eins og áður segir,
tókust oft gagnkvæm við-
skipti og kunningsskapur á
milli duggaranna og
bænda. Sumir bændur
skiptu jafnvel við sömu
duggarana ár eftir ár, og
væri hægt að segja margar
skemmhlegar sögur af þeim
viðskiptum, sem áreiðanlega
vom oftar landsmönnum í hag,
heldur en hitt.
Þá bar það
við einhveiju
sinni, að
Jóhann-
bóndi í Kemblavík reri, ásamt fleirum,
fram í duggu eina, sem þeir höfðu
ekki hafit viðskipti við áður. Fóm þeir
upp á þilfar og áttu einhver viðskiph
við skipveija. En brátt tók Jóhannes
efitir því, að einn af skipveijum gaf
honum einkennilega illt auga, og tal-
aði öðm hvom hljóðlega við félaga
sinn. Þóth honum þetta tortryggilegt,
en gaf því þó ekki neinn ffekari gaum.
Einn af félögum Jóhannesar veith
líka athygli þessu háttalagi skipveija,
og þar sem hann skildi hrafl í frönsku,
eins og algengt var, sem að framan
segir, þá leitast hann við, að hlera efhr
því, sem þessi grunsamlegi skipstjóri
var að þinga um við félaga sinn. Sá
hann það glöggt að hann benri á Jó-
hannes, og heyrðist honum hann segja
um leið, að sér sýndist þetta vera mað-
urinn, sem hefði drepið bróður sinn
forðum í slagnum mikla.
„Og er hann sá, aö
nokkrir duggarar voru
fallnir í valinn og þeir
sem eftir stóðu gerðu
hina römmustu atlögu að
honum, þá trylltist hann
alveg gersamlega og
barði á allar hliðar með
svo óstjórnlegu ofur-
kappi, að allt varð undan
að láta. Duggarar flýttu
sér nú sem skyndilegast
í bát sinn og fluttu með
sér þá föllnu, en eigi
vissi Jóhannes hvort þeir
voru dauðir eða lifandi."
Jóhannes og þeir félagar hans vildu
sem minnst mök hafa við skipveija
þessa, og hröðuðu sér því ofan í bát-
inn. En um leið og þeir ætluðu að
leggja ffá skipinu, þá kom þessi áður-
nefndi grunsamlegi skipveiji fram að
borðstokknum með sveðju eina, stóra
og biturlega, og skaut henni af afli
miklu niður í bátinn og miðaði á Jó-
hannes.
En þar sem bámrinn var aðeins að
þokast ffá skipinu og því kominn á
hreyfmgu, þá missri skipveiji marks
og varð það Jóhannesi til lífs. Sveðj-
unni hafði auðsjáanlega verið miðað á
bijóst hans, því hún straukst við síð-
una og stóð föst í þófitunni.
Varð Jóhannesi svo mikið um
þennan atburð, að hann reri ekki efihr
það ffá í ókunnugar duggur.
Nokkmm árum síðar fluthst hann
alfarinn af Langanesi, og bjó efhr það
í Öxnarfirði, og famaðist ágætlega.
Hann andaðist á sjötugsaldri árið
1907, og lýkur þar með þessari sögu.
Fyrir réttum 30 ámm var faðir minn
að gera til kola í skógi sínum í Gils-
bakkakinn og var ég með honum að
verki. Kom þá Jóhannes hl okkar og
dvaldi hjá okkur stund úr degi, og var
hinn skemmtilegasri. Barst þá talið að
þeim atburði, sem hér er lýst, og bar
faðir minn hann að segja sér frá hon-
um, með því að hann þóthst ekki haft
heyrt ffá þessu sagt nógu greinilega
áður.
Sagði Jóhannes okkur þá söguna,
með sinni venjulegu nákvæmni og
samviskusemi, svo hún festist þannig
vel í ininni mínu, og ég hefi talið rétt
að skrá hana hér.“ ■