Alþýðublaðið - 06.07.1995, Blaðsíða 5

FIMMTUDAGUR 6. JÚLÍ1995
ALÞÝÐUBLAÐK)
5
■ Ballettdansarinn Rúdolf Núrejev vekur enn upp heitar og villtar ástríður þrátt fyrir að hafa legið í gröfinni í rúmlega tvö ár
Hin hryllilega
ævisaga
Ríkt kynlíf Núrejevs og samkynhneigð hans eru óaðskiljanlegir hlutir af persónu hans ...
Árið 1961 var kynlífsbyltingin hafin í Ameríku og í Evrópu, en í Sovétríkjunum var litið á
samkynhneigð sem djöfullegan öfuguggahátt. List hans er hins vegar árangurinn af þeirri
stórkostlegri orku sem maðurinn bjó yfir og það var hann sem fyrstur kom með kynferð-
islegt aðdráttarafl inn í ballettinn, sem fram að því hafði verið frekar flatur. Að horfa á
Rudolf dansa „var eins og sjá villtu dýri slepptu lausu inni í stássstofu
Það er ekki hægt að
fara með goðsagnir eins
og manni þóknast. Fyrsta
ævisaga ballettdansarans
Núrejevs frá því hann lést
6. janúar 1993, Núrejev
eftir Peter Watson,
hefur valdið miklum
tilfinningahita meðal
aðdáenda og vina
dansarans. Það er að
segja þegar bókin kom
út í Frakklandi fyrir
skömmu, því hún vakti
enga athygli í Bretlandi
fyrir sex mánuðum.
Skoðum hvers vegna.
Kynlíf, stjómmál, njósnir og hann-
þrunginn dauðdagi: efniviðurinn hefði
átt að nægja til að gera frásögnina af
ævi þessa einstaka manns, Rúdolfs
Núrejevs, að metsölubók. Ævisögu-
ritarinn Peter Watson tók sér frí frá
leiðaraskrifum fyrir Observer og
fréttaritarastörfum fyrir New York
Times til að sökkva sér ofan í við-
fangsefnið. Hann er enginn sérfræð-
ingur um danslist, svo hann gerði
rannsóknir á ævi listamannsins í ýms-
um löndum, tók viðtöl, eða lét taka
þau, við fjölda samfylgdarmanna auk
þess sem hann fékk fyrstur aðgang að
skjölum KGB um dansarann. Árang-
urinn kom út á bók í Bretlandi fyrir
rúmum sex mánuðum, þar sem við-
brögðin voru „fullkomið áhugaleysi"
að sögn Roselyne Sulecas, fréttaritara
Dance and Dancers.
„Það verður að taka það fram að
Englendingar eru vanari svona útgáf-
um, á meðan Frakkar eiga því að venj-
ast að gætilega sé farið með einkalíf
frægs fólks."
í París, þar sem bókin kom út í bytj-
un júní, fékk hún hins vegar mikið
umtal í hópi dansara og annarra er
tengjast þeirri listgrein. Þannig neita
sumir þeirra sem stóðu dansaranum
nærri, sem og ákveðinn fjöldi atvinnu-
fólks í dansinum, að ræða málið til að
bergmála ekki það sem þeir kalla
sölubrellu. „Það hrylla sig allir yftr
þessari bók,“ segir Pierre Lacotte,
núverandi stjómandi Þjóðarballettsins
í Nancy. „Rógburður!", hrópar Douce
Francois upp yfir sig, en hún er göm-
ul vinkona hins dáða dansara, sem
kveikir villtar ástríður jafnvel eftir lát
sitt. Þessi tvö mikilvægu vitni að lífi
Núrejevs - Pierre Lacotte var staddur
á flugvellinum við Bourget þegar
hann flúði land árið 1961, og Douce
Francois vakti yfir honum ífam í and-
látið - nefnd í bókinni þó svo blaða-
maðurinn hafi ekki átt við þau viðtöl,
hafa nokkrar ástæður til að vera bitur.
Hvomgt þeirra hefur útilokað að grípa
til aðgerða gegn útgefandanum. Rene
Sirvin, dansgagnrýnandi hjá Figaro,
og íyrst til að taka viðtal við dansar-
ann þegar hann kom í fyrsta sinn til
Parísar, tekur ekki jafn djúp í árinni,
en dæmir bókina engu að síður óhefl-
aða og gagnslausa. Gagnslausa, því
þar er ekki að finna neinar nýjar óvé-
fengjanlegjar upplýsingar auk þess
sem hún inniheldur mikið af grófum
rangfærslum, því skrásetjarinn dvelur
við sóðaleg og ómerkileg smáatriði.
Höfundurinn, grunaður um að vilja
græða peninga á kostnað dansarans
sem naut jafn mikillar frægðar og
stærstu stjörnur Hollywóod og
skemmtanaiðnaðarins, segist aðeins
reyna að nálgast eíhið á ögn óvenju-
legri hátt en hingað til hefur verið
gert.
Því þetta er ekki í fyrsta skipti sem
minnst er á einkalíf og þá nánar tiltek-
ið kynlíf Tartarans. Aðeins tæpum
tveimur mánuðum eftir lát hans, birti
hið útbreidda og ffæga tímarit Vanity
Fair, grein undir fyrirsögninni The
Last Days ofNureyev, byggða á trún-
aðarviðtölum, þar sem'fjaOað var op>-
inskátt um málið. Peter Watson fer
ekki jafn fínt í hlutina þegar hann
dregur frarn í dagsljósið það sem hann
kallar hið „myrkvaða kynlíf"
Núrejevs, en um það fjallar síðasti
hluti bókarinnar að mestu leyti, þar
sem hann vitnar að því er virðist oftar
í orðróm en nákvæma vitnisburði. „-
Núrejev lifði því lífi sem hann kaus að
Ofa og það kemur honum einum við,
en það er ekki hægt að draga inn í
þessar varhugaverður uppljóstranir
frásagnir af fólki sem enn er á lífi,
með því að eigna því gerðir sem það
hefur ekki átt þátt í,“ segir Pierre Lac-
otte og þykist sár.
En Watson ver sig og segist halda
að það væri rangt að vanmeta þennan
mikilvæga þátt í Ofi dansarans, það er
að segja samkynhneigð hans, því hann
hafi mikil áhrif á ffamkomu hans, val
hans og á listina. „Ríkt kynlíf
Núrejevs og samkynhneigð hans eru
óaðskiljanlegir hlutir af persónu
hans,“ segir Watson. „Hann varð sér
ekki meðvitaður um samkynhneigð
sína fyrr en tiltölulega seint, en sú
vitneskja var að hluta til ástæðan fyrir
því að hann tók ákvörðun um að flýja
til Vesturlanda. Árið 1961 var kynh'fs-
byltingin hafin í Ameríku og í Evrópu,
en í Sovétríkjunum var litið á samkyn-
hneigð sem djöfullegan öfúguggahátt.
List hans er hins vegar árangurinn af
þeirri stórkostlegri orku sem maðurinn
bjó yfir og það var hann sem fyrstur
kom með kynferðislegt aðdráttarafl
inn í ballettinn, sem fram að því hafði
verið frekar flatur. Að horfa á Rudolf
dansa „var eins og sjá villtu dýri
slepptu lausu inni í stássstofu", skrif-
aði Nigel Gosling, dansgagnrýnandi
hjá Observer. Krafturinn sem geislaði
af honum á sviðinu átti upptök sín í
leyndu lífi hans, lyst hans og orku.
Vegna alls þessa var hann þess betur
megnugur en nokkur annar, að hreyfa
við áhorfendum sínum.“
Hvað varðar uppljóstranir úr skjala-
safni KGB, þá valda þær grunsemd-
um. Samkvæmt gögnum sovésku
leyniþjónustunnar var Núrejev hvattur
til flóttans af CIA, með milligöngu
Clöru Saint, ungrar konu af chilesk-
um uppruna sem Núrejev hafði vin-
gast við er hann kom til Parísar. í
miðju kalda stríðsins vakti þessi flótti
yfir til Vesturlanda mikla athygli. Pet-
er Watson gerir hann að lykilatriðinu í
bók sinni. Eftir upphaf sýningaferðar
sem hófst með stórsigri í París átti
dansarinn að fara frá Bourget til Lond-
on með Kirov-ballettnum sem hann
var hluti af, en honum er haldið eftir
því áætlanir voru uppi um að senda
hann aftur til Moskvu undir einhveiju
yfirskirii. Hann ákveður þá að sækja
um hæli í Frakklandi. Með nærgætni,
sem ekki er að finna annarsstaðar í
bókinni, vitnar hann Sherlock Holm-
es okkar í Clöru Saint, sem neitar því
staðfastlega að hafa átt nokkuð saman
að sælda við CLA, og heldur sig við þá
kenningu að dansarinn hafi verið bú-
inn að úthugsa og undirbúa flóttann
löngu fyrir brottför sína frá Rússlandi,
án þess þó að það vekti grun leyni-
þjónusta beggja vegna jámtjaldsins.
Spuming er hvort sagan sé ekki meira
spennandi þannig. Sem auðvitað
skiptir máli! „Þetta er allt ósatt!“
kvartar Douce Francois, „KGB sagan
er fáránleg!" En Watson stendur fast á
sínu. Hann segist hafa farið til Rúss-
lands, til Úfa í ÚralfjöOunum, þar sem
Núrejev bjó. „Ég talaði enga rúss-
nesku, ég hafði engin sambönd. Þegar
ég birtist þar lét KBG mig fá bíl og
bflstjóra til eigin umráða og opnaði
fyrir mér allar dyr. Ég held að þeir
hafi einfaldlega verið upp með sér af
heimsókn nrinni. Ég uppgötvaði lítt
þekkt atriði úr æsku dansarans, sem
Núrejev hafði sjálfur tilhneigingu til
að fegra svo hún hljómaði dramatísk-
ari en hún í rauninni var. Ég hélt að
lesendur myndu hafa áhuga á þessu
tímabili. Þess vegna em æskuárin stór
hluti af bókinni. Ég hitti líka systur
hans og aðra fjölskyldumeðlimi, sem
höfðu ekki hugmynd um að hann
hefði verið frægur og dáður.“
Watson neitar því alfarið að hafa
hengt sig á smáatriði og brot úr ævi
listamannsins. ,,Ég studdist aðeins við
hundruð viðtala sem ég tók og við
skjölin sem ég fékk aðgang að.
Núrejev bjó yfir náttúrukrafti og ótrú-
legum vilja. Lífsspeki hans var: „Að
vilja er að geta“. En hann hafði einnig
sfnar veiku hliðar. Hann var einfari og
vildi ekki vera elskaður. Hann var
hrokafuOur og hélt að hann gæti leyft
sér allt. Þar sem hann var stoltur fékk
hann reiðiskast í hvert skipti sem ein-
hver stal frá honum athyglinni. Eitt
sinn voru Gregory Peck og Núrejev
staddir í sama boðinu. Núrejev lét sig
hverfa um leið og honum varð ljóst að
bandaríski leikarinn var vinsælli en
hann sjálfur. Hann var haldinn þrá-
hyggju og var mjög smámunasamur.
Þegar hann var á ferðalögum hafði
hann alltaf með sér eina tösku fyrir
hvem hlut, eina fyrir sokkana, aðra
fyrir bækumar sem hann flutti með sér
í tonnatali. Hann las nukið. Þar á með-
al Solzjenitsyn. Honum fannst að
senda ætti hverjum einasta Rússa
ókeypis allt ritsafn höfundar Gúlags-
ins. Hann var líka nískur og fór alltaf
út peningalaus, viss um að það væri
alltaf einhver tilbúinn til að bjóða hon-
um kvöldverð. Hann fór jafrivel fram
á það við Covent Garden að þeir
greiddu honum 5% ágóðans af allri
kampavínssölunni, sem þrefaldaðist
þegar hann var með sýningar. Menn
ýmist dýrkuðu eða fyrirlitu Núrejev."
Watson vann að bókinni í tvö ár og
þykist hafa náð að lýsa hetjulegri per-
sónu, sem var með báða fætur á jörð-
inni þegar að því kom að meta tilver-
una. Hann hafi í þeim skilningi verið
sannur sveitamaður sem vissi alltaf
hvað hann vildi, en var líka með það á
hreinu hvaða verði hann þyrfti að
gjalda það. Og hann samþykkti að
greiða uppsett verð. Þegar vinir hans
komu til að hans skömmu fyrir andlát-
ið, sagði hann við þá: ,Æg hef ekki rétt
til að kvarta. Ég var eins hamingju-
samur og mögulegt var.“
Franski bókmenntagagnrýnandinn
Jacky Pailley bendir með réttu á að úr
þessum efniviði hefði getað orðið góð
skáldsaga, því listferillinn og saga
mannsins eru gott efni í ástríðufullt
ævintýri. Vandamálið sé bara að hún
sé illa skrifuð. Hina einu sönnu ævi-
sögu Núrejevs eigi því enn eftir að
rita. Og Núrejevs vegna verður von-
andi einhverntíma gert, því ólíkt
myndlistarmanninum eða tónskáldinu
lætur dansarinn fátt áþreifanlegt eftir
sig. Sjálfur var Núrejev sér meðvitað-
ur um þennan ljóð á stafi ballettdans-
arans og því reyndi hann sig bæði sem
hljómsveitarstjómandi og sem dans-
höfundur. En á þá hæfileika skorti
eitthvað og því seint hægt að jafna
honum við Nijinski. Arfurinn sem
Rudolf lætur eftir sig er því fyrst og
ffernst líf hans sjálfs og hið ótrúlega
aðdráttarafl hans. Því þegar Núrejev
birtist á sviðinu ráku áhorfendur upp
svo háa stunu að hún náði stundum að
yfirgnæfa hljómsveitina. ■
meó / endursagt úr edj