Alþýðublaðið - 10.11.1995, Qupperneq 5

FÖSTUDAGUR 10. NÓVEMBER 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
h e i m u r i n n
■ Framtíð Rússlands ræðst ekki í Moskvu heldur úti í héruðum landsins
sem verða æ sjálfstæðari, segir Jón Baldvin Hannibalsson fyrrverandi
utanríkisráðherra í mjög athyglisverðri grein um ástandið í Rússlandi.
vonar og
Milli
ER JELTSÍN búinn að vera? Mun
vanheilagt bandalag kommúnista og
þjóðemissinna ná meirihluta í rússnesku
dúmunni eftir kosningamar í desember?
Þýðir það endalok „umbótasteíhunnar"
eða kemur upp þrátefli milli forsetans
og þingmeirihlutans, sem endar með
valdatöku hersins (Pinochet-modelið)?
Verður Lebed hershöfðingi næsti for-
seti Rússlands - með stuðningi valda-
hópa í héruðum
Rússlands, sem vilja
losna undan oki
Moskvu? Mun rúss-
neski herinn láta til
skarar skríða og
hernema Eystrar-
saltslöndin á ný, ef
Austur-Evrópuríkin
verða tekin inn í
NATO?
Þetta eru nokkur
dæmi um þær spurningar sem menn
ræddu sín í milli, bak við tjöldin, á ný-
legri NATO-ráðsteíhu í Vilníus um ör-
yggismál Eystrasaltssvæðisins.
Á ráðstefnuna mættu fyrirlesarar ffá
höfðuðstöðvum NATO. Þar vom einnig
fulltrúar stjómvalda og þjóðþinga frá
Eystrasaltsríkjunum, Mið- og Austur-
Evrópuríkjum og nokkmm fyrrverandi
Ráðstjómarlýðveldum svo sem Hvíta-
Rússlandi, Ukraínu, Moldóvu og Kha-
sakstan. Fulltrúar ffá Rússlandi, sem áð-
ur höfðu boðað komu sína, létu hins
vegar ekki sjá sig.
Það sem er frásagnarvert af þessari
ráðstefhu er ekki það sem heyrðist ffá
embættismönnum NATO í formlegum
ræðum. Ræða þeirra var loðmulla í
embættismannastfl, án merkingar eða
niðurstöðu. Öðm máli gegndi um ffæði-
menn, sem starfa við rannsóknarstofh-
anir og töluðu á eigin ábyrgð. Einn
þessara fræðimanna, Phillip Petersen,
hjá Potomac Foundation, vakti sérstaka
athygli viðstaddra. Viðfangsefni hans
var samskipti miðstjórnarinnar f
Moskvu og héraðsstjómanna í hinu víð-
lenda Rússlandi sem telja alls 87 eining-
ar. Á þessum þremur árum hefur Peter-
sen átt við viðtöl 600 leiðtoga í héraðs-
stjómum og forystumenn fyrrverandi
Ráðstjómarlýðvelda, sem em 15 talsins.
Niðurstöður hans em um margt allt aðr-
ar en þeirra Kremlinólóga, sem halda
sig í Moskvu og skilja Rússland út frá
bæjardyrum Kremlveija.
Niðurstöður Petersens urðu tilefni
heitra umræðna ráðstefhugesta bak við
tjöldin, enda stungu þær mjög í stúf við
hefðbundna og opinbera söguskoðun á
ástandi mála í Rússlandi.
RAUÐI ÞRÁÐURINN í orðræðu
manna ffá Austur-Evrópu og Eystrasalt-
slöndum var þessi: Okkur er h'fsnauðsyn
að tryggja framtíðaröryggi okkar með
aðild að ESB og NATO. Dragist það
von úr viti getur það orðið um seinan.
Þeir bentu á að verstu erfiðleikamir við
umskiptin frá kommúnískri nýlendu-
stjórn til markaðskerfis og lýðræðis
væru nú að baki. Hrun þjóðarfram-
leiðslu hefði verið stöðvað. Verðbólga
væri að verða viðráðanleg. Gjaldmiðlar
væm traustir og nothæfir í viðskiptum.
Einkavæðing væri komin vel á veg -
svo að ekki yrði aftur snúið. Löggjöf,
sem tryggði vemd eignarréttar, erlendar
fjárfestingar og eðlilega viðskiptahætti,
væri komin á. Erlend fjarfesting væri
komin á skrið. Hagvaxtarhorfur væm
góðar. Þeir vom almennt sammála um
að Eystrasaltssvæðið yrði fyrirsjáanlega
mesta hagvaxtarsvæði Evrópu á næstu
áratugum - ef friðsamleg þróun héldist.
En þetta EF olli að þeirra mati gríðar-
legri óvissu. Sú óvissa var annars vegar
tengd framtíð Rússlands og hins vegar
því sem þeir kölluðu „skort á pólitískri
forystu" af hálfu Evrópusambandsins og
NÁTO. Það hættulegasta sem hugsast
gæti fyrir Austur-Evrópu og Eystrasalts-
svæðið væri þessi viðvar-
andi óvissa um framtíðina.
Það væri betra fyrir alla að-
ila, þar með talið Rússland,
að binda endi á óvissuna.
Það verður aðeins gert með
bindandi ákvörðunum um
stækkun ESB og NATO.
Þess vegna vildu menn
heyra skýr svör frá fulltrú-
um aðalstöðva NATO - en
fengu diplómómatíska
þvælu - loðmullu.
Ætla forystumenn Evrópusambands-
ins að sitja í mörg ár á ríkjaráðstefnu að
rífast um landbúnaðarstyrki og fjölda
kommissara, á sama tíma og 100 millj-
ónir Austur-Evrópubúa bíða milli vonar
og ótta um svör við aðildarumsóknum
sínum?
Ætla forystumenn ESB og NATO að
láta Boris Jeltsín og hemaðarforystuna í
Moskvu hræða sig ffá því að taka um-
ræddar ákvarðanir, sem þó em tvímæla-
laust í þágu lýðræðis og öryggis í álf-
unni?
Em Vesturveldin að gera sömu mis-
tökin gagnvart Jeltsín og þau gerðu áður
gagnvart Gorbatsjov? Nefnilega að það
megi ekkert gera til að styggja Jeltsín,
því að það verði vatn á myllu ,Jiarðhríu-
aflanná* (kommúnista og þjóðemisfas-
ista). Em menn búnir að gleyma því að
Gorbasjov var undir lok ferils síns orð-
inn fangi harðlíhuaflanna og það þurfti
Boris Jeltsín til að bjóða þeim byrginn
og knýja ffam breytingar?
Fulltrúar Eystrasaltslandanna voru
ótta
með hfið í lúkunum vegna nýlegra upp-
lýsinga um áætlanir á borðum rússneska
herráðsins um hernám og yfirtöku
Eystrasaltsríkjanna, í því tilviki að
NATO samþykkti aðild Áustur-Evrópu-
ríkjanna.
ÞETTA LEIDDI til mikilla umræðna
um stöðu „nýlendustjórnarinnar í
Moskvu“ og hinna nýju valdamiðstöðva
í hémðum og héraðsbandalögum vítt og
breitt um Rússland.
Á það var bent að Moskva hefur
aldrei verið annað en nýlendustjórn,
sem beitt hefur valdi til að fara ráns-
hendi um auðlindir héraðanna. Megin-
dlgangur hers og lögreglu hefur verið að
beita kúgunarvaldinu innanlands. En nú
er svo komið að það er ekki bara að
Boris Jeltsín sé búinn að vera: Moskvu-
valdið er að hruni komið. Það gefur út
NIÐURSTÖÐUR? Boris Jeltsín er
rúinn trausti og er vonlaus um endurkjör
sem forseti Rússlands. Vesturveldin
eiga ekki að miða stefnu sína við það að
Jeltsín sé einhvers konar haldreipi um-
bóta og skásti kosturinn til að koma í
veg fyrir valdatöku kommúnista og
þjóðemissina. Stjómkerfið í Moskvu er
hrunið. Rússlandi verður ekki bjargað
með valdbeitingu gamla nýlendukerfis-
ins í Moskvu. Almenningur í Rússlandi
hefur upplifað breytingamar hingað til
sem hmn lífskjara og niðurlægingu, á
sama tíma og fámennur hópur úr gömlu
kommúnistaforystunni hefur makað
krókinn. Að verulegu leyti er þar um að
ræða einkavædda glæpamenn sem áður
vom ríkisreknir glæpamenn.
Vonin um að Rússland nái sér á strik
og geti þróast í átt til efnahagsffamfara
og lýðræðis er við það bundin að hér-
aðsstjómimar valdi verkefnum sínum
og fái ósvikið umboð kjósenda til breyt-
inga. Það mun gerast í andstöðu við
Moskvuvaldið. Og það tekur áratugi,
áður en svör fást við spurningunni,
hvort það tekst.
Rússneski herinn er fyrst og fremst
innlent kúgunarafl. Hótanir ffá Moskvu
um að hemum verði beitt til að koma í
veg fyrir að Austur-Evrópa og Eystra-
saltsríkin gangi í ESB og NATO, á ekki
að taka alvarlega. Hins vegar eiga Vest-
urveldin að beina stuðningi sínum að
valdahópum í héraðsstjómum og fyrr-
verandi lýðveldum Ráðstjómarríkjanna.
Þar er að finna einu aðilana sem leitað
geta lýðræðislegs umboðs kjósenda
sinna fyrir efnahagslegum umbótum og
ffamfömm og gætu hugsanlega valdið
verkefhinu. Það versta sem Vesturveld-
in geta gert er að viðhalda tómarúminu
- og þar með óvissunni.
Höfundur er formaður Alþýðuflokksins
og fyrrverandi utanríkisráðherra.
„Rússneski herinn samanstendur nú af 600 þúsund liðsforingjum, án her-
manna. Ás'tandið er svo slæmt að Moskvustjórnin hefur sent 43 þúsund
glæpamenn, sem iokið hafa fangavist, til að fylla upp í eyðurnar," segir
Jón Baldvin í grein sinni.
„Stjórnkerfið í Moskvu er hrunið. Rússlandi verður
ekki bjargað með valdbeitingu gamla nýlendukerfis-
ins í Moskvu. Almenningur f Rússlandi hefur upplifað
breytingarnar hingað til sem hrun lífskjara og niður-
lægingu, á sama tíma og fámennur hópur úr gömlu
kommúnistaforystunni hefur makað krókinn. Að
verulegu leyti er þar um að ræða einkavædda glæpa-
menn sem áður voru ríkisreknir glæpamennn."
tilskipanir sem enginn fer eftir. Valda-
hóparnir í héruðunum líta á Moskvu
sem höfuðóvin sinn. Moskva hefur ekki
lengur einokun á því að beita ofbeldi
innan ríkisins.
Lítum á herinn sem dæmi. Hann
byggir á herskyldu. Síðastliðin ár hefur
ekki einn einasti einstaklingur hlýtt her-
skyldu í tveimur stærstu borgum Rúss-
lands. Herskyldan skilar hins vegar um
það bil 60% árangri í héruðunum. En
meirihlud þeirra hermanna er í þjónustu
héraðsstjómanna, sem eru að byggja
upp stofhanir sínar - til vamar Moskvu-
valdinu. Þegar Jeltsín þurfti á vopnuð-
um liðsstyrk að halda til að kveða niður
uppreisnartilraun Kaspúlatovs og
Rútskojs í gamla þinginu, varð hann að
leita til héraðsstjómanna.
Rússneski herinp samanstendur nú af
600 þúsund liðsforingjum, án her-
manna. Ástandið er svo slæmt að
Moskvustjómin hefur sent 43 þúsund
glæpamenn, sem lokið hafa fangavist,
til að fylla upp í eyðumar. Meira en
helmingur af flugvöllum hersins er
óstarfhæfur, meðal annars vegna skorts
á eldsneyti. Vopnabúnaður hemámsliðs-
ins í Austur-Evrópu liggur í gríðarleg-
um raslahaugum, sem ryðga niður rétt
eins og rússneski flotinn í Múnnansk.
Þessi her eyðir nú seinustu kröftunum í
að leggja Chetsnyju í rúst, auk þess sem
hann hefur uppi hótanir um íhlutun í
grannríkjunum til þess að halda vemdar-
hendi yfir 25 milljónum Rússa sem þar
búa. Þeir gleyma því að meira en 25
milljónir manna, sem ekki era af rúss-
nesku þjóðemi, búa innan landamæra
Rússlands.