Alþýðublaðið - 29.11.1995, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 29. NOVEMBER 1995
s k o ð a n i r
AimilBMBID
21027. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Rftstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Fortíðarvandi
Svavars Gestssonar
Svavar Gestsson var arftaki gömlu kommaklíkunnar í Alþýðubanda-
laginu. Hann var krónprins flokkseigendafélagsins, sem allar gömr frá
því á tíma Kommúnistaflokksins hafði borið hreyfinguna uppi og ráðið
mestu um stefnu og starfshætti Sósíalistaflokksins og síðar Alþýðu-
bandalagsins. Þessi arfleið er greinilega erfiður kross að bera fyrir Svav-
ar Gestsson, - og skal engan undra. Hugsjónir Kommúnistaflokksins og
síðar Sósíalistaflokksins snerust upp í einn mesta harmleik þessarar ald-
ar.
Á altari hinna marx-lenínísku hugsjóna var milljónum mannslífa
fómað; heilu samfélögunum var breytt í fangelsi; mannréttindi fótum
troðin; efnahagslíf fmmstætt og fólk fátækt; menningarverðmæti grom-
uðu niður og ástand umhverfismála varð óskaplegt. Hvarvetna þar sem
kommúnistar stofnuðu sín alþýðulýðveldi er nú sviðin jörð. Andspænis
þessum grimma vemleika gemr Svavar Gestsson ekki annað en afneitað
sögunni og sagt að hann sé stjómmálamaður í núinu. Það er dapurlegt
hlutskipti.
Það er söguleg staðreynd að afstaðan til Sovétríkjanna - umfram önn-
ur mál - klauf íslenska jafnaðarmenn í tvær íylkingar á fjórða áratug
aldarinnar. Hreyfingin sem Svavar er svo stoltur af - hinir róttæku jafn-
aðarmenn sem hann kallar svo - lim auðvitað til Sovétríkjanna sem fyr-
irmyndar. Þangað vom hugsjónimar sóttar. Hreyfingin leit á það sem
hlutverk sitt að verja samfélagskerfi Sovétríkjanna og athafnir Sovét-
stjórnarinnar almennt hér á landi. Bein fyrirmæli og uppskriftir að
stjómmálastarfi vom sótt til Moskvu. Hin gömlu kynni gleymdust ei.
Stofnun Kommúnistaflokks íslands var auðvitað ekkert séríslenskt
fyrirbæri, heldur fylgdi alþjóðlegum straumum. Stalín ákvað að komm-
únistar skyldu beita sér af hörku gegn sósíaldemókrötum og stofna sér-
staka kommúnistaflokka þar sem þeir væm ekki fyrir. I samræmi við
þetta litu kommúnistar á Alþýðuflokkinn sem höfuðóvin sinn og vom
jafnaðarmenn gjaman kallaðir „sósíalfasistar“ og styrkasta stoð auð- •
valdskerfisins. Samkvæmt fyrirmælum frá Moskvu var blaðinu síðan
snúið við og samfylking gegn fasisma boðuð af miklum móð. Adolf
Hitler varð nú höfuðóvinurinn, en áður var hann einungis eins og hver
annai' leiksoppur auðvaldsins. Við griðarsáttmála Hitlers og Stah'ns var
blaðinu enn á ný snúið við í samræmi við línuna frá Moskvu. Afstaðan
til innrásar Stalíns í Finnland hlýtur að teljast einn mesti smánarblettur á
sögu hinna „róttæku jafnaðarmanna" hér á Iandi.
Þessa sögu má auðvitað rekja allt fram yfir 1968. Alþýðubandalagið
gerði aldrei upp þessa fortíð sína. Greinaflokkur Svavars Gestssonar í
Alþýðublaðinu bendir ekki til þess að hann skilji almennilega um hvað
málið snýst. Hann neitar að horfast í augu við vemleikann; hið skelfi-
lega skipbrot þeirra hugsjóna sem Einar Olgeirsson bar fyrir bijósti og
barðist fyrir alla tíð. Hlutverk Halldórs Laxness í þessari sögu er auðvit-
að hörmulegt. Hann var viðstaddur sýndarréttarhöld í Moskvu og skrif-
aði langar vamarræður fyrir þjóðskipulag sem einkenndist af ömurlegri
Icúgun og fjöldamorðum sem vart eiga sinn líka í gervallri mannkyns-
sögunni.
Svavar Gestsson virðist líta á alla umræðu um þessi mál sem hluta af
sjúklegu hugarfari kalda stríðsins. Það er mikill misskilningur. Sú kyn-
slóð sem nú er að vaxa úr grasi mun rita þessa dapurlegu sögu frá sínuin
sjónarhóli, en ekki sem helgisögu hreyfingarinnar eða hetjusögu sigur-
vegaranna í kalda stríðinu. Það er Svavar Gestsson sem umfram aðra er
fastur í neti kalda stríðsins; fortíðin er baggi á hugsun hans og dóm-
greind. Svavar kvartar undan því að Jón Baldvin Hannibalsson vilji að
hann fordæmi allt sem gert hafi verið í nafni sósíalismans hér á landi; að
'ireyfingin éti allt ofan í sig frá fyrri tíð. Svavar telur slxkt jafngilda upp-
gjöf og því komi það ekki til greina.
Svo djúpur er fortíðarvandi Svavars Gestssonar að hann skilur ekki að
allt sem farið er fram á er heiðarleiki gagnvart fortíðinni. Auðmýkt
gagnvart skipbroti þeirra hugsjóna sem hreyfingin, sem hann augljós-
lega telur sig hluta af, barðist fyrir; viðurkenning á nokkruin staðreynd-
um um sögu jafnaðarmanna hér á landi og á Vesturlöndum almennt.
Þess í stað fer hann með nokkrar gamlar helgisögur um ,Jireyfinguna“.
Sameining eða samstarf vinstri manna hér á landi gerist ekki á grund-
velli fortíðarinnar, en það er mikilvægt að viðurkenna á heiðarlegan hátt
rætur þeirrar sundrungar sem við búum nú við. Sérstaklega er mikilvægt
að viðurkenna hlut Sovétríkjanna í því efni á heiðarlegan máta. Það hef-
ur Svavar Gestsson ekki gert. ■
Mannfyrirlitning - lýðréttindi
Vélbyssan nemur við karminn á
hálfopnum bílglugganum þegar við
stönsum að fyrirmælum lögreglu-
mannsins og bflstjórinn skrúfar rúð-
una alveg niður. Mengunin frá spú-
andi sementsverksmiðjunni við þjóð-
veginn smýgur inn. Lögreglumaður-
inn beygir sig og skimar inn í bflinn,
lítur framan í hvern okkar fjögurra
sem sitjum í gömlu Lödunni á leið frá
Baku til Lenkaran í Aserbadjan. I
framsætinu situr bflstjórinn, einn af
milljón flóttamönnum úr nýloknu
stríði við Armena. Andlit hans er
dimmt og lokað. Hlýðni við valdboðið
er honum í blóð borið og djúpt í dökk-
um augum hans örlar ekki á andstöðu
við vopnuð yfirvöld. Heima í Baku á
hann tvær bamungar dætur og eigin-
konu sem björguðust með honum af
stríðssvæðinu. Þær bíða þess að hann
komi heim úr afladrjúgum túr með
Evrópuþingmenn í kosningaeftirliti.
Hann gæti jafnvel náð mánaðarlaun-
um kennara og lækna í Aserbadjan en
þau eru um 700 til 1.000 krónur á
mánuði.
Gestaboð
Við hlið bflstjórans situr túlkurinn
okkar, tvítugur háskólapiltur sem á
erfitt með að leysa verk sitt af hendi
fyrir okkur kosningaeftirlitsmennina
þrátt fyrir allgóða enskukunnáttu.
Hann getur illa túlkað spumingar og
erindi okkar því að hann skortir allan
skilning á jgrundvallarhugtökum lýð-
ræðis. - A forsetinn ekki bæði að
stjórna hernum, þinginu og ráða
hæstarétti? - Heima bíður hans úr-
vinnsla úr því hugsjónalosti sem hann
varð fyrir í kynnum sínum af okkur
kosningaeftirlitsmönnum, mönnurn
sem dirfðust að krefja sjálfan innan-
ríkisráðherrann svara um fangelsun
fjögurra stjórnmálamanna, kröfðust
þess jafnvel að fá að hitta fangana;
kynnum sínum af mönnum sem vog-
uðu sér að gagnrýna einræðisvöld for-
setans upp í opið geðið á ríkisstjóm-
inni. „Don’t fear“, vom einkunnarorð
hópsins okkar. Þrátt fyrir ungan aldur
dugir æfi túlksins varla til þeirra hug-
arfarsbreytinga sem lýðræðið krefst.
Við hlið mér aftur í Lödunni situr
félagi minn, þýskur aðstoðarprófessor
frá Heidelberg, sérfræðingur í sögu
Aserbadjan og írans. Hann talar reip-
rennandi Aseri, mál þarlendra en hann
lætur það aldrei uppi til þess að geta
fylgst með samræðum heimantanna.
Hann þýðir síðan það sem hann verð-
ur áskynja yfir á þýsku fyrir mig til
þess að túlkurinn komist ekki að
kunnáttu hans í Aseri. Hér er engum
að treysta. Heima í Heidelberg bíður
hans að ljúka við söguritgerð um upp-
reisnina í Iran 1907 og að gefa þýska
utanríkisráðuneytinu skýrslu um
ástandið í suðurhluta Aserbadjan þar
sem áhrif Irana fara vaxandi. Hver
nær traustasta takinu á krönum olíu-
lindanna við Baku? Hver verður hlið-
vörður á eina veginum sem liggur frá
Iran norður í gegnum Aserbadjan til
Rússlands og Georgíu, leiðinni sem
Heima bíða mín áhyggjur af íslenskum þjóðmál-
um og ég reyni að stilla mig um að finnast þau
auðleyst þegar ég lít á alla þá eymd, mengun,
óréttlæti, kúgun og mannfyrirlitningu sem
blasir hér allstaðar við í Aserbadjan.
liggur þvert á silkiveginn forna til
Evrópu?
Sjálfur er ég hingað kominn til þess
að leggja fram þann litla skerf sem ég
get til þess að hjálpa þessu fólki í átt
til lýðræðis og mannréttinda eins og
það hefur sjálft beðið Evrópuráðið í
Strassborg um, en í því ráði sit ég
ásamt fleiri íslenskum þingmönnum.
Heima bíða mín áhyggjur af íslensk-
um þjóðmálum og ég reyni að stilla
mig um að finnast þau auðleyst þegar
ég lít á alla þá eymd, mengun, órétt-
læti, kúgun og mannfyrirlitningu sem
blasir hér allstaðar við í Aserbadjan.
@Meginmál = „Gleymdu því ekki að
við, og þá sérstaklega þið Norður-
landabúar, tilheyrum forréttinda
minnihlutahópi á jörðinni," segir hinn
þýski vinur minn. „Meirihluti mann-
kyns þekkir ekki annað þjóðfélags-
ástand en það sem þú sérð hér. Og
þetta er hrein bamaskemmtun miðað
við það sem þú getur séð hér austur í
Asíu.“
Eg horfi á höndina sem hvílir á vél-
byssunni í seilingaríjarlægð frá andliti
mínu. Þetta er hönd ungs manns en
hún er lúin, lítt hrein og neglurnar
nagaðar. Skyldi hún stijúka yfir vanga
ungs sonar eða dóttur fyrir svefninn í
kvöld eða yrði hún reidd til höggs frá
einvöldum, hörðum heimilisföður? -
„Afhendið vegabréf með áritun til
Lenkaran," þýðir túlkurinn. „Suður
undir landamæri Iran fer enginn nema
með áritun frá yfirvöldum." Lögreglu-
maðurinn tekur við vegabréfum okk-
ar, vélbyssan hverfur úr glugganum
og bflstjórinn stígur út. Úti á þjóðveg-
inum fer nú fram yfirheyrsla. Við sitj-
um í bflnum og bíðum. Þýski sögu-
prófessorinn sem á mörg ár að baki í
Iran, Pakistan og Kasakstan hvíslar að
mér: ,Bg er ekki hræddur við volduga
stjómmálamenn og harðskeytta höndl-
ara. En ég óttast tvennt, ofbeldis-
kennda umferðina á þessum slóðum
og vopnaða lögreglu og hennenn og
það algera miskunnarleysi sem þeir
geta beitt ef fólk er ekki með réttu
pappírana. Öllu sem þú hefur lært urn
mannréttindi heima á íslandi og rétt
þinn gagnvart yfirvöldum getur þú
gleymt."
Bflstjórinn kemur nú til okkar aftur
með vegabréfin og bréfið sem sannaði
að við værum þarna á vegum ríkis-
stjórnarinnar. Hann sest inn og er
dijúgur með sig þegar hann segir okk-
ur að hann hafi sloppið við greiðslu til
lögreglunnar vegna þess að hann var
með útlendinga í stjómarerindum. Að
öðmm kosti hefði hann þurft að greiða
sjálftökufé til lögreglunnar sem situr
fyrir bflstjómm á vegum úti og heimt-
ar af þeim fé fyrir engar sakir. Ef ekki
er borgað tekur lögreglan ökuskírtein-
ið sem bflstjórinn getur sótt eftir dúk
og disk á lögreglustöðina og þá greitt
helmingi hærri upphæð fýrir upplogn-
ar sakir. Við ökum af stað. Framundan
em 300 kílómetrar til Lenkaran.
Atkvæðavægi í Aserbadjan
og á íslandi
Fyrir utan margháttuð kosningasvik
var eitt áberandi umfram annað í
kosningunumrí Aserbadjan. Allsráð-
andi heimilisfeður komu og kusu fyrir
allt sitt beimilisfólk og þá fyrst og
fremst fyrir dætur sínar og eiginkonur,
sem engum húsbónda með sjálfsvirð-
ingu datt í hug að láta sjást á kjörstað.
Múhameðstrú er sterk i því héraði sem
við þýski vinur minn áttum að hafa
eftirlit með en þar vom urn 35 kjör-
staðir. Hver maður kaus því fyrir þtjá
til fjóra heimilismenn og allt upp í
sextán þeir sem best bjuggu. Að sjálf-
sögðu lýsti ég andúð minni á þessum
ólýðræðislegu vinnubrögðum um leið
og ég hafði samúð með þessu fólki
sem hvorki þekkti til lýðræðishefða né
hafði trúar- og menningarlegar for-
sendur til annarra kosningahátta. Hér
veitti ekki af lýðræðisunnandi eftirlits-
mönnum ffá háborg jöfnuðar, Evrópu
sjálfri.
Hálfum mánuði seinna sit ég í
mjúkum stól mínum f þingsal Alþing-
is og nýt þess að fylgjast með störfum
þingsins sem mótast af virðingu fyrir
skoðunum annana og lýðræðislegum
réttindum hvers manns í landinu. Ró
minni er raskað þegar upp er borin
þingsályktunartillaga um jafnt vægi
atkvæða á íslandi, þannig að hver
landsmaður geti aðeins kosið með at-
kvæðavægi fyrir einn, það er fyrir
sjálfan sig. Hvert atkvæði á að hafa
jafnt vægi hvar sem er á landinu. Við
eigum að hafa allar forsendur til að
koma því á. Það er ljóst að í sumum
kjördæmum á íslandi gengur hver
kjósandi inn í kjörklefann með at-
kvæðisvægi þriggja til fjögurra á við
þá sem minnst atkvæðisvægi hafa í
öðrum kjördæmum iandsins. - Var ég
að vorkenna þeim í Aserbadjan? - A
bak við hvað getum við skotið okkur,
þessu óréttlæti til afsökunar? Ekki
höfum við vanþekkinguna að skjóli,
eða áratuga menningarsnauðan Sovét-
kommúnisma, hvað þá trú og menn-
ingu sem krefst óskoraðs valds hús-
bóndans út á við. - Hver er okkar af-
sökun?
Höfundur er þingmaöur Framsóknarflokks.
29. nóvember
Atburðir dagsins
1211 Páll Jónsson Skálholts-
biskup lést, 56 ára. Hann var
sonur Jóns Loftssonar: kista
Páls fannst 1954. 1641 Fyrsta
enska fréttablaðið gefið út.
1861 Hersveit Bandaríkja-
stjómar slátrar að minnsta kosti
150 indíánum í Colorado. 1924
ítaiska tónskáldið Puccini deyr.
1930 Kommúnistaflokkur Is-
lands stofnaður eftir klofning
Alþýðuflokksins. 1943 Tehran
í Iran vettvangur fyrsta leið-
togafundar Stalins, Churchills
og Roosevelts. 1989 Rúmenska
fimleikastjarnan Nadia Co-
maneci biður um pólitískt hæli
í Ungverjalandi.
Afmælisbörn dagsins
Gaetano Donizetti 1797,
ítalskt tónskáld, samdi að
minnsta kosti 75 óperur. Lou-
isa May Alcott 1832, banda-
rískur rithöfundur. C.S. Lewis
1898, írskur fræðimaður og rit-
höfundur.
Annálsbrot dagsins
Suður á Leiru bitu 11 eða 12
hundar 16 ára gamla stúlku, en
á henni sáust 18 ben; hún fór
að sækja eld; hún lá í hálfan
mánuð.
Grímsstaðaannátt 1707.
Staða dagsins
Eg lýt hátigninni en stend á
réttinum.
Páll Jónsson, 1530-1598, (Staðar-
hóls-Páll) við Danakonung.
Málsháttur dagsins
Mörgum er mein að heims-
kunni.
Ritstjórn dagsins
Ég var ekki ráðinn hingað sem
ritvél, heldur sem ritstjóri.
Matthías Johannessen ritstjóri
Morgunblaðsins viö Ingólf Jóns-
son á Hellu, þegar Ingólfur ættaöi
aö segja honum fyrir verkum um
viðtal; Islenskar tilvitndnir.
Orð dagsins
Ég er óður, ég er liœgur,
ég kýs allt og ekkert vil,
ég um alla jörð erfrœgur,
ég hefatdrei verið til.
Kristján Jónsson Fjallaskál, 1842-
1869, „Delerium Tremens eða Ve-
ritas in Vino".
Skák dagsins
Hvítur hefur peði meira í enda-
talli en það dugar skanimt. Si-
magin hefur svart og á leik
gegn Borisenko: skákin var
tefld árið 1955. Þótt fáir menn
séu eftir á borðinu finnur Si-
magin bráðsnjalla vinningsleið.
Svartur leikur og mátar.
1. ...f5+! 2. gxf6 (framhjá-
hlaup) Df5+ 3. Kh4 Dh5 Skák
og mát.