Alþýðublaðið - 29.11.1995, Blaðsíða 3

MIÐVIKUDAGUR 29. NÓVEMBER 1995
ALÞÝÐUBLAÐHD
3
s k o ð a n i r
Hugleiðing úr helgum steini
Þegar menn sitja saddir lífdaga og horfa á pólitíkina í dálítilli fjarlægð
verður áberandi hve oft er tekist á við sömu gömlu vandamálin aftur
og aftur. Maðurinn verður því miður ekki betri og fullkomnari með
hverri kynslóð eins og tæknin þar sem hægt er að byggja ofan á það
sem komið er. í pólitík verður hver kynslóð og hver einstaklingur að
byrja frá grunni og öðlast gamla reynslu upp á nýtt. Þess vegna fer
pólitíkinni svo lítið fram þrátt fyrir nýtt og ágætt fólk.
Viðreisnarstjórn Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks á sjöunda áratugn-
um hefur algera sérstöðu meðal þeirra
ráðuneyta, er lýðveldið hefur ofið úr
flóknu flokkakerfi. Hennar var minnst
með lotningu á dögum síðustu ríkis-
stjómar, þegar sömu flokkar sátu aftur
við völd.
Það hefur komið mér persónulega á
óvart að sjá á prenti, nteðal annars í
mínu gamla Alþýðublaði. að ég hafi
verið á móti Viðreisnarstjórninni.
Þetta er fjarri sanni þótt ég hafi stund-
um eins og góðum stjómarþingmanni
sæmir hlustað á viðhorl' fólks og borið
raddir til ráðherra.
Háborðið |
Fyrri viðreisnarárin eftir 1960 var
góðæri og tekjuafgangur í ríkissjóði.
Stjórnin lét hendur standa fram úr
ermum og gerbreytti íslensku þjóðfé-
lagi til hins betra. Höft voru afnumin
og frjálsræði stóraukið en velferð og
fræðsla aukin og endurbætt. Þetta er
sú minning sem liftr um þá stjóm.
Síðari viðreisnarárin skall á mikil
kreppa með atvinnuleysi og landflótta.
Reynt var að breikka ráðuneytið án ár-
angurs. Við þær aðstæður var erfitt
fyrir flokk sósíaldemókrata að sitja í
stjórn með flokki fjármagns og at-
vinnurekenda. Þá ríkti enn sú gamla
pólitíska hugsun varðandi flokka og
stefnur sem nú er að mestu gleymd.
Alþýðuflokkurinn varð fyrir miklu
áfalli í næstu kosningum og lenti utan
stjómar með sárt enni. Við kenndum
ekki viðreisnarstjóminni um tap okkar
og höfum aldrei gert. Hins vegar kom-
umst við að þeirri niðurstöðu að það
væri hættulegt fyrir okkur að sitja
EINfR með Sjálfstæðismönnum í
stjórn á tímum efnahagsvandræða.
Þegar á móti blés var auðvelt fyrir Al-
þýðubandalagið og aðra flokka sem
leita fylgis á sömu miðum og Alþýðu-
flokkurinn að tortryggja okkur og fæla
frá okkur fylgi.
Við byrjuðum að byggja flokkinn
upp á nýjan leik og endurskipuleggja.
Ný stefnuskrá var samin er breytti
áherslum. Ungir menn og konu vom
kölluð til starfa og hafin var áróðurs-
sókn. Sérstök áhersla var lögð á að
vinna stuðningsmenn Hannibals
Valdimarssonar inn í raðir endumýj-
aðs Alþýðuflokks.
Ungir sagnfræðingar sem nú skrifa í
blöð og bækur virðast ekki skilja það
grundvallaratriði í hugsun okkar þenn-
an áratug: að fara ekki aftur einir í
stjóm með Sjálfstæðisflokknum. Við
vissum þó af reynslu að Ólafur Thors
hafði hætt andstöðu við velferðarhug-
myndir 1942 til að geta myndað stjóm
með vinstri flokkunum og tekið völdin
af Framsókn. Sjálfstæðismenn gátu
stutt margvíslegar breytingar á samfé-
laginu sem vinstri flokkarnir lögðu
áherslu á. Stjóm með þeim kom því í
grundvallaratriðum vel til greina fyrir
vinstriflokka.
Endumýjun Alþýðuflokksins gekk
vel og unga kynslóðin setti fljótlega
svip sinn á hann. Þegar leið að kosn-
ingum 1978 bar mest á Vilmundi
Gylfasyni, sem vakti þjóðarathygli
með harðri rannsóknarblaðamennsku
gegn hvers konar spillingu. Þáttur
hans varð sérstakur kafli í pólitískri
sögu okkar og hann er enn og verður
lengi persónugervingur ópsilltrar
landsstjómar. Hann var eins og fmm-
herji þeirrar pólitísku hreinsunar sem
nú gengur yfir allan hinn ftjálsa heim.
Oft er fullyrt að hinn mikli sigur Al-
þýðuflokksins í kosningunum 1978
hafi eingöngu verið Vilmundi að
þakka. Hann mundi sjálfur vilja taka
fram að fjölmargir einstaklingar og
hópar hafi átt þátt í þróttmikiu starfi er
leiddi til hins mikla sigurs. Raunar var
búið að spá flokknum 3-5 þingmanna
aukningu áður en Vilmundur ákvað
framboð og hækkaði þær tölur. Af
öðmm sem áttu mikinn þátt í fylgis-
aukningunni má ekki gleyma Birni
Jónssyni, Karvel og Jóni Baldvin sem
leiddu mestan hluta af flokki Hanni-
bals affur til föðurhúsa.
Það var skoðun mín eftir sigurinn
að hinn nýi og ungi þingflokkur þyrfti
framar öllu að vera í stjómarandstöðu
eitt kjörtímabil til að sjóast í þingpólit-
íkinni. En það er hefð hér á landi að
flokkar sem vinna mest á í kosningum
verði að reyna stjórnarmyndun. Al-
þýðuflokkurinn fékk það verkefni og
gerði samkvæmt áðumefndum skoð-
unum tilraun til að mynda nýja „ný-
sköpunarstjórn" með Alþýðubanda-
lagi og Sjálfstæðisflokki. Það var
langt síðan sá möguleiki hafði verið
reyndur - en Alþýðubandalagið sagði
nei. Stjómarmyndun gekk illa og end-
aði í tímaþröng á því að Ólafur Jó-
hannesson myndaði ráðuneyti Fram-
sóknar, Alþýðubandalags og Alþýðu-
flokks. Enda þótt áður hefðu farið
fram almennar viðræður A-flokkanna
rann allt það út í sandinn þegar að
stjómarmyndun kom.
Það ríkti óðaverðbólga í landinu all-
an þennan áratug og lengur. Baráttan
við að hemja þann vanda lá eins og
mara á stjómarflokkum. Þess vegna er
ekki hægt að tala um þessa stjóm sem
alvarlega vinstristjóm. Hún byggðist á
dægurvanda efnahagsmála frekar en
varanlegum þjóðfélagsumbótum. Hún
var ekki undirbúin eins og símahring-
ur Hermanns Jónassonar lagði gmnn
að vinstristjóminni 1956.
Það varð órólegt ástand í hinum
unga þingflokki eftir þessa stjómar-
myndun. Langir og erfiðir fundir bám
vott um ákafa og reynsluleysi sem von
var. Kom að því að þingflokknum
þótti fullreynt að ekki mundi þessi
stjóm ná saman um viðunandi aðgerð-
ir til að koma verðbólgunni niður í
30%. Var þá samstarfinu slitið og efnt
til kosninga.
Stemmningin góða frá 1978 var
horfin og Alþýðuflokkurinn tapaði
þingsætum. I nýrri og erfiðri stjómar-
myndun hélt flokkurinn fram hug-
myndinni um peningaskipti með víð-
tækum öðmm aðgerðum. En nú var
Framsókn orði ill út í hinn unga krata-
flokk og vildi ekkert hafa með okkur
að gera. Þetta opnaði tækifæri fyrir
Gunnar Thoroddsen til að grípa völdin
og mynda sína óvæntu stjórn. Með
nýjum áratug hófst nýr kafli í sögunni
og giltu ekki lengur flokksafstaða eða
taktík fyrri áratugs.
Þegar menn sitja saddir lífdaga og
horfa á pólitíkina í dálítilli fjarlægð
verður áberandi hve oft er tekist á við
sömu gömlu vandamálin aftur og aft-
ur. Maðurinn verður því miður ekki
betri og fullkomnari með hverri kyn-
slóð eins og tæknin þar sem hægt er
að byggja ofan á það sem komið er. í
pólitík verður hver kynslóð og hver
einstaklingur að byrja frá gmnni og
öðlast gamla reynslu upp á nýtt. Þess
vegna fer pólitíkinni svo lítið fram
þrátt fyrir nýtt og ágætt fólk.
Eitt var það sem varpaði ljóma á
Viðreisnina. Ráðherramir urðu ásáttir
um að þeir skyldu ekki baktala hveijir
aðra eða deila opinberlega þótt ekki
væri samstaða um allt. Þetta skapaði
traust og festu í landsstjórnina. Það
hefur engri stjóm tekist svo vel fyrr
eða síðar, þakkað veri Olafi og Bjama,
Emil og Gylfa.
Höfundur er fyrrverandi formaöur
Alþýðuflokksins og forsætisráðherra.
fimm á förnum vegi
Ætlar þú að gefa bækur í jólagjöf?
Brynhildur Bjarnadóttir Garðar Sígurðsson nemi: Steini málari: Já. Ég gef fjór- Katrín Grétarsdóttir versl-
nemi: Já, örfáar. Ég býst ekki við því. ar til fimm bækur og þar á unarmaður: Ég hef ekki
meðal verður bókin um Maríu. ákveðið það.
Oddný Vestmann vegfar-
andi: Já og ég er búin að
kaupa fjórar.
m e n n
Færeyingar dýpka
í Grindavík.
Það hlýtur að teljast gott fyrir Grindvíkinga
að Færeyingarnir hjá þeim fari dýpkandi.
Fyrirsögn í Morgunblaðinu í gær.
Og það er öruggt að þeir
myndu þurfa að minnsta kosti
300.000 hermenn til að geta
handtekið mig.
Radovan Karadzic leiðtogi Bosníu-Serba.
Morgunblaðið í gær.
Össur Skarphéðinsson
staðfesti í gær að hér hefði ekki
verið á ferðinni neitt grín, alla
vega gæti hann ekki litið svo á.
Hinsvegar skildi hann vel núna
hvernig hamflettum lunda í
Vestmannaeyjum líður.
Össur um viðskipti sín við Árna Johnsen
á Alþingi. Tíminn í gær.
Flokkurinn mun axla þá ábyrgð
sem honum var ætlað og tryggja
framtíð velferðar í landinu.
Úr stjómmálaályktun aðalfundar miðstjórnar
Framsóknarflokksins. Tíminn í gær.
Fjandsamlegar yfirlýsingar
norskra og rússneskra ráðamanna
að undanförnu um hlut íslendinga í
norsk-íslenska sfldarstofninum
benda lika til þess að þar sé ekki
slíkrar sanngirni að vænta að rétt-
lætanlegt sé að treysta þeim fyrir
fjöreggi þjóðarinnar.
Leiðari DV í gær.
fréttaskot úr fortíð
Vegalengdir
styttast
Nýlega voru háðar veðreiðar miklar í
París. Brezkir íþróttamenn nokkrir
fóru þangað í flugvél til að horfa á
veðreiðamar. Þeir lögðu af stað frá
London er þeir höfðu etið morgun-
verð og héldu sama dag heim aftur að
veðreiðunum loknum og komu mátu-
lega í miðdegisverðinn.
Hvenær ætli við Reykvíkingar förum
að skreppa norður á Akureyri t. d.
milli máltíða?
Alþýðublaðið
17. júlí 1920