Alþýðublaðið - 26.01.1996, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 26. JANÚAR 1996
s k o ð a n i r
UHNILUD
21054. tölublað
Hverfisgötu 8 -10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiöjan hf.
Ritstjórn, augiýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverö kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Hvers vegna forseta?
íslenska þjóðin virðist standa gjörsamlega ráðþrota gagnvart
því verkefni að finna sér nýjan forseta. Fjöldi þeirra sem hafa lýst
einhveijum áhuga á að sitja á Bessastöðum næstu árin hefur vald-
ið því að snögglega birtist embættið í tvíræðu ljósi; forsetakand-
ídatamir eru komin á annan tug og það hefur ekki farið framhjá
neinum hversu skoplegir tilburðir sumra þeirra hafa verið.
Síðast þegar vom háðar alvöm forsetakosningar á íslandi var
hér ein sjónvarpsstöð og ein útvarpsstöð, og gættu þess af stakri
nákvæmni að skammta frambjóðendum jafnan tíma og jafna at-
hygli. Síðan hefúr sprottið upp mýgrútur af fjölmiðlum og hæ-
verska ríkisútvarpsins sem forðum var er að mestu fyrir bí,
kannski sem betur fer. Það er víst að fjölmiðlar eiga eftir að gegn-
umlýsa frambjóðendur sem aldrei fyrr, fylgismenn þeirra eiga
eftir að keppast um fjölmiðlapiáss til að útmála ágæti síns fólks;
það þarf engan sagnaanda til að spá því að þegar baráttan hefst
fyrir alvöm eigi hún enn eftir að taka á sig miklu spaugilegri
myndir.
Ekki það að fólkið sem hefur verið orðað við framboð sé ekki
alls góðs maklegt; fæst forsetaefnin em spaugileg í sjálfu sér,
heldur sökum þess að þorri manna er glómlaus um hvert eigi að
vera hlutverk forseta Islands.
Þegar forsetaembættið var stofnað í skyndi 1944 varð niður-
staðan sú að setja á laggimar nokkurs konar framlengingu kon-
ungdæmisins í lýðveldismynd. Forsetanum vom reyndar fengin
ákveðin völd, en þar sem enginn íjögurra forseta hefur beitt þeim
má fullyrða að samkvæmt hefð sé forsetinn valdaminni en lög
gera ráð fýrir. Eins og gengur og gerist með kóngafólk hefur for-
setinn orðið líkt og æðsta tækifærismanneskja þjóðarinnar; það
hafa verið óskráð lög að við honum megi ekki stugga og hann
stuggar ekki við neinum. Sú hefð að það þyki óviðurkvæmilegt
að bjóða fram gegn sitjandi forseta hefur enn aukið á konungs-
veldisbraginn. Forseti hefur getað setið eins lengi og hann kærir
sig um, nokkuð viss um að hann verði ekki fyrir áreiti; afleiðing-
in er sú að á fimm áratugum hafa íslendingar aldrei spurt sig upp-
hátt hver sé tilgangur embættisins.
Það er kannski engin furða að þjóðin sé ráðlaus þegar hún horf-
ir á bak Vigdísi Finnbogadóttur eftir sextán ára forsetatíð. Hún er
góðu vön. Þetta ráðleysi hlýtur hins vegar að hvetja menn til að
ræða opinskátt og af viti um forsetaembættið. í þeirri umræðu á
ekki bara að spyrja hver eigi að vera forseti eða hvaða kostum
hann á að vera búinn, heldur er líka hollt að ræða af skynsemi þá
grundvallarspumingu hvort yfirleitt sé þörf á forseta.
í athyglisverðri grein sem birtist í DV í gær veltir Glúmur Jón
Bjömsson, formaður Heimdallar, fyrir sér þessari spurningu.
Hann tekur dæmi af Svisslendingum og segir að þeir eigi engan
forseta, án þess að bíða af því tjón. Ráðherrar gegni því hlutverki
á víxl að taka á móti erlendum gestum og fara í heimsóknir til út-
landa. Glúmur telur að íslendingar gætu farið eins að; forseti Al-
þingis og ráðherrar gætu hæglega skipst á að gegna þeim skyld-
um sem nú hvíla á forseta íslands. og því komi sterklega til
greina að leggja embættið niður.
Það ósennilegt að þessi skoðun formanns Heimdallar njóti
fjöldafylgis. Hins vegar er gagnlegt að hafa hugfast nú þegar
virðist fúll þörf á að skilgreina embætti þjóðarhöfðingjans upp á
nýtt að það er ekkert náttúrulögmál að á Bessastöðum skuli sitja
forseti. ■
Misheppnud tilraun til ódauðieika
Einhver stórglæsilegur andi yfir þess-
ari borg, Washington, þar sem ég geng
fram með nýklassískum forhliðum ráðu-
neyta - þessum ægifengnu- skýrslu-hof-
um - og sólskinið fikrar sig upp eftir
fom-grískum súlum frá síðustu öld: Sól-
arlag í Washington. Sólin sest í Wash-
ington. Það getur verið að hún skíni ann-
arstaðar en hún sest í Washington. Hér
eru tjöldin dreginfyrir, að loknum degi, í
„Kvöldlandinu", eins og Þjóðverjar kalla
hinn vestræna heim.
Einhver stórglæsilegur heimsveldis-
andi yfir þessari borg. Hér kemur allt
heim og saman. Þegar maður gengur
fram hjá utanríkisráðuneytinu finnur
maður bókstaflega fyrir þessari skýrslu
um daglega hegðun Steingríms Her-
mannssonar sem hvílir þama einhver-
staðar djúpt inm' skjalþykkni.
Vikupiltar
-• Hallgrímur
Helgason
; skrifar
Það er bundið um fótinn. Bundið form. Jónas orti
aldrei neitt f „opnu formi" nema þetta eina, þegar
hann braut...upp formið...: Þetta lokastykki sem
varð honum að tila en gerði hann ódauðlegan. Mór
er aftur hugsað til Jónasar þegar læknirinn kemur
og segir: „Þú verður að koma aftur á morgun. Þá
ákveðum við hvort þarf að skera."
Efdr að hafa eytt fallegum snævi þökt-
um sólskinsdegi í höfuðborginni á
heimsiris bestu söfnum, að máta hatt
minn á höfuð Voltaires í National Muse-
um, að skoða (hinn að vísu of mekamska
málara) Vermeer, og gefa mig á tal við
einhverja gyðingaprinsessu með B.
Streisand-nefrödd og kom í ljós að
stjóma mun beinni útsendingu á næstu
Óskarsverðlaunaafhendingu og fræddi
mig til léttis um stressið í David Letterm-
an sem síðast var kynnir, og .. .já og bú-
inn að snæða hádegisverð með okkar
góða ambassador á Hotel Madison, og fá
mér lobster í kvöldverð, og var á leiðinni
uppá hótel, þegar ég lá allt í einu kylli-
flatur á gangstétt og emjaði ámátlega upp
í amerískan næturhimin, og hafði þá ný-
lokið við að bijóta á mér aðra löppina.
Hljóðið sem verður til þegar ökkli
hrekkur í sundur er nokkuð sérstakt og
minnir helst á það þegar hann - þessi
með stóra D- inu - smellir saman fingr-
um, hress og kátur.
Fótbrotinn erlendis, einn og sér.. .eitt-
hvað skáldlegt við það...
Jæja. Jónsi minn. Ertu þá kominn að
sækja mig?: Það fyrsta sem ég hugsa, og
lít á úrið, á tölvuútjð mitt, á lífdagataln-
inguna, og ég sé að ég hef lifað 13.472
daga og á enn þó nokkuð eftir í Jónasar-
kvótann (13.695 dagar) þannig að mér
finnst hahn vera full snemma á ferð, en
karmski er það staðsetningin, höfuðborg-
in, íslendingur erlendis, symmetrían, Kö-
ben - Washington, kannski það geri úts-
lagið, hugsa ég þar sem ég ligg þama á
bakinu, í frakkanum með hattinn, og þori
ekki að h'ta á brotið, handbragð meistar-
ans, en sé bara að hann kemur, gangandi
eftir stéttinni. Já. Hann kemur loksins, að
sækja mig, Jónas, og er jafn feitlaginn
sem fyrr en hinsvegar nú orðinn þeldökk-
ur á hörund. Hann styður mig blessaður
inn í nálægt anddyri og þar fatta ég loks
hvað þetta fræga „911“ þýðir í raun: Inn-
an skamms blikka yfir mér slökkviliðs-
bíll og ambúlans.
Svertingjamir sáu um mig. Og komu
mér uppí bíl, með keðjum. (það er að
segja bíllinn.) Það vom hálfgerð von-
brigði - þegarég var gjör-svo-vel beðinn
um að reima frá ökklanum og sanna brot
- og sjá: þetta var ekki opið brot. Bara
bólgið. Nei. Hver er ég að ég hki mér við
Jónas Hallgrímsson?
Bráðavaktin í Washington DC. Fyrir
valinu hefur orðið sjúkrahús í suð-austur-
hluta-borgarinnar sem þýðir í stuttu máh
það að ég er eini hvíti maðurinn í bið-
salnum. Og nú góna þeir á mig, þennan
með hattinn í hjólastólnum. Þrátt fyrir
vissar kvalir verður maður að fara í gegn-
um eyðublöðin og sú huggulega blökku-
dís í bókhaldinu spyr vinalega í hvaða
fylki það sé, Iceland? Rétt hjá Graceland,
segi ég. Næsta spuming er um þjóðemi
mitt. Maður er greinilega kominn hér
nokkuð djúpt inn í Ameríku. Næsti mað-
ur á eftir mér er hinsvegar með skotsár,
en ber sig vel og gengur skemmtilega
hommalega hálf særður inn gólfið.
Kunningi hans kallar til hans úr miðjum
biðsalnum:
„Hey, what happended to you man?“
,J got shoL“
„Oh? By whom?“
Það er viss léttir að sjá - þegar maður
er kominn inn í „E.R “ - að læknamir líta
úr fyrir að hafa þó allavega lokið stúd-
entspiófi. I röntgen-myndatökunni bíður
fjögurra manna íjölskylda sem hlær þeg-
ar ég segist vera frá Iceland og hafi
„slipped on the ice.“ Ég spyr á móti hvað
dragi þau hingað undir miðnættið í röntg-
en.
,3ara.. .láta taka af okkur mynd...“
Já já. Bara svona fjölskyldumynd. Ég
kveð herra og frú Ray og litla soninn X
og rúlla mér aftur inn í Emergency Ro-
om; ég kem að læknunum þar sem þeir
henda á milli sín röntgenmyndum af
hægri fæti mínum. Ein þerra dettur í gólf-
ið og læknirinn, sá sem er að borða mel-
ónusneið, hirðir myndina upp, eftir að
melónugums hefur slest á hana. Svo
þurrkar hann sér (og myndina) með erm-
inni og kemur til mín og bendir á ökkla-
brotið, á filmunni.
„It’s pretty bad.“
Ég bendi á melónuklístrið á sköfl-
ungnum og spyr hvað það sé.
„Oh? This is just something that I was
eating...“
Það er bundið um fótinn. Bundið
form. Jónas orti aldrei neitt í „opnu
formi" nema þetta eina, þegar hann
braut...upp formið...: Þetta lokastykki
sem varð honum að tila en gerði hann
ódauðlegan. Mér er aftur hugsað til Jón-
asar þegar læknirinn kemur og segir:
„Þú verður að koma aftur á morgun.
Þá ákveðum við hvort þarf að skera.“
Leigubíll og lyfta, tvær hækjur og svo
ég, á herbergi 410 (þetta fer að verða
þreytandi: Pedersgade 140, var það
ekki?) á Skyline Inn Hótelinu og læt
„loga ljós nóttina" og les rólegur „Síðasta
andvarp Márans" eftir Rushide, með ka-
pítólið og mónúmentið upplýst í glugg-
anum, en er satt að segja hálf svekktur
yfir því að vera þarna enn þegar ég
vakna. Mér verður greinilega enginn
ódauðleiki úrþessu. Maður fetar ekki svo
glatt í fótbrot Skáldsins. Tímamir eru
breyttir. Þetta er allt annað fótbrot. Eng-
inn bókmenntasögulegur viðburður og
viðeigandi skýringar á því:
1. Ég er enginn Jónas. 2. Ég var ekki
nógu fullur og brotið því ekki eins svaka-
legt. 3. Datt á svelli, en ekki í stiga. 4.
Reyndar enginn stigi á hótehnu, heldur
lyfta. 5. Hafði ekki meðferðis eintak af
„Jakobi ærlega". 6. Enginn Konráð í
Washington, bara sendiráð. 7. Flugleiðir
komnir til sögunnar. 8. I stað þess að
liggja fjóra daga á Friðriksspítala; sendur
heim til mömmu. 9. Með fýrstu vél. 10.
FráBaltimore.
I stuttu máli. Heimurinn oiðinn harð-
ur, smár og banall. Og erfitt að leggja
stund á hárómantískar tilraunir til snögg-
fengins ódauðleika. Ég er eins og hver
annar Don Kí Kóti á uppklipptum galla-
buxum, þar sem ég ligg í aftursæti sendi-
ráðsbílsins (Lincoln) og er að reyna að
sjá eitthvað sögulegt samhengi út úr
þessu. Eitthvað „History-repeats-it- self.“
Við erum á leið til sérfræðings útí
Virgimu og ég kominn í umsjá íslenska
sendiráðsins og Amórs Siguijónssonar
sem situr í framsætinu og ræðir nauðsyn
þess að stofria hér á íslandi sjóð til styrkt-
ar særðum og meiddum listamönnum er-
lendis, nokkuð sem ég tek undir heils-
hugar. Nokkm síðar sker beinasérfræð-
ingur úr um að ekki þurfi að skera og ég
geti kannski haldið ferðinni áfram, bara
farið til Kúbu og alles, en Amór segir
ákveðinn eins og hershöfðingi:
,,We are going to send him home.“
Ég er feginn. Það er best. En samt fer
einhver hrollur um mig þegar Sendi-
herrafrúin - elskuleg búin að raða oní
nrig brauði og kökum - segir að skilnaði:
, Jæja, þá er komið að Ferðalokum hjá
þér.“
Án þess að hugsa svara ég:
„Ég bið að heilsa."
Bílstjóri íslenska Sendiráðsins í Wash-
ington heitir Fransiskó, skælbrosandi fi-
lipeyi, grunsamlega sólbrúnn miðað við
stöðu sína, en ágætlega ilgóður náungi
eftir tíu ár á bensíngjöf í þágu íslenska
ríkisins. Hann keyrir mig út á flugvöll og
á leiðinni reyni ég að pumpa hann um
sögur af frægum farþegum hans. Mr. Ás-
grímsson, Mr. Hannibalsson, Ms. Finn-
bogadóttir, en það er ekkert að hafa.
Fransiskó er vel skólaður í dipplómas-
íunni og hlær bara þessum saklausa fi-
lipseyjarhlátri á eftir hveiju nafni sem ég
nefrii. Þó er eins og hann hlæi ögn hærra
þegar ég spyr „.. .and Mr. Oddsson?"
Kominn á verkjalyfin er ég síðan far-
inn að mgla og þegar ég vakna útá velli
er bílstjórinn mér á óvart búinn að læra
vísu, sem hann hefur yfir að skilnaði:
Nob'ody cries for lcelander
when fie ’s dead and lonley.
No one really seems to care
fora guy so cold and bonely.
Ég átta mig ekki alveg á því hvemig
filipseyingurinn hefur haft uppá þessum
línum (reyndar er eins og hann framberi
fyrstu línuna, J9obody cries for Icelanda-
ir“) en það er samt eitthvað við þetta „de-
ad and lonely.“
I regnvott morgunsárið er mér rúllað
inn í landið, á hjólastól, eins langt frá því
að vera ódauðlegur einsog hægt er.

a g a t a 1 2 6. j j a n ú a r
E
Atburðir dagsins
1188 Eysteinn Erlendsson erki-
biskup deyr. 1866 ísafjörður
fær kaupstaðarréttindi. íbúar
bæjarins voru þá 220. 1901
Italski tónsmiður Giuseppe
Verdi deyr. Samdi meðal ann-
ars óperurnar Rigoletto, La
Traviata og Aida. 1906 Verka-
mannafélagið Dagsbrún stofn-
að. 1943 Bandarískar sprengju-
llugvélar gera árásir á Þýska-
land í fyrsta skipti. 1968 Breski
togarinn Kingston Peridot fórst
út af Öxarfirði, og með honum
20 menn. 1973 Endi bundinn á
Víetnamstríðið með undirritun
friðarsamninga.
Afmælisbörn dagsins
Benedikt Sveinsson 1827,
sýslumaður. Douglas MacArt-
hur 1880, bandarískur hers-
höfðingi, yfirmaður herafla
bandamanna á Kyrrahafi í
seinni heimsstyrjöld. Paul
Newman 1925, bandarískur
leikari. Eartha Kitt 1928,
bandarísk söngkona og leik-
kona.
Annálsbrot dagsins
Á Gufunesi í Mosfellssveit
grandaði hvalfiskur skipi með
þremur mönnum. Sáu nálægir
menn, að hann svelgdi í sig 2
mennina, eftir það hann hafði
hvolft skipinu undir þeim.
Setbergsannáll 1697.
Rök dagsins
Ekki átti Páll postuli jeppa og
kristnaði þó hálfan heiminn.
Magnús Jónsson prófessor við
sveitaprest sem sótti um jeppa á
tímum innflutningshafta, en
' Magnúsvar um skeiðformaður
fiárhagsráðs.
Málsháttur dagsins
Öll erum -vér brotleg, kvað
abbadís, hún hafði brók ábóta
undir höfði.
Kaup dagsins
Vélakaup skal at vettugi hafa.
Jónsbók, lögfest 1281.
Orð dagsins
Efég legði, óstin mín,
œvinlega í stefin
alla hjartans ást til þín,
eldur hlypi í bréfin.
Páll Ólafsson, 1827-1905.
Skák dagsins
Skák dagsins er úr þysku
deildakeppninni. Khaled hefur
hvílt og á leik gegn Thalinger.
Hvíti liðsaflinn er tilbúlno-til
árásar og Khaled gerir nú útúm
laflið með hnitmiðaðri sóku.
■ ■ n
□ ■ □ i;.:
Hvítur leikur og vinnur.
1. Rxf7! Rg4 Klór í grafar-
bakkann. 2. Df4 Thalinger
gafst upp.