Alþýðublaðið - 11.09.1996, Síða 7

MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 1996
ALÞÝÐUBLAÐK)
7
s a g a
■ I tilefni af því að nú eru 80 ár liðin frá stofnun Alþýðuflokksins mun Alþýðublaðið á næstunni birta
gamlar blaðagreinar sem snerta baráttumál og hugmyndafræði jafnaðarmanna eða varpa Ijósi á að-
sfæður íslenskrar alþýðu þegar frumherjar jafnaðarstefnunnar kvöddu sér hljóðs.
■ Eitt af fyrstu baráttumálum jafnaðarmanna var að lög yrðu sett um vöku-
tíma sjómanna, enda má heita að algert þrælahald hafi viðgengisttil sjós.
Oft þurftu sjómennirnir að vaka sólarhringum saman og er erfitt að gera sér
í hugarlund hvernig það hefur leikið þessa hraustu menn. Hinn 26. mars
1921 skrifaði sjómaður grein í Alþýðublaðið og lýsti tæpitungulaust þeim
pyntingum sem viðgengust á íslensku togurunum
Vökurnar á togurunum
■ Einn af dálkahöfundum Alþýðublaðsins á
þriðja áratugnum skrifaði undir dulnefninu
„Fjölnir". í þessari kjarnyrtu grein frá 21. júlí
1922 hvetur hann lifandi menn til að kasta af
sér hlekkjum fortíðar og úreltum lögum og
segir „stjórn hinna dauðu" stríð á hendur
Stjórn hinna dauðu
Tæplega er hægt að hugsa sér
þrælsiegri pyntingu á heilbrigðum
manni, en að varna honum svefns,
þegar náttúran gerir sínar sterku kröf-
ur til svefns og hvíldar.
Það eru máske tiltölulega fáir af les-
endum blaðanna, sem gera sér ljósa
grein fyrir þessu í fljótu bragði, því
flest fólk býr við þau lífskjör, að það
getur farið að sofa þegar þörfm krefur
(eins og allir vita) á hverri einustu
nóttu.
Á hverri einustu nóttu þurfa menn
meiri eða minni svefn, til að endur-
næra og styrkja líkamann, og þá ekki
sízt þeir, sem líkamlega erfiðisvinnu
stunda. - Ýmsir kannast máske við
það, að vaka 3 dægur í einu (36
kl.tíma). Við skulum segja að maður-
inn fari á fætur og til vinnu sinnar kl.
6 að morgni og vinni til kl. 6 að
kvöldi, svo kemur eitthvert það atvik
fyrir að sami rnaður verður að vaka
nóttina eftir, en vill svo ekki, eða má
ekki, slepppa vinnu sinni næsta dag.
Sá hinn sami finnur það fljótt þegar
líður á seinni daginn, að hann er ekki
hálfur maður til vinnu sakir magnleys-
is og sljóleika.
Þetta er mér óhætt að segja að eru
þær mestu vökur sem landmenn yfir-
leitt þekkja til, og sem betur fer er
þetta mjög fátítt í landi. En þá snúum
við okkur að sjómönnunum, og þá
einkanlega að togaramönnum (því á
öðrum skipum er lögboðinn hvfldar-
tími, á þeim skipum er halda sjó dög-
um eða vikum saman). Eg hefi verið
sjómaður í 25 ár og þekki held eg allar
veiðiaðferðir sem notaðar eru hér við
land, lengstan tímann hefi eg verið á
þilskipum á handfæraveiði, á þeim
skipum getur maður oft fengið að
vaka mikið ef fiskur býðst, en það er
bót í máli að þar ræður hver sjálfur
hve miklar vökur hann leggur á sig,
og allir mega sofa sína „frívagt", ef
þeir vilja, sem er að jafnaði hálfur sól-
Eg til dæmis hefi oft séð það,
að ungir og hraustir menn
hafa steinsofnað með nefið
ofan í diskinn, sem þeir hafa
verið að borða úr, og hvar
sem menn stanza og í hvaða
steUingum, eru þeir sofnaðir.
Þetta er ekki kvalalaust. Eg
hefi reynt þetta sjálfur. Þegar
svefninn ásækir mann svona
fast, er engu iíkara, en verið
sé að slíta eitthvað út frá
hjartarótum manns.
arhringurinn.
Öðru máli er að gegna á togurun-
um, þar hefir sá vani ríkt og ríkir enn,
að þegar skipið byrjar að físka, þá eru
allar „vagtir“ afnumdar, allir verða að
vaka og vinna meðan fiskur fæst, sem
oft getur orðið allan túrinn.
Þegar menn eru búnir að vaka 50,
60 eða 70 kl.tíma, þá verður skipið að
hætta veiðum algerlega, þá eru allir
svo magnlausir og úttaugaðir, að verk-
ið gengur bókstatlega ekki neitt.
Nú fá menn að sofa 4-6 kl.tíma, en
eru svo miskunnarlaus! rifnir upp aftur
litlu betri eftir þennan stutta svefn, og
þá byrjar jafnlöng skorða aftur, og í
þessari seinni skorpu byija hinar veru-
legu þjáningar mannanna.
Eins og líka hver heilvita maður
hlýtur að skilja, að sé maðurinn nokk-
urn veginn útsofinn, þá þolir hann
mikið einu sinni, en þegar á að fara að
þvinga fram vinnukraft hjá úttauguð-
um mönnum, þá er ekki von að vel
fari.
Mér er óhætt að segja, að það er úr-
valið úr íslenzkum alþýðumönnum,
sem ræður sig á togarana, því það
þýðir ekki neinum liðleskjum, þeir eru
settir í land eftir fyrsta túr, en hörmu-
legra er að sjá hvernig með þessa
menn er oft og einatt farið.
Eg til dæmis heft oft séð það, að
ungir og hraustir menn hafa steinsoíh-
að með nefið ofan í diskinn, sem þeir
hafa verið að borða úr, og hvar sem
menn stanza og í hvaða stellingum,
eru þeir sofnaðir. Þetta er ekki kvala-
laust. Eg hefi reynt þetta sjálfur. Þegar
svefninn ásækir mann svona fast, er
engu líkara, en verið sé að slíta eitt-
hvað út frá hjartarótum manns.
Eg hefi ekki verið nema 3-4 ár á
togurum, en það er ærið nógur tími til
þess, að eg þekki út í ystu æsar lífið
þar um borð. Samt skal eg taka það
fram, að eg hefi ekki verið um borð í
þeim 2 síðustu árin, en eg þekki
marga togaraháseta og veit að þetta er
að mestu leyti óbreytt.
Þó finnst mér skylt að geta þess að
endingu, að einn skipstjóra þekki eg,
sem undanfarin 2 ár heftr haft vakt-
askifti á sínu skipi, þannig, að hann
hefir alltaf látið 1/4 af sínum mönnum
sofa, en 3/4 á þilfari. hann hefir aldrei
þurft að hætta veiðum til að hvíla
fólkið eins og hinir. Þetta hefir haft
þau áhrif, að hann heftr skarað fram úr
öllum að fiska. Þessi skipstjóri er
Guðm. Jónsson nú á Skallagrími.
Þetta er nákvæmlega sama tilhögun
og við sjómenn förum nú ffam á. Sól-
arhringnum sé skift í 4 jafna parta,
mönnunum sömuleiðis. Með því kem-
ur 6 tíma svefn á hvem mann á sólar-
hríng. ■
Hinn heimsfrægi rithöfundur Jack
London, sem var jafnaðarmaður, telur
það á einum stað meðal einkenna jafn-
aðamianna, að þeir vilji ekki láta hina
dauðu stjóma sér.
Ýmsum kann að þykja þetta hálf-
hjákátlega sagt. Þeir vilja ekki kannast
við, að hinir dauðu hafi neina stjóm á
hendi nú á tímum.
En svo er það nú samt.
Það skal nú að vísu játað, að vér
höfum nokkurn veginn lifandi menn
við stjómartaumana víðast hvar - til
að sjá að minsta kosti. En „komirðu,
karl minn! nærri“, þá kemur annað í
ljós. Lögin, fyrirkomulagið, hugsan-
imar - alt er samkvæmt því, sem for-
feðurnir settu, skipuðu, hugsuðu,
höfðust að fyrir einu, tveimur, þremur
og upp að sjö hundruðum ára eða jafn-
vel lengur. Hinir dauðu hugsa enn í
heilum manna og starfa enn í líköm-
um manna.
Hugsunin, sem liggur til gmndvall-
ar fyrir núverandi þjóðfélagsskipulagi,
er margra þúsunda ára gömul; stjóm-
arskipunin, eins og hún er nú, er hugs-
uð fyrir meira en tvö hundmð ámm;
hér eru enn í gildi lagafyrirmæli frá
því á 13. öld. Meginþorri allra laga
hér á landi er afgamall að minsta kosti
að hugsun til.
Það er svo sem sýnilegt, að hinir
dauðu stjóma enn hér á landi. Þeirra er
„ríkið, mátturinn og dýrðirí* í öllum
efnum. Og fjöldi manna er ekki annað
en innantómir bjórar, sem hinir dauðu
hafa tekið sér bólfestu í.
Þess vegna er lflca altaf hjakkað í
sama farinu. Hinum dauðu þykir alt
hafa farið bezt í ungdæmi þeirra og
vilja ógjaman breyta frá því. Það er
ekki nema mannlegt.
Þeim er því ant um, að það skipu-
lag, sem þeir komu á, sé í heiðri haft,
lögunum, sem þeir settu, sé hlýtt,
dómstólamir, sem þeir stofnuðu, séu
virtir og því lífi, sem þeir lifðu, sé lif-
að áfram.
En nú er öldin önnur.
Þess vegna geta lifandi menn ekki
sætt sig við það, að hinir dauðu
stjómi. Lifandi menn vilja hugsa sjálf-
ir eins og bezt hentar á þeirra tíma.
Lifandi menn vilja sjálfir starfa eins
og þeim er hagkvæmast og arðvænast,
og lifandi menn þola ekki dauðum
draugum að skrölta í líkama sínum.
Jafnaðarmenn vilja ekki láta hina
dauðu stjóma sér, af því að þeir em
lifandi og hugsandi og starfandi menn.
Þess vegna vilja þeir ekki láta gamalt
og úrelt þjóðfélagsfyrirkomulag binda
hendur sínar og drepa með því fjölda
lifandi manna, sem fæddir em til þess
að lifa. Þess vegna vilja þeir ekki láta
gömul og heimskuleg lög meina sér
að vinna mannúðarverk. Þess vegna
vilja þeir sjálfir setja lög, sem fullnægi
réttarmeðvitund og siðferðishugsjón-
um samtíðarinnar og framtíðarinnar,
en ekki genginnar og gleymdrar for-
tíðar. Þess vegna vilja þeir miða starf-
semi sína við lífið. Trúaijátning þeirra
er þess vegna: Lífið er dásamlegt. Það,
sem því er fjandsamlegt, er ilt. Því ber
að útrýma.
Stjórn hinna dauðu er ill. Hún er
eins og kínverskur skór á fæti lýðsins,
sem kremur hann og mer og kemur í
veg fyrir eðlilegan þroska. „En svona
er það bezf \ æpa hinir dauðu úr inn-
antómum bjórunum; „við þekkjum
engin dænú til annars betra. Við leggj-
um engan trúnað á hugsjónir og heila-
brot. Við munum eftir þessum heila-
brotamönnum, sem aldrei urðu að
manni. Þeim datt í hug að fljúga í loft-
inu, en aldrei gátu þeir það í okkar tíð;
þess vegna geta þeir það aldrei. Mað-
urinn hefir ekki vængi, og við þekkj-
um ekkert í náttúrunni, sem flýgur án
þess að hafa vængi.“
Og innantómu bjórarnir brosa og
velta vöngum ineð spekingssvip. Þeir
finna, sem er, að ekki er unt að bijóta
heilann í tómum haus.
En lifandi menn skifta sér ekki af
því. Þeim er sama um alt þetta dauðra
drauga og innantómra bjóra veldi. Þeir
finna til ólguþrungins æðasláttar lífs-
ins í sjálfum sér og skilja skýringa-
laust, að ekkert skipulag, engin lög,
enginn réttur, enginn dómstóll og eng-
inn stjóm er æðri en lög og réttur lífs-
ins ævaranda eids.
, Alt skal lúta eldinum þeim.“
Frá vígslu nýja hæstaréttarhússins föstudaginn 13. sept-
ember 1996. „Fjölnir" skrifar 1922: Hugsunin, sem ligg-
ur til grundvallar fyrir núverandi þjóðfélagsskipulagi, er
margra þúsunda ára gömul; stjórnarskipunin, eins og
hún er nú, er hugsuð fyrir meira en tvö hundruð árum;
hér eru enn í gildi lagafyrirmæli frá þvf á 13. öld.