Alþýðublaðið - 01.10.1996, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 1. OKTÓBER 1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
s p e i s
A Fræðslusjóður um líf
í alheimi stofnaður
Líklegt
að líf sé
á ödrum
hnöttum
- segir dr. Þór Jakobsson veðurfræðingur.
Það er ólíklegt að ekki sé líf á
öðrum hnöttum en vísindin eru
íhaldssöm. Þar eru nánast ein-
tómir „Tómasar" sem verða að þreifa
á hlutunum, reikna þá út og sjá með
eigin augum, til að kveða uupúr um
tilvist þeirra. Þess vegna hafa menn
sagt að þetta geti vel verið en þeir viti
ekkert um það,“ segir dr. Þór Jakobs-
son veðurfræðingur í samtali við Al-
þýðublaðið. Hann er mikill áhuga-
maður um líf á öðrum hnöttum og
hefur fylgst grannt með öllum tíðind-
um þar að lútandi í gegnum tíðina. Þór
hefur ásamt fleirum ákveðið að stofna
I sjóð serh hefur meðal annars á stefiiu-
skránni að fjalla um lífsskilyrði annars
staðar í sólkerfmu og í alheimi öllum.
Stórkostleg tfðindi
„Það er er eins og menn hafi hugsað
sér að hægt sé að sýna fram á líf í
geimnum með tíð og tíma. Því eru
þetta stórkostleg tíðindi að önnur sól-
kerfi hafa fundist," segir Þór. „Menn
hafa ekki getað fundið þau með sjón-
aukum fyrr en núna síðasta árið. Með
sérstökum aðferðum eru að koma
óyggjandi vísbendingar um að það séu
önnur sólkerfi úti í geimnum. Menn
eiga bara eftir að melta þetta í nokkur
ár og átta sig á því að sólkerfið okkar
er ekki það eina í alheiminum. Heil-
brigð skynsemi segir okkur að svo sé
en menn þurfa óyggjandi vísindalegar
sannanir og það er það sem er að ger-
ast núna.“
í fyrra reiknuðu svissneskir stjömu-
ffæðingar út að það hlyti að vera stór
hnöttur í námunda við eina stjömuna.
Svo var það staðfest í Kaliforníu af
öðrum stjömfræðingum sem hafa bætt
við fleiri hnöttum. Þetta á eftir að
valda viðhorfsbreytingum hjá hinum
jarðbundnu vísindamönnum að mati
Þórs.
En aftur að fræðslusjóðnum. I stjóm
hans sitja dr. Þór Jakobsson veður-
ffæðingur, en hann verður formaður,
dr. Gunnlaugur Bjömsson stjameðlis-
fræðingur, dr. Ágúst H. Bjarnason
grasafræðingur og dr. Þorsteinn Þor-
steinsson jöklaffæðingur.
„Þetta er semsagt að byrja. Ekki
verða miklir peningar í sjóðnum fyrsta
kastið. Það má segja að þetta byrji
sem afmælissjóður. Það stendur fyrir
dymm afmæli hjá mér, ég verð sex-
tugur 5. október, og ég ætla að leggja
gjöf sem mér berst í sjóðinn," segir
Þór.
„Þetta er ekki þannig að maður sé
að fá milljónir ffá Evrópubandalaginu
eða neitt svoleiðis. Hitt er annað mál
að þetta er gamalt áhugamál hjá mér.
Þetta eru fræði sem eru stunduð af
stjameðlisfræðingum, stjamfræðing-
um, lífffæðingum og loftlagsffæðing-
um. Carl Sagan er líklega frægastur
þeirra sem lagt hafa stund á þessi
fræði en hann var með þætti um þessi
málefni fyrir allmörgum ámm í sjón-
varpi. Þetta eru alvöru vísindi, sem
maður kallar, nátengd NASA geim-
vísindum, sem leitast við að kanna
sólkerfið og í leiðinni að leita að líf-
rænum leifum. Á hinn bóginn er verið
að kanna hvort úti í himingeimnum
kunni að vera sólkerfi eins og við bú-
um í. Þetta er stór spuming og núna
síðasta árið er búið að uppgötva slíka
hnetti hjá fjarlægum sólum. Það er
gríðarlega mikið að gerast á þessu
sviði svo að mér fannst ekki vanþörf á
að minna á það með þessum ífæðslu-
sjóði og því sem við gætum gert með
hann.“
íslenskir geimfarar?
Sjóðnum er ætlað að stuðla að upp-
fræðslu íslenskrar æsku og almenn-
ings á þessu sviði, til dæmis með út-
gáfustarfsemi og þátttöku ungra vís-
indamanna í geimrannsóknum á næstu
öld.
„Það er kannski nærtækara verkefni
og mjög spennandi: Væntanlegar
geimferðir umhverfis jörðina. Fólk
hefur verið að hringsnúast þama uppi
eins og vitað er. Geimferðir til
Tunglsins og Mars em væntanlegar á
næstu öld þannig að það er margt
spennandi framundan sem verður
gaman fyrir íslenskan æskulýð að
fylgjast með og jafnvel að taka þátt í.“
Eignumst okkar geimfara innan tíð-
ar?
„Ja, það er þeim mun líklegra að
einhver okkar verði fyrir valinu ef við
fylgjumst með þessu. Reyndar er einn
Vestur- íslendingur ofarlega á lista hjá
þeim núna.“
Þór segir viðfangsefni sjóðsins
tengd hugleiðingum um upphaf lífsins
almennt. „Til dæmis, hvemig getur líf
orðið til á Mars? Það lítur út fyrir að
hér á jörðinni geti líf dafhað við ólík-
legustu skilyrði. Það er því hægt að
vinna að þessu á tveimur vígstöðvum,
bæði að stúdera líffíkið á Jörðinni og
svo himingeiminn."
Líf sem byggist á
öðrum efnasamböndum
en kolefnum
Flest bendir til þess að úti í geimn-
um séu plánetur sem uppfylla sömu,
eða svipuð, skilyrði og hér em en það
hefur ekki fengist staðfest vísindalega.
Þór segir að þær plánetur sem fundust
í fyrra séu á stærð við Júpíter og það-
an af stærri. Enn hafa ekki neinar „litl-
ar“ fundist eða sem svipar til Jarðar.
En gera menn því skóna að þar se'
lífað finna?
„Já, en það hlýtur að einhverju leyti
að vera öðru vísi en hjá okkur á þess-
um minni plánetum. En það lítur út
fyrir að lífið í heild sinni geti tekið á
sig allar ólíklegustu myndir. Þetta er
ffamtíðarmúsík en það má sjá á Net-
inu, þar sem hægt er komast í sam-
band við erlendar háskólastofnanir, að
nú þegar em stundaðar miklar rann-
sóknir á þessum líkindum, ef svo
mætti segja.“
En hafa frœðimenn sett fram hug-
myndir um hvemig lífþetta er?
§Sp^s %
■ ■ ■
Dr. Þór Jakobsson Flest fólk er ekki afhuga
þeirri hugmynd að líf sé úti í geimnum en vísindamennirnir
hafa verið tregir til ■ A-mynd: E.ÓI.
„Það em til hugleiðingar um að líf
geti byggst á öðmm efnasamböndum
en hér em algengust, sem em kolefna-
sambönd. Menn em að láta sér detta í
hug að h'fið leiti þeirra leiða sem við á
hveiju sinni. Það virðist vera þessi til-
hneiging til þróunar, hverjar sem að-
stæðumar em. Það er líklegt að útum
geiminn séu mörg sólkerfi og þá séu
líka margir hnettir á borð við okkar
jörð. Á mörgum þeirra sé til dæmis
vatn sem er mikið skilyrði hjá okkur,
vatn í öllum sínum myndum, og þar
hljóti þá að hafa myndast líf. Þetta er
allt líklegt, en spumingin er hvernig
sannar maður það? Að því verður
unnið næstu þúsund árin.“
Viðhorfsbreyting
Aðspurður segist Þór hafa séð hina
frægu kvikmynd, Independence Day
og hafði gaman að. „Jú, jú, þar vora
miklar tæknibrellur og gaman að sjá
hvað hægt er að gera. En sumir hafa
bent á, að í myndinni em geimverum-
ar hafðar svo vondar, öfugt við það
sem menn hugsa sér. En við emm að
safna í sarpinn. Það er heilmikill áhugi
á fljúgandi furðuhlutum og hugsanleg-
um geimvemm. Við emm fijálshuga
og leggjum eymn við. En þessi sjóður
er frekar hugsaður út ffá því að farið
sé varlega í sakirnar og spurt hvað
ströng vísindi geta gert á þessu sviði,
það er að segja að rannsaka líkur á
öðm lífi í alheimi."
En er það áhœttunnar virði að kom-
ast í samband við líf á öðrum hnött-
um? Gœti ekki borist eins og ein veira
sem myndi leggja hér allt í auðn?
„Það er fjarlægur möguleiki og við
verðum að sjá hvað gerist. Ég held að
það sé langt í land að ná slíku sam-
bandi. Maður vonar það besta. Auð-
vitað má hugsa sér eitthvað sem ekki
er til mótefhi við. En ég held að það
hafi gerst áður í sögu líffíkisins að upp
hafi sprottið nýjar veirur og lífríkið
hrist þær af sér eftir einhverja pest, ef
svo mætti segja. Það hefur ekki stein-
drepið.“
En höfum við Islendingar eitthvað
til málanna að leggja í þessu sam-
hengi?
„Kannski ekki strax en ég tel bráð-
nauðsynlegt að við fylgjumst með.
Einn okkar, Þorsteinn Þorsteinsson,
sótti ráðstefnu á Ítalíu í sumar þar sem
fjallað var um þessi málefni. Þeir vom
þar þessir stjömfræðingar sem fundu
plánetumar í fyrra. Bara það að geta
farið á ráðstefnur, boðið einhverjum
að koma hingað til að flytja erindi fyr-
ir almenning, er það sem við teljum
okkur geta gert, samhliða því að auka
áhuga á þessum efnum þannig að
unga fólkið fylgist með og leggi þetta
fyrir sig. Við höfum trú á því að það
muni láta gott af sér leiða.“
Þór segist að lokum hafa merkt
nokkra viðhorfsbreytingu að undan-
fömu en hann hefur haft áhuga á þess-
um málum allt frá unglingsárum. „Ef
litið er á nútímann er mikill munur í
þessum efnum frá því sem var. Flest
fólk er ekki afhuga þeirri hugmynd að
líf sé úti í geimnum en vísindamenn-
imir hafa verið tregir til. Gerbyltingin
núna felst í þessum nýjustu uppgötv-
unum. Steinninn frá Mars felur í sér
mikil tíðindi. Það er reyndar efast um
hann ennþá, það er að segja hvort á
honum vom lífefnasambönd utan úr
geimnum. Svo er stöðug leit að merkj-
um utan úr geimnum og fleira í þeim
dúr, þannig að viðhorfið er að breyt-
ast. Það hafa verið gefnar út bækur
um sögu viðhorfa um aðrar veraldir.
Það sýnir sig að þetta hefur gengið í
sveiflum, en það að uppgötva önnur
sólkerfi em mikil tíðindi.“ ■