Alþýðublaðið - 21.11.1996, Blaðsíða 5

FIMMTUDAGUR 21. NÓVEMBER 1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
ð t a I
Ljósmynd: E.ól Samsetning: Burkni J. Óskarsson
„Ja, tilhvers ert þú að skrifa?" spyr
Smári á móti og ætlar auðsjáanlega
sjálfur að vinna tíma til að hugsa upp
eitthvað gáfulegt.
„Att þú þennan fugl?“ spyr ég til
að skemma fyrir honum umhugs-
unina.
„Ha, nei, fósturdóttir mín fékk
hann í afmælisgjöf í sumar. Hann
heitir Pási,“ segir Smári og horfir á
fuglinn. Hann virðist líka efast um að
fuglinn heiti Pási. Þama sitjum við
þrír og efumst um að einn okkar heiti
Pási. Svo rýfur fuglinn þögnina og
segir okkur eitthvað sem fer fyrir
ofan garð og neðan hjá okkur báðum.
„Þegar ég byrjaði í blaðamennsku
trúði ég að það væri eftir að skrifa
um allan andskotann," segi ég.
„Síðan skrifaði ég og skrifaði en það
var alltaf jafn mikið eftir. Þetta er
botnlaus tunna. Og flestum virðist
standa á sama. Þá fór ég að efast um
að það hefði eitthvað upp á sig að
skrifa meira. En samt held ég áfram.
Líklega vegna þess að ég er ekki
nógu hugmyndaríkur til að hætta.“
„Þetta var svipað hjá mér,“ segir
Smári. „En ég sá ekki almennilega
tilganginn með þessum skrifum fyrr
en ég áttaði mig á þessu með tunn-
una. Það er einmitt vegna þess að
hún er botnlaus sem ég eys í hana.“
Er hægt að botna í manni sem trúir
á botnlausa tunnu? Er yfirleitt hægt
að botna í nokkrum manni?
Eitthvað í þessa veru var kjaminn í
því sem Smári trúði mér fyrir. Hann
sagðist ekki nenna að hugsa um
smærri málefni en tilgang lífsins.
Hann sagðist ekki mega vera að því
að bíða eftir að einhver annar kæmist
að því hver tilgangurinn væri og tryði
honum fyrir lausninni. Hann sagðist
vera þreyttur á kjarkleysi og dugleysi
sem einkenndu samfélagið. Hann
sagði að óttinn væri sterkasta aflið í
samtíma okkar. Hann sagðist vera
fastur í eilífri klemmu manns sem er
varpað inn í þennan heim og skilur
ekki hvers vegna í ósköpunum þetta
var lagt á hann. Hann sagðist trúa á
guð eða alla vega eitthvað sem hann
gat kallað guð. Hann sagðist ást-
fanginn af lífsverkefni sínu við að
fæðast, þroskast, duga og drepast.
Hann sagðist trúa því að það væru
skemmtilegir tímar í nánd vegna þess
að hugmyndaleg deyfð hefði ríkt svo
lengi. Hann sagði að það eitt að
kaupmenn við Hafnarstræti rifu upp
umferðaskilti og hentu því á haugana
væri sér nægt merki um að enn
leyndist dugur í fólki. Hann bauð
mér meira kaffi. Hann bað mig um
eld. Hann spurði mig hvað klukkan
væri. Meira gagn virtist hann ekki
hafa af mér.
Þar sem ég sat og horfði á hann
tala velti ég því fyrir mér hvort hann
væri geðveikur og ef svo væri hvort
það breytti nokkru. Ef til vill er þetta
aðeins rómantískt fífl sem vaknaði
einn daginn og lá of mikið á hjarta.
Síðan léttir hann af hjarta sínu og
sofnar aftur, vaknar og ákveður að
verða praktískur. Ég var með strák í
menntó sem ætlaði að flytja til Kúbu.
Svo hitti ég hann á Laugaveginum
fímmtán árum síðar og spurði hann
hvemig hann hefði haft það á Kúbu
en þá kannaðist hann ekki við neitt.
Hann hafði farið til Los Angeles að
læra kvikmyndatöku og kvartaði
heilmikið undan metnaðarleysi hjá
Sjónvarpinu og skerðingu á styrkjum
til kvikmynda.
„Ertu búinn að lesa bókina?" spyr
Smári upp úr þurru og rífur mig upp
úr hugsunum mínum.
„Ha, nei, varstu ekki að fara með
hana rétt áðan?“ spyr ég á móti.
„Ja, ég var að reyna að gefa þér
einhverja hugmynd um hana,“ segir
Smári og virðist vera sár yfir áhuga-
leysi mínu. Hann er í þessari eilífu
klemmu rithöfundanna. Dagurinn
sem þeir vakna og vilja endilega tjá
sig er sami dagurinn og enginn er í
skapi til að hlusta.
„Hvenær lastu fyrst góða bók?“
spyr ég til að glæða samtalið léttum
blæ frá Jónasi Jónassyni. Ef ég spyr
hann um myrkrið þá er ég orðinn
fullburða menningarblaðamaður.
„Ég las Sult eftir Harnsun þegar ég
var ellefu ára og hef ekki náð mér
enn. Sú bók eyðilagði fyrir mér
unglingsárin. Ég vafraði um hungr-
aður eftir einhverju sem ég vissi ekki
hvað var. Það er fyrst núna sem mér
finnst ég vera farinn að átta mig,“
segir Smári og virðist vera jafn fljót-
ur að læra að vera skáld í viðtali og
ég að vera blaðamaður með áhuga á
lista- og menningarmálum. Einhverju
sinni bjó ég til þá kenningu að
íslenskir rithöfundar væru bestir í
viðtölum. Þá kæmu þeir fram eins og
Samuel Beckett yngri, landkönnuðir
tungumáls og hugmyndaheims. f
bókunum birtast þeir hins vegar eins
og litli putti á vinstri hendinni á
Hemingway; kaffihúsakarlar sem
vilja verða sagnameistarar.
„Hvað með íslenska höfunda?"
spyr ég í von um að fá efni í
fyrirsögn.
„Hvað með þá?“ spyr Smári á
móti.
, Ja, ég veit það ekki. Hvað með
stöðu bókmenntanna? Stöðu bókar-
innar?“ spyr ég.
„Mér sýnist að það eigi að ráða
Guðmund Andra í stöðu bókarinnar
þessi jólin svo ég vitni óbeint í Dag,“
segir Smári. Það fer honum illa að slá
um sig með annarra manna húmor.
„Ég las það í Mogganum um
daginn að rithöfundar væru hættir að
semja aðrar sögur en bókmennta-
söguna,“ bætir hann við. „Mér finnst
það hljóma sennilega. Bókmenntimar
eru orðnar svo niðumjörfaðar,
fyrirséðar og einhvem veginn fáum
viðkomandi. En það boðar gott.
Mannskepnan er skemmtilegri en svo
að hún láti bjóða sér það til lengdar."
Eitt helsta einkenni á viðtölum við
rithöfunda og listamenn er að þeir
ræða um almennan vanda þess að
vera til eins og hann sé upplifun sem
er einskorðuð við þá og stéttarsyst-
kini þeirra. Verkkvíðinn fær æðri
merkingu þegar hann hittir lista-
mann. Ottinn við að leggja verk sín
fyrir annað fólk verður goðkynja.
Nagandi efinn verður faglegt vanda-
mál.
„Er mikil þjáning í þessari bók?“
spyr ég.
„Já, það held ég. En ég þjáðist ekki
við að skrifa hana. Það var mér léttir.
Einu sinni varð ég reyndar svo
þreyttur að ég sofnaði fram á lyk-
laborðið og vaknaði ekki fyrr en hálf-
tíma síðar. Þegar ég leit á skjáinn sá
ég að ég var kominn á blaðsíðu 814.
Ég hafði skrifað rúmar 600 síður af
h-i með nefinu og var að hugsa um
að láta þær standa en hætti við. Mér
fannst of mikil consept-lykt af því,“
segir Smári.
„Þú hefðir sjálfsagt verið gagnrýn-
dur fyrir að auðséð væri að þú skri-
faðir á tölvu. Mér skilst að það sé
ekki fínt að láta það sjást,“ segi ég.
„Já, ég hef aldrei skilið það. Ég
hélt það væri framför í ritmáli ef það
kæmist nær hugsuninni. En á sama
tíma og sumum fmnst það til góðs
eru alltaf einhverjir sem eru elskari
að forminu en tjáningunni. Er
togstreitan þama á milli ekki
söguþráðurinn í listasögunni?" spyr
Smári.
„Ekki spyrja mig,“ segi ég.
„Þú ert ekki að skrifa?" spyr
Smári.
„Ég vinn við að skrifa," svara ég.
„Ég meina hvort þú sért að skrifa
bók?“ spyr Smári.
„Nei, ég skrifa í blöð,“ segi ég.
„Ég hélt að allir blaðamenn gengju
með rithöfund í maganum," segir
Smári.
„Nú, ég hélt það væri öfugt; að
allir rithöfundar gengju með blaða-
manninn í maganum," segi ég.
Við þegjum báðir. Það er eins og
við séuni að velta því fyrir okkur
hvort við eigum að fara að metast. Ég
nenni því ekki og varð feginn þegar
Smári býður mér meira kaffi.
„Aðeins niinni sykur en síðast,“
segi ég.
ú verður að afsaka en ég er ekki
mjög sleipur í svona listamannav-
iðtölum," segi ég þegar hann kemur
með kaffið.
„Segjum tveir,“ segir Smári.
Og svo þegjum við. Tveir amatörar
á bókamarkaði. Páfagaukurinn þegir
líka. Ef ég ætti í mér skáldlega taug
myndi ég segja að engill hefði flogið
hjá.
„Sérðu ekki stundum eftir þessu;
að hafa gefið bókina út?“ spyr ég.
„Nei, en ég velti því stundum fyrir
mér hvort það væri ekki alveg eins
gott að sleppa þessu. En ég hef
komið mér upp þeirri vinnukenningu
að ég sé tvískiptur; annars vegar vil
ég vera einn og hins vegar kemst ég
ekki undan því að vera hluti af
öðrum og aðrir hlutar af mér. Ef ég
hafna seinni kostinum þoma ég upp
og verð að saltstöpli. Ef ég hafna
fyrri kostinum tapa ég sjálfum mér,“
segir Smári.
„Er það ekki það sem allir sækjast
eftir; að gleyma sér yfir einhverju?“
spyr ég.
, Jú, mér sýnist það,“ segir Smári.
Og svo aftur þögn.
„A ég ekki að gefa þér bókina,“
segir Smári; líklega til að ijúfa þögn-
ina.
„Nei, vertu ekkert að hafa fyrir
því,“ segi ég; líklega vegna þess að
það hékk í loftinu.
„Æ, ég geri það nú samt,“ segir
Smári og stendur upp til að teygja sig
eftir bókinni í bókahillunni. Þar em
átján bækur. Ég taldi þær. Átján
mínus tuttugu og fimm höfundar-
eintök gera sjö. Honum hefur þegar
tekist að gefa sjö eintök af bókinni.
Ég er áttundi.
„Ekki skrifa á saurblaðið í það
minnsta," segi ég.
„Er þetta mín bók eða þín?“ spyr
Smári.
„Jæja, hafðu það eins og þú vilt,“
segi ég.
Ég tók síðasta sopann af kaffinu,
Smári hripaði eitthvað á saurblaðið,
Pási horfði á. Smári rétti mér bókina,
ég stóð upp og sagði jæja. Hann
spurði hvenær viðtalið birtist, ég
sagði að það kæmi í fímmtudags-
blaðinu. Mér sýndist það auka enn á
vandræði hans.
Þegar ég gekk upp Vesturvalla-
götuna kveið ég fyrir að skrifa viðtal-
ið. Ég hef alltaf haft andstyggð á því
að vera að burðast með aðra persónu
á milli mín og tölvunnar. Á hominu á
Holtsgötu opnaði ég bókina á leit á
saurblaðið.
„Til Gunnars blaðamanns, félaga í
leitinni að sannleikanum."
Drottinn algóður, maðurinn er ekki
í lagi.