Alþýðublaðið - 26.11.1996, Page 2
2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 1996
s k o ð a n
ALíYDUBMDU
21218. tölublað
Hverfisgötu 8 -10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Fréttastjóri Jakob Bjarnar Grétarsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Umbrot Gagarín ehf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Tölvupóstur alprent@itn.is
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 100 m/vsk
Veðjað á rangan hest
Fyrir síðustu kosningar sáldraði Framsóknarflokkurinn kosn-
ingaloforðum á báða bóga einsog hann ætti líf að leysa. Á vængj-
um þeirra flaug hann síðan á vit dijúgs kosningasigurs og loks
alla leið inn í ríkisstjóm. Mjög margir bundu því miklar vonir við
Framsóknarflokkinn. En hvar örlar á efndum gylliboðanna sem
slógu ryki í augu kjósenda?
Þegar stjómarandstaðan, fjölmiðlar eða vonsviknir kjósendur
hafa gengið eftir efndum flokksins hefur það verið þrautalending
þingmanna Framsóknarflokksins að bera fyrir sig, að áður en
hægt sé að efna orðin dýru þurfl fyrst að skila hallalausum fjár-
lögum. Eini gallinn við þessa vöm Framsóknarflokksins er sá, að
í gervallri kosningabaráttunni var vamagli af þessu tagi aldrei
sleginn. Þess í stað flæddu loforðin einsog höfugt vín af kosn-
ingabelgjunum, án nokkurra fyrirvara.
Forystumenn flokksins sögðu jafnframt af nokkm yfirlæti, að
tækist að auka hagvöxt um 3 prósent væri auðvelt hægt að efna
kosningaloforð flokksins. Það er því fróðlegt að skoða, hvemig
hagvöxtur hefur þróast síðustu misserin. Fyrst ber að rifja upp, að
Framsóknarflokkurinn tók við blómlegu búi. Skuldir ríkisins
vom á niðurleið, tekjur hans að aukast í kjölfar mikillar veltu-
aukningar í þjóðfélaginu, allir helstu nytjastofnar þjóðarinnar
vom á bullandi uppleið, og formaður Alþýðuflokksins skildi svo
að segja eftir sig álver tilbúið á hafnarbakkanum.
Það var því ekki að undra, að í ræðu sinni á flokksþinginu um
helgina lagði formaður Framsóknarflokksins sérstaka áherslu á
þá staðreynd, að hagvöxtur er nú ekki aðeins 3 prósent. Hann er
meiri en 5 prósent! Það ríkja með öðmm orðum miklu betri efha-
hagslegar forsendur en Framsókn hafði sjálf sagt að þyrftu til að
uppfýlla loforðin frá kosningunum. En hvar em efndimar? Þjóðin
bíður!
Ungt fólk, sem kaus Framsóknarflokkinn, er hins vegar orðið
leitt á biðinni. Sú ræða sem stal senunni á flokksþingi Framsókn-
ar um helgina vom einmitt vamaðarorð ungrar Framsóknarkonu
af Akranesi, Guðnýjar Rúnar Sigurðardóttur, sem var ekkert að
skafa utan af hlutunum. Með afar rökföstum hætti sýndi hún ffam
á, að ungt fólk er nú verr statt en þegar Framsóknarflokkurinn
komst til valda. Hún benti á, að jaðarskattamir væm síst minni en
þá, og þó hefði það verið eitt af loforðum flokksins að lækka þá
til að auðvelda ungu fólki að bæta kjör sín með aukinni vinnu.
Þessu til viðbótar er rétt að minna á, að þrátt fyrir hávaða og læti
gengur Framsóknarflokknum hvorki né rekur í sambandi við
marglofaðar breytingar á lánasjóðnum.
Lokaorðin í ræðu Guðnýjar Rúnar hljóta að halda vöku fyrir
þingmönnum Framsóknarflokksins: Þið skuluð ekki gleyma því
að ungt fólk veðjar ekki tvisvar á rangan hest. ■
Ríkir lýðræði og jafnræði
á vinnumarkaði?
Kjarasamningar eru lausir um
næstu áramót. í fyrsta sinn mun
reyna á ný lög um stéttarfélög og
vinnudeilur, sem sett voru í vor. Þau
voru sett þvert gegn vilja verkalýðs-
hreyfingarinnar og fela í sér gróft inn-
grip í innri mál hennar. Lögfræðingur
Alþýðusambandsins upplýsir það svo
í viðtali við Iðju, félagsblað verk-
smiðjufólks í október, að lögin feli í
sér afnám verkfallsvopnsins í þeirri
mynd sem við höfum þekkt það. Þessi
lagasetning er ekki eina dæmið um
einhliða afskipti ríkisvaldsins af sam-
skiptum vinnuveitenda og verkalýðs-
hreyfingar á kostnað þess síðamefnda.
Pallborð I
Magnús M.
Norðdahl
skrifar
í umræðunni um lögin var því hald-
ið fram að skipulag verkalýðshreyf-
ingarinnar væri ólýðræðislegt. Hún
væri þung í vöfum og aðferðin við
gerð kjarasamninga úrelt. Hreyfmgin
væri í vanda sem krefðist úrlausnar
með lagasetningu. Eg hef haldið því
fram að vanda verkalýðshreyfingar-
innar sé ekki að leita í skipulagi henn-
ar eða aðferðum við gerð kjarasamn-
inga heldur í sameinuðum kröftum
ríkisvaldsins og VSÍ, sem árum saman
hafi skipulega dregið úr samningsrétti
hreyfingarinnar og gildi gerðra kjara-
samninga. (Verkalýðshreyfing í
vanda? Alþýðublaðið í mars 1996.)
Og enn er þessi umræða að fara af
stað.
Lýðræðið í verkalýðshreyfingunni
og við gerð kjarasamninga hefur feng-
ið mikla og oft ósanngjama og nei-
kvæða umræðu. Jafnræði á vinnu-
markaði, lýðræði innan atvinnuveg-
anna og í ranni vinnuveitanda, hefur
ekki hlotið sömu umræðu en er þó full
þörf á. Nefna má sem dæmi að vinnu-
veitendur safna öllu valdi til samn-
ingsgerðar inn á Vinnuveitendasam-
band þaðan sem því er beitt af fá-
mennum og harðsnúnum hópi. Þar
sem til er að dreifa fleiri en einum
samtökum vinnuveitenda eru kraftar
þeirra einnig sameinaðir þegar kemur
að gerð kjarasamninga. I verulegum
atriðum neita síðan þessi samtök að
taka tillit til afkomu og þróunar ein-
stakra atvinnugreina eða landshluta.
Með fullum rétti má því segja, að
samtök vinnuveitenda séu ólýðræðis-
leg, þung í vöfum og beiti úreltum að-
ferðum við gerð kjarasamninga.
Síðan er til þess að h'ta, að hlutfall
stórra almenningshlutafélaga á ís-
lenskum vinnumarkaði hefur vaxið
hröðum skrefum á síðustu árum. í
þessum stóru félögum og í starfsemi
þeirra á sér stað áður óþekkt sam-
þjöppun pólitísks og fjárhagslegs
valds, miðstýring, markaðseinokun og
þverrandi lýðræði. Dæmin eru fjöl-
mörg. í dag eru það stór almennings-
Með fullum rétti má því segja, að samtök vinnuveit-
enda séu ólýðræðisleg, þung í vöfum og beiti úreltum
aðferðum við gerð kjarasamninga.
hlutafélög, sem einoka alla flutninga
til og ifá landinu, hvort heldur er á sjó
eða í lofti. Þau sitja svo gott sem ein
að aliri tryggingastarfsemi og verslun
með bensín og olíur. Síðast en ekki
síst þá stefnir í að allur veiðiréttur í ís-
lenskri landhelgi safnist í hendur
þeirra. Þessi fyrirtæki eiga hlut hvort í
öðru ífam og til baka og sömu menn
sitja í stjórnum margra þeirra. Þeir
stýra þessum félögum ekki í krafti
sinna eigin hlutabréfa. Þeir stjórna
fyrst og fremst í umboði annarra al-
menningshlutafélaga og ýmissa sjóða.
Ástæður þess að svo mikil völd geta
safnast í hendur svo fárra og lítilla
hluthafa eru nokkrar. Ein er að hlutafé
í almenningshlutafélögum er skipt upp
í marga og smáa hluti sem dreift er á
stóran hóp kaupenda sem hlutina
kaupa til skammtímaávöxtunar og til
þess að nýta skattafslátt. Þessi hópur á
enga samstöðu, mætir ekki á hluthafa-
fundi og kærir sig kollóttan um mál-
efni félagsins svo lengi sem arður er
greiddur út og afslættir nýtast. I öðru
lagi hefur það stóraukist á síðustu ár-
um að þessi sömu stóru almennings-
hlutafélög, ýmist sjálf eða félög undir
beinni eða óbeinni stjóm þeirra, stofna
og stýra hinum nýju hlutabréfasjóðum
sem bjóða almenningi að kaupa hluta-
bréf og dreifa áhættu af kaupunum í
stómm sameiginlegum sjóðum. Þessir
sömu sjóðir fjárfesta vítt og breytt en
mikið í þessum sömu stóm almenn-
ingshlutafélögum sem eiga og reka
þessa sjóði með einum eða öðrum
hætti. Állir hinir fjölmörgu og dreifðu
eigendur hlutabréfa í þessum sjóðum
hafa ekkert að segja um það hvemig
þessir hlutabréfasjóðir fara með at-
kvæði sín á fundum í stóm almenn-
ingshlutafélögunum, sem leynt og
ljóst er stýrt af sama hóp manna. Hér
ber allt að einu. Vald safnast á færri
og færri hendur. Vald, sem í rauninni
er byggt á dreifðu hlutafé í eigu þús-
unda Islendinga, sem ekkert hafa, að
segja um stjómun þessara sömu hluta-
félaga. En afhverju skiptir þetta máli í
umræðunni um lýðræði á vinnumark-
aði? Það er næsta augljóst því hér eiga
í hlut stærstu vinnuveitendur landsins
sem jafnframt mynda kjamann í sam-
tökum vinnuveitenda og ekki síður í
pólitísku valdi Sjálfstæðisflokksins.
Þessi sami hópur er síðan að gagnrýna
vinnubrögð og skipulag verkaiýðs-
hreyfingarinnar sem þrátt fyrir allt er
lýðræðislega byggð upp. Þessi sami
hópur beitir síðan Páli blessuðum á
Höllustöðum fyrir sig til þess að
minnka áhrif og sjálfstæði verkalýðs-
hreyfingarinnar með breytingum á
lögum um stéttarfélög og vinnudeilur.
Þá skiptir einnig máli að velta því
fyrir sér hvort almennt ríki jafnræði
milli atvinnurekenda og verkalýðs-
hreyfingar þegar kemur að gerð kjara-
samninga. Það er ekki hægt að segja
að svo sé. Ríkið er orðið stærsti ein-
staki vinnuveitandinn á íslandi. Það
skipar sínum málefnum þegar í hart
fer með löggjöf og hlutast raunar til
um deilur annarra vinnuveitenda og
launþega með lögum sem taka upp
gerða kjarasamninga, banna verkföll
og skipa kauplagi með einum eða öðr-
um hætti. Ríkið á orðið svo mikilla
hagsmuna að gæta á vinnumarkaði að
útilokað er að það geti verið hlutlægt í
afskiptum sínum.
Við jafnaðarmenn höfum þau
grundvallar markmið að beijast fyrir
lýðræði frelsi og jafnrétti. Eins og mál
hafa þróast á vinnumarkaði hefur
frelsi launafólks ög verkalýðshreýf-
ingar skerst svo mikið vegna afskipta
ríkisvaldsins og vegna samþjöþpunar
íjárhagslegs og pólitísks valds að ékki
er lengur hægt að ræða um neitt jafn-
ræði eða jafnrétti á vinnumarkaði. Við
erum talsmenn frelsis og þar með talið
markaðsfrelsis. En hið lýðræðislega
markaðsfrelsi felur í skilyrðislausa
virðingu fyrir jafnrétti. Ef á hallar er
nauðsynlegt að bregðast við því ann-
ars er þess skammt að bíða að frelsið
snúist í andhverfu sína. Það felur í sér
stöðnun og grímulaust þjóðfélagslegt
óréttlæti. Það em ekki bara launþegar
sem verða undir heldur takmarkast um
leið möguleikar allra þeirra sem af
bjartsýni og trú vilja hasla sér völl í ís-
lensku atvinnulífi.
Umræðan um lýðræði á vinnumark-
aði er því umræða um grundvallar
uppbyggingu lýðræðis og valds í ís-
lensku samfélagi. Það er hlutverk okk-
ar jafnaðarmanna að virða og styðja
verkalýðshreyfinguna, sem hefur ver-
ið og er enn útvörður launafólks. Um
leið berjumst við fyrir opnun samfé-
lagsins, þátttöku íslands í samfélagi
ftjálsra þjóða, auknu lýðræði og gegn
fákeppni og einokun.
Höfundur er formaður framkvæmdastjórnar
Alþýöuflokksins.
atal 26. nóvember
Atburðir dagsins
1594 Tilskipun tók gildi um að
Grallarinn skyldi notaður sem
messusöngsbók í báðum bisk-
upsdæmum. Guðbrandur Þor-
láksson biskup gaf bókina út.
1688 Lúðvík XIV lýsir stríði á
hendur Hollendingum. 1906
Theodore Roosevelt Banda-
rikjaforseti kemur aftur til
Washington eftir ferð til Suður-
Ameríku. Hann er fyrsti forset-
inn í embætti sem ferðast til út-
landa. 1922 Fomleifafræðingur
Howard Carter gerir gat á inn-
gang að grafhvelfingu Tutank-
hamuns. 1942 Rauði herinn
umkringir 250 þúsund þýska
hermenn við Stalíngrad, rjúfa
umsátur Þjóðvetja og þurrka út
sjötta her von Paulus hershöfð-
ingja. 1968 Hippahljómsveitin
Cream heldur síðustu tónleika
sína. Eric Clapton var aðal-
stjarna sveitarinnar. 1981 Út-
gáfa DV hófst með sameiningu
Vísis og Dagblaðsins.
Afmælisbörn dagsins
William Cowper 1731, enskt
skáld. Eugéne Ionesco 1912,
franskt leikskáld af rúmenskum
ættum. Charles Schultz 1922,
bandarískur teiknari, höfundur
Peanuts eða Smáfólksins. Tina
Turner 1939, bandarísk rokk-
stjama.
Annálsbrot dagsins
Á Vélaugsstöðum í Hörgárdal
fæddi kona manns, er þar bjó, 3
meyböm í einu, öll lífs og vel
sköpt, er skírð voru og nefnd
öll einu nafni Guðrúnar; þau
dóu öll skömmu síðar, hvert að
öðm.
Vallaannáll 1727.
Ánægja dagsins
Allt er nákvæmlcga jafn mikils
virði og ropi. Munurinn er bara
sá að ropinn veitir mciri
ánægju.
Ingmar Bergman.
Málsháttur dagsins
Jafnan grætur glaður Ungveiji.
Munur dagsins
Sá munur er á snillingum og
heimskingjum, að snilldin á sér
takmörk.
Th. Gahlin.
Orð dagsins
Þó égfótinn missi minn
mín ei rénar kœti;
hoppað get ég í himininn
haltur á öðrumfœti.
Siguröur Pétursson sýslumaður.
Skák dagsins
Leanse, stjórnandi svörtu
mannanna, hefur fómað hróki
fyrir þrjú peð og sóknarfæri.
Houghton hefur hvítt og má sín
lítils gegn lokahnykk svörtu
vígvélanna.
Svartur leikur og vittnur.
1. Dg2+! Dxg2 2. fxg2+ Kxg2
3. Re3+ Svartur hefur unnið
hrókinn aftur og á sigur vísan.