Alþýðublaðið - 12.12.1996, Síða 7

FIMMTUDAGUR 12. DESEMBER 1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
b æ E U r
■ Gunnar Smári Egilsson hefur kært Launasjóð rithöfunda
til samkeppnisstofnunnar. Hér getur að líta hluta úr
greinagerð sem hann sendi með kærunni
Styrkirnir leiða tii einhæfni
Skattpeningar eru blóðpeningar,
þeir eru teknir af fólki með valdi og
það ber að ráðstafa þeim með
virðingu. Vond saga okkar hefur
kennt okkur að skattpeningar eru
ekki tíund sem síðan er ráðstafað af
guðlegri forsjón. Fjármunir sem
teknir eru af fólki með valdboði ber
að útdeila með réttlæti. Ríkisvaldið
getur ekki tekið af mér helming
tekna minna og ráðstafað þeim til
náunga mrns sem síðan notar þá til
að kippa fótunum undan lífs-
viðurværi mínu.
II. Um Launasjóð rithöfunda
Rithöfundar eru stétt þeirra er
skrifa bækur. Um þá verða að gilda
sömu reglur og um aðrar stéttir.
Þeim sem þykir mikið til starfa
þeirra koma gerir þeim ekki greiða
með því að telja þá hafna yfir þær
almennu leikreglur sem við setjum
samfélagi okkar. Leikreglumar byg-
gja á siðferðisgrundvelli sam-
félagsiits. Það sem er yfir þær hafið
er.fyjn'r ritan -,en þó.fyrst og fremst
fyrir neðan - samfélagið.
'ftf áðfgefá -húgmynd um áhrif
úthlutunar úr Launasjóði rithöfunda
á samkeppnisstöðu rithöfunda hef
ég tekið saman eftirfarandi töflu.
Hún dregur fram hversu háir styrkir
liggja að baki skáldsögum er koma
út á þessu ári og hversu þungt þessir
styrkja vega í samanburði við
höfundalaun þeirra sem skrifa
sögurnar. Nafn höfundar er í
fremsta dálki, þá nafn bókar, þá
fjöldi mánaða er höfundur hefur
fengið í styrk frá síðustu bók sinni,
þá heildarupphæð styrks og loks
hversu margar bækur höfun&ur ýrði.
að selja til að fá jafn háa upþhæð í
höfundarlaun samkvæmt taxta
Rithöfundasambandsins, en það eru
16 prósent af útsöluverði bókar að
frádregnum virðisaukaskatti.
Eins og sjá má af töflunni stjórn-
ast vægi styrksins miðað við sölu
annars vegar af styrktarupphæð og
hins vegar útsöluverði. Þannig
vegur styrkur því þyngra sem bókin
er ódýrari. Þá er barnabók Vigdísar
Grímsdóttur, Gauti vinur minn,
reiknuð með í töflunni þar sem
ómögulegt er að vita hvort
styrkurinn var veittur vegna skáld-
sögunnar, barnbókarinnar eða þeirra
beggja. Þá er og rétt að taka fram að
engar tilraunir hafa verið gerðar til
að meta mikilvægi bóka. I tölfunni
geta því verið hliðarverkefni höf-
unda er fengu styrk til að skrifa
aðrar bækur og á sama hátt geta
hliðarverkefni er komu út í fyrra
dregið úr mikilvægi styrksins í ár.
Allar upplýsingar eru um styrki eru
fengnar frá menntamálaráðuneytinu
og um bókaútgáfu úr Bókatíðindum
þessa árs og liðinna ára.
Af töflunni er augljóst að í
upphafi bókavertíðar standa höfund-
ar toisjaínlega. Á meðan ríkið hefur
þegar 4ryggt sumum höfundanna
tekjúr ‘er jafngilda metsölu þá hafa
aðrir ehgra styrkja notið. Við hliði-
na á þessum þrettán höfundum
keppa 19 aðrir skáldsagnahöfundar
við að brauðfæða sig og sína með
skrifum sínum.
Ég veit ekki til að úttekt hafi
verið gerð á sölu skáldsagna á ís-
landi en sú kenning hefur verið sett
fram að árlega seljist um 20 þúsund
eintök af skáldsögum. Styrkirnir í
töflunni hér að ofan jafngilda hins
vegar höfundalaunum af rétt tæp-
lega 38 þúsund eintökum og segir
það allt sem segja þarf um hversu
gífurlega umfangsmikil inngrip rík-
isins í starfsumhverfi rithöfunda
eru. Ef peningar væru allt, mætti
draga þá ályktun að ríkisvaldið
stjórnaði því að tveimur þriðju
hverskyns skáldsögur væru skri-
faðar á fslandi en allur almenningur
aðeins að einum þriðja parti.
En hafa þessir styrkir áhrif á
markaðinn?
Ég ætla ekki að svara því hvort
þeir letði til betti 'Sða verrí "bók-
mennta. Ég tel mig hins vegar geta
sannað að þeir leiði til einhæfari
bókmennta. Að þeir, eins og aðrir
ríkisstyrkir, auki ekki fjölbreytni
heldur verði smátt og smátt til þess
að þeir sem styrkjanna njóta haga
störfum sínum til að þóknast þeim
er veitir styrkina.
Áður en ég tek dæmi af þessari
einhæfni vil ég benda á þá
staðreynd að af þeim tæplega 38
þúsund eintökum sem ríkið hefur í
raun keypt af höfundunum fyrirfram
eru 68 prósent samin af höfundum
sömu útgáfusamsteypunnar - Máls
og menningar og Forlagsins. Það
eitt ætti að benda til ákveðinnar ein-
hæfni.
Önnur dæmi um hvernig styrkir
leiða til einhæfni:
Frá því að lög um listamannalaun
voru sett hefur fimrn sinnum verið
úthlutað úr Launasjóði rithöfunda.
Sjö höfundar hafa fengið full
árslaun öll fimrn árin: Einar
Kárason, Einar Már Guðmundsson,
Gyrðir Elíasson, Pétur Gunnarsson,
Steinunn Sigurðardóttir, Vigdís
Grímsdóttir og Þórarinn Eldjárn.
Sex af þessum sjö gáfu síðast út hjá
ofangreindri útgáfusamsteypu -
Máli og menningu og Forlaginu.
Sex af þessum sjö eru í dag á Fimm-
tugsaldri.
Ef starfslaun þeirra höfunda sem
hafa að jafnaði verið í hálfdags
vinnu hjá ríkinu eða meira undan-
farin fimrn ár er skipt eftir sömu
flokkun kemur í ljós að 66 prósent
af laununum renna til höfunda
margnefndrar útgáfusamsteypu. 56
pósent af laununum renna til fólks
sem er í dag á fimmtugsaldri (og var
þar af leiðandi á aldrinum 35 til 45
ára fyrir fimm árum).
Á meðfylgjandi lista yfir
styrkveitingar undanfarinna fimm
ára má sömuleiðis sjá ákveðna til-
hneigingu úthlutunarnefndar
Rithöfundasjóðs til að veita
hefðbundnum skáldsagnahöfundum
fremur styrki en höfundum annars
konar bókmennta þrátt fyrir að
skáldsagan sé aðeins einn hluti af
margþættri flóru bókmenntanna.
Þær staðreyndir sem ég hef
dregið hér fram sýna að það er
verðugt verkefni samkeppnis-
stofnunar að kanna hvort lög um
listamannalaun og framkvæmd þeir-
ra stangist ekki á við anda samkepp-
nislaga. Þessar staðreyndir benda til
að með afskiptum sínum sé rík-
isvaldið ekki aðeins að mismuna
höfundum freklega heldur að beina
þróun íslenskra bókmennta inn í
ákveðinn farveg. Með því sviptir
ríkisvaldið höfunda því að geta
þroskast og þróast með óhindruðu
tali við almenning í landinu og ekki
síður fólkið í landinu því að geta
haft áhrif á bókmenntirnar. í raun
má segja að þeir þrír einstaklingar
sem veljast hverju sinni til að úthlu-
ta styrkjum úr sjóðnum hafi fengið
vægi á rúma hálfa milljón Islendin-
ga - eins ólíkindalega og það nú
hljómar.
III. Um reglugerð um listaman-
nalaun
Ég vil í lokin benda Sam-
keppnisráði á eina setningu í
reglugerð um listamannalaun en í
henhi eru éínu leiðbeiningarnar sem
þeir er veljast í úthlutunarnefnd
hafa til að ráðstafa fjármunum
Rithöfundasjóðs. Setningin er svo
hljóðandi: Við ákvörðun framlaga
úr sjóðum þessum skal miða við
það að þau verði til
þess að stuðla að
eflingu listsköpunar í
landinu og skapa lista-
mönnum, sern starfs-
laun hljóta grundvöll
til þess að geta helgað
sig óskiptir listsköpun
sinni.
Starfslaun lista-
manna miðast við laun
lektora við Háskóla
íslands. Sá sem nýtur
12 mánaða launa úr
sjóðnum er því á
lektorslaunum það
árið. Sá sem fær tólf
mánaða styrk ár eftir ár er þannig á
lektorslaunum ár eftir ár. Það vekur
þvf nokkra furðu að þeir höfundar
sem einna mest hafa selt á jólabóka-
markaði skuli skipa sér í flokk þeir-
ra er hæstra styrkja njóta. Ef
hlutverk sjóðsins er að tryggja sem
flestum rithöfundum grundvöll til
að helga sig listsköpun sinni ætti
hann því ekki að styrkja þá sem
hafa sjálfir náð að selja ritverk sín
það vel að höfundarlaun af þeim
ættu að skapa þeim grundvöll til að
geta helgað sig óskipta listsköpun
sinni. Það má spyrja: Til hvers að
styrkja þá sem þarf ekki að styrkja?
Og eru þeir sem hafa lektorslaun af
ritstörfum sínum en þiggja eftir sem
áður styrki ekki að taka styrkina frá
þeim sem þyrftu á þeim að halda til
að geta snúið sér að listsköpuninni?
Og er úthlutunarnefnd ekki þar með
hætt að stuðla að eflingu list-
sköpunar í landinu og farin að festa
enn frekar í sessi þá listsköpun sem
þegar er fyrir hendi og vernda hana
fyrir utanaðkomandi?
Allt eru þetta spurningar sem þeir
sem sitja í Samkeppnisráði eru betur
til þess fallnir að svara en ég. Ég læt
því hér staðar numið.
Gunnar Sniári Egilsson,
höfundur tveggja bóka
á jólamarkaði.
Styrkja- Styrkja- Jafngildi
Nafn Bók mánuðir upphæð söiu
Ólafur Gunnarsson Blóðakur 28 2.660.000 4.880
Þórarinn Eldjárn Brotahöfuð 24 2.280.000 4.660
Elísabet Jökulsdóttir Lúðrasveit Ellu Stínu 12 1.140.000 4.310
Eysteinn Björnsson Snæljós 6 570.000 3.150
Guðmundur Andri Thorson íslandsförin 16 1.520.000 3.100
Vigdís Grímsdóltir Z - ástarsaga 24 2.280.000 2.720
Bjarni Bjarnason Boðun Marfu 12 1.140.000 2.540
Ólafur Haukitr-Sínionarson Rigning með köflum 12 1.140.000 2.400
Einar Kárason Pættir af einkennilegum... 12 1.140.000 2.330
Böðvar Guðmundsson Lífsins tré 12 1.140.000 2.200
Hallgrímur Helgason 101 Reykjavík 12 1.140.000 2.200
Gerður Kristný Regnbogi í póstinum 6 570.000 2.050
Bragi Ólafsson Nöfnin á útidyrahurðinni 6 570.000 1.360
7
★
..KOI.APOKTm*|
Opið um helgar kl. 11-17
Qpið VlRKADAGAkL 12»! 8
* Gott verð
..í jólapakkann Ifff-1 TiH-FH
hennar mömmu -k
Thailenskar nœlur kr, 450,- aeisladiskar kr. 399,-
Dömuskór kr. 990,- kasmírtreflar kr. 600,-
Guilhúðuð armbönd kr, 900,- peysur kr, 1200,-
sjálflýsandi hálsmen kr. 500,- og varalitir kr. 350,-
. Gottverð
;.i jolapakkann
hans pabba
Van Gils, Blaser og Jamison jakkaföt nr. 48-54 á
kr. 4900,- og stakir jakkar á kr. 3200,- Herrabuxur
á kr. 1990,- og smokingskyrtur á kr. 2100,- Einnig
herraskór kr. 990,- inniskór kr. 500,- 2 pólóskyrfur
kr. 2500,- og geisladiskar kr, 399,-
Gott verð
..í jólapakkann
hja ömmu og afa
Kertaiólaenqlar sem snúast kr. 550,- Mikið úrval
af kertaskreytingum, servéttum, kertum og
kertastjökum frá kertagalleríinu Flóru þar sem þú
kaupir fjóra eins hluti og fœrð þann fimmta frían.
Kertaiólaseríur kr. 490,- borðklukkur kr. 1500,- og
borðspeqiar frá kr. 1500,- i
,, Gottverð *
..i jolapakkann
hja krokkunum
Lion King inniskór kr, 650,-, fallegir jólakjólar
frá kr. 1200,- bílabraut kr. 999,- Blur drengjahúfur
á kr, 990,- tölvuúr kr 600,-mikið úrval af spilum,
leikföngum og geisladiskum frá kr. 399,-.
.... . * Gottverð
..i jolamatmn
handa öllum
Lambakjöt, svínakjöt, hangikjöt, síld, reyktur og
grafinn lax, humar. rœkjur, kartöflur, laufabrauð,
jólakökur, tertur, ný og kœst skata, hákarl,
saltfiskur, harðfiskur og margt, margt fleira.
..og þetta er aðeins sýnishorn af
vöruúrvalinu. Einnig antikvara
og antikhúsgögn á frábæru verði
-þar sem allt fæst
í jólapakkann
og jólamatinn
á góðuverði
* ^
JðJLA ^
«2 KOIAPORTIÐ ^
iola