Alþýðublaðið - 17.04.1997, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 17. APRÍL 1997
Brautarholti 1 Reykjavík Sími 562 5566
Útgáfufélag Alþýöublaðsútgáfan ehf.
Ritstjóri Össur Skarphéðinsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Auglýsingasimi 562 5576
Auglýsinga fax 562 5097
Dreifing og áskrift 562 5027
Umbrot Guðmundur Steinsson
Prentun ísafoldarprentsmiðja hf.
Ritstjórn Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Bók er barns gaman
íslendingar stæra sig með réttu af því að hér á landi var alþýða
manna læs og skrifandi meðan að einungis örfáir kunnu að draga til
stafs með nágrannaþjóðunum. Þessi sérstaða varð grunnur sagnaþjóð-
arinnar, sem ekki einvörðungu skráði á skinn sögur og ljóð úr eigin
ranni, heldur var sótt af erlendum herkonungum til að greypa í letur af-
rek þeirra fyrir komandi tíma. Bóklestur og bókagerð er því meðal
burðarstoða undir sjálfsmynd okkar sem þjóðar.
Bóklesturinn hefur ekki aðeins leitt til sérstöðu okkar sem sagna-
þjóðar, heldur gegnum aldimar aukið burði kynslóðanna til að ráða
fram úr aðsteðjandi vandamálum. Rannsóknir síðari tíma hafa nefni-
lega sýnt fram á, að bóklestur á æskuskeiði örvar ímyndaraflið, og
eykur vitsmunalega fæmi. Fjöldi rannsókna hafa þannig sýnt fram á
greinilega fylgni á milli bóklesturs í tómstundum og námsárangurs
bama. Bóklestur, hvort heldur bamið sjálft les eða foreldramir fýrir
það, auðveldar máltökuna og eykur málskilning. Því meira sem lesið
er fyrir böm, eða þau sjálf örvuð til lestrar, því meiri verður andleg
fæmi bamanna. Samhliða aukast auðvitað möguleikar þeirra á því að
takast á við lífið.
Skólakerfið stendur sig vel í að örva bóklestur bama. Margvíslegu
starfi er í þeim tilgangi haldið úti í skólakerfinu, og líklega ekki allt
metið að verðleikum. Sú gnótt vísna, söngva og ljóða sem nýtalandi
böm læra á skammri stundu á leikskólum bendir til að gífurlega gott
starf sé unnið þar í kyrrþey, og til fárra fiska metið ef miðað er við
launakjör þess ágæta fólks, sem þar starfar. En heimilin gegna þó lyk-
ilhlutverki í að kynda undir áhuga bamanna á sagnaheimi bókanna.
Lestrargeta og málskilningur bamsins ræðst að vemlegu leyti af
því, hvort foreldramir gefa sér tóm til að lesa fyrir það, og ferðast með
því gegnum ævintýraheiminn sem birtist bamshuganum ljóslifandi
við lesturinn. Lestur foreldranna sjálfra skiptir máli, því um það gildir
hið fomkveðna, að ungur nemur það sem gamall temur. Það eitt, að
bam sjái foreldra sína lesa reglulega, sjái að bókum sé lyft til öndveg-
is á heimili sínu, er mikilsvert til að skapa í huga þess virðingu fyrir
bókinni, og lestrinum.
Þróunin lofar hinsvegar ekki góðu. Kannanir sýna, að færri íslend-
ingar fengu bók í jólagjöf um síðustu jól, heldur en jólin þar áður. Við
fáum jafnframt að meðaltali færri bækur í gjafapökkunum en áður.
Það er líka sláandi, að foreldramir em að bregðast. Það era nefnilega
aðrir en þeir, sem gefa bömunum bækur, - aðallega afi og amma. Þetta
bendir því miður til, að bókaeign heimilanna gæti dvínað hratt þegar
afarnir og ömmumar í dag, hinar hraðlæsu kynslóðir sem ólust upp svo
að segja á trosi og bókum, hverfa fyrir sláttumanni tímans.
Hvemig á að bregðast við þessu? Félag íslenskra bókaútgefenda
hefur sýnt lofsvert fmmkvæði í samvinnu við höfunda, með því að
standa fyrir miklu lestrarátaki meðal bama síðustu daga. En betur má
ef duga skal. Skólakerfið verður að taka betur á málinu, og æðstu
stjómvöld menntamála verða að leggjast fastar á sveifína. í þessu efni
gilda markaðslögmálin einsog annars staðar. Bækur eru dýrar. Ein leið
til að draga úr dýrleika þeirra er að fella niður virðisaukaskatt á bók-
um. Hversvegna ekki?
Þá hugmynd ætti menntamálaráðherrann að bera undir Óla lokbrá,
næst þegar hann dettur inn í draumaheiminn yfir góðri bók.
s k o ð q n i r
Flateyjarbókin, gerðu
I aprílmánuði árið 1971 varð einhver
ánægjulegasti atburður Islandssögunn-
ar. Þá hófst heimsending íslensku
handritanna frá Kaupmannahöfn. Eng-
inn, sem var viðstaddur þann atburð,
mun gleyma honum: Þegar danska
herskipið „Vædderen" sigldi inn á
Reykjavíkurhöfn og sjóliðsforingjar
gengu á land með þrjú fyrstu handritin,
sem Danir afhentu okkur úr Ámasafni
í Kaupmannahöfn. Þegar Dr. Gylfi Þ.
Gíslason, menntamálaráðherra og for-
maður Alþýðuflokksins, veitti þeim
viðtöku á sviðinu á Háskólabíói og tók
við hinu fyrsta þeirra úr höndum
danskra stjómvalda við þau yfirlætis-
lausu ávarpsorð „Flateyjarbókin, gerðu
svo vel.“
íslendingar og Danir
Engin þjóð getur tekið við dýrmæt-
ari gjöf úr höndum annarar en það, sem
hún á sjálf. Verðmætustu þjóðareign ís-
lendinga, íslensku handritunum, var
forðað úr umsjá eigendanna á þeim
tíma, þegar þeir vom sjálfir ógn við þá
eign sína. Það voru íslendingar, en ekki
kynslóð drukku með móðurmjólkinni.
Björgun menningar-
verðmæta
Svokallaðar „nýlenduþjóðir" hafa
bjargað mörgum menningarverðmæt-
um frá eyðingu. Vissulega hafa þær
kastað eign sinni á það, sem þær eiga
ekki, en það breytir ekki því, að mörg
menningarverðmæti hefðu ekki verið
lengur til ef ekki væri fyrir þeirra til-
verknað. Því verður ekki á móti mælt
af sanngimi. Hvað, sem allri þjóð-
rembu líður. Þannig hefur mörgum
menningarverðmætum verið bjargað í
þágu mannkynsins alls.
Engin slfk þjóð hefur hins vegar sýnt
þann rausnarskap, sem Danir sýndu ís-
lendingum, að skila slíkum menningar-
verðmætum aftur til þess sem á, þegar
eigandinn var þess um kominn að
sinna um eign sína. Afhending ís-
lensku handritanna til eigenda þeirra er
einstæð í samskiptum þjóða. Það varð
ekki í krafti þjóðarréttar eða fýrir at-
beina lögfróðra manna, heldur vináttu-
bragð frændþjóðar. Pólitísk ákvörðun
stjómvalda, en ekki fræðileg niður-
MHtafg I
Afhending ísiensku
handritanna til eig-
enda þeirra er einstæð
í samskiptum þjóða.
Það varð ekki í krafti
þjóðarréttar eða fyrir
Danir, sem sniðu skinnbækumar í bæt-
ur á skófatnað sinn og skinnföt. Það
voru íslenskar kellíngar, en ekki dansk-
ar, sem geymdu skinnbókarhandritin í
botnunum á fletunum sínum. Það vom
íslendingar, en ekki bara Danir, sem
komust að niðustöðu um, að perlur ís-
lenskra bókmennta væru betur geymd-
ar meðal vísinda- og menntamanna í
Danmörku en meðal landsmanna
sjálfra. Það var með fulltingi Dana,
sem þessir gripir vom skráðir, varð-
veittir, rannsakaðir og kynntir um-
heiminum í fyrstu útgáfum. Án þeirrra
væm handritin okkar ekki lengur til.
Að minnsta kosti ekki mörg hver. Og
síðari tíma sagnffæðingar hafa greint
okkur frá því, að sú fátækt og áþján,
sem íslendingar áttu að mæta á þeim
tímum þegar þeir sjálfir ekki gerðu sér
fulla grein fyrir þeim verðmætum, sem
íslensku handritin vom, hafi í meira
mæli mátt rekja til innlendra valds-
manna en sjálfrar „herraþjóðarinnar".
Innlendir valdsmenn vora þjóðinni
verstir. Öfugt við sagnfræði Jónasar frá
Hriflu, sem ungir íslendingar af minni
atbeina lögfróðra
manna, heidur vináttu-
bragð frændþjóðar.
Pólitísk ákvörðun
stjórnvaida, en ekki
fræðileg niðurstaða og
enn síður iögfræðileg.
Ákvörðun, sem á eng-
an sinn líka.
staða og enn síður lögfræðileg.
Ákvörðun, sem á engan sinn líka.
“Hvað græði ég á því?“
fslendingum hættir til þess að leggja
fjárhagslegt verðmætamat á alla hluti.
„Hvað græði ég á því?“ I beinhörðum
peningum talið.
Þannig er því varið um samskipti
okkar við aðrar þjóðir. „Hver er minn
svo vel“
gróði?“ „Hvað græði ég á norrænni
samvinnu?" „Fæ ég ódýrari fargjöld?"
„Fæ ég ókeypis menntun?" „Fæ ég fyr-
irhafnarlausan aðgang að „sósíaln-
um“?‘‘ „Græði ég eitthvað á því?“
Hvað græðir sú þjóð á þeirri sam-
vinnu, sem fær að gjöf það eina, sem
hún átti og verðmæti getur talist:
Menningu sína og sögu á gulnuðum
blöðum? Hvers virði er það?
íslendingum, sem voru viðstaddir
afhendingu fyrstu handritanna í apríl-
mánuði árið 1971, þótti það meira virði
en allt annað. Hvað um íslendinga 25
ámm síðar? Hvers virði em þeim hand-
ritin íslensku tuttugu og fimm ámm
síðar? Hvað veit Unga ísland um þau?
Hvað vill Unga ísland um þau vita?
“Flateyjarbókin, gerðu
svo vel“
“Sú þjóð, sem í myrkri gengur, sér
mikið ljós“, segir í Biblíunni. íslend-
ingar em þjóð, sem lengi í myrkri
gekk. Sagan, íslensku handritin, vom
hennar ljós. Hversu sterkt er það ljós
eftir að sólin rann loksins upp? Græðir
hún ekki lengur neitt á því?
Vísindamennimir okkar í Ámastofn-
un em hógværir menn og af hjarta lítil-
látir. Stefán Karlsson með sitt hvíta
skegg; álútur, með blik í auga yfir inn-
sigluðum bókapökkunum eins og
ábóti í Þingeyrarklaustri. Eða Jón
Helgason í Kaupinhafn: „Innan við
múrvegginn átti ég löngum mitt sæti /
utan við kvikaði borgin með gný sinn
og læti...“
Eins og það var stjómmálamann-
anna að ákveða flutning handritanna
aftur heim er það líka þeirra að hjálpa
til að kynna verðmæti þeirra fyrir kyn-
slóðum borgarsamfélagsins með gný
sinn og læti. Greiða fyrir því að gera
þau að lifandi menningarverðmætum.
Styðja Ámastofnun og visindamenn
okkar til þess verks, að gera dönsku
gjöfina, íslenska menningararfleifð, að
þeim nauðsynlega þætti í daglegu lífi
landsmanna, sem hún þarf að vera ef á
að varðveita samhengi kynslóðanna
þannig að: „... kveiking frá hugskoti
handan við myrkvaða voga / hittir í sál
minni tundur og glæðist í loga ..“
' Mikið vantar á, að íslensk stjómvöld
hafi sinnt þessari skyldu sinni eftir að
þau veittu viðtöku „dönsku gjöfmni".
Varðveislunni er vel sinnt. Lífið er hins
vegar sú líðandi stund. Og hver segir
við Islending á þeirri Iíðandi stund,
tuttugu og fimm áram eftir að þjóðin
fagnaði fyrstu heimkomunni: „Flateyj-
arbókin, gerðu svo vel“?
Höfundur er formaöur Alþýöuflokksins -
Jafnaðarmannaflokks Islands.