Alþýðublaðið - 14.05.1997, Blaðsíða 2

MMDVBLMB
Brautarholti 1 Reykjavík Sími 562 5566
Útgátufélag Alþýðublaðsútgáfan ehf.
Ritstjóri Össur Skarphéðinsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Auglýsingasími 562 5576
Auglýsinga fax 562 5097
Dreifing og áskrift 562 5027
Umbrot Guðmundur Steinsson
Prentun ísafoldarprentsmiðja hf.
Ritstjórn Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Umbyltingin hefst í
grunnskólum
Á liðnum misserum hefur verið mikil og öflug umræða í þjóð-
félaginu um skólamál. Það er að vonum því framtíð okkar sem
þjóðar veltur á því hvemig við tökum á þessum málaflokki. Um-
ræðan markar ákveðna byrjun á á ferli sem leitt gæti til meiri far-
sældar, jöfnuðar og blómlegrar menningar í landinu.
Það er umhugsunarefni hversu mikla aukna áherslu mennta- og
skólamál hafa fengið hvarvetna á Vesturlöndum. Þetta er sérlega
áberandi í þeim löndum þar sem gengið hefur verið til kosninga á
síðustu árum. Mönnum er að verða sífellt ljósara að velferð í fram-
tíðarþjóðfélaginu veltur á því hvemig þjóðunum tekst til í þessum
málaflokki.
Jafnaðarmenn hafa hvarvetna lagt mikla áherslu á vaxandi
menntunarþörf og umbyltingu sem er framundan. Undir gunnfána
menntamálanna hafa vinstri menn og frjálslyndir unnið mikla
kosningasigra víða í löndum. Islenskir jafnaðarmenn hafa með
margvíslegum hætti gefið tóninn hérlendis í þessari umræðu. Það
má margt þarft og spennandi læra af því hvemig aðrar þjóðir hafa
tekið á skólamálum sínum. Við íslendingar þurfum auðvitað að
taka mið af reynslu annarra en ekki herma gagnrýnislaust eftir
þeim. Auðvitað hafa aðrar þjóðir einnig gert mistök í menntamál-
um sem hægt er að læra af.
Við Islendingar höfum ríkulega ástæðu til að setja markið hærra
en fjölmennari þjóðir, auk þess sem taka þarf tillit til margvíslegr-
ar sérstöðu fámennrar eyþjóðar. Það er freistandi að setja markið á
að þróa lýðræðislegasta velferðarþjóðfélag í heimi, þjóðfélag sam-
hjálpar og ábyrgðar, góðrar grannmenntunar og mannréttinda,
þjóðfélag sem virðir og styður einstaklinganna og tekur virkan þátt
í samstarfí og samfélagi þjóðanna á alþjóðavettvangi.
Sú umbylting sem þarf að gerast í menntakerfmu hefst í grann-
skólunum. Nú þegar sjást ýmiss merki mikillar umbyltingar í
skólakefxnu. En menntun er samstarfsverkefni margra aðila; rrkis-
valds, sveitarfélaga, kennara og foreldra.
Segja má að foreldrar hafr verið andvaralausir en eru að vakna
til vitundar um ábyrgð og skyldur gagnvart grunnskólanum. Með
foreldraráðum og vaxandi starfi í foreldrafélögum er að verða mik-
il breyting á inma starfi skólanna. Hins vegar virðast margir skólar
og jafnvel sveitarfélög eiga erfitt með að aðlagast breytingum. Sér-
staklega virðist mörgum stofnunum erfitt að rísa undir vaxandi
kröfum um upplýsingaskyldu og samráð við foreldra.
í því ágæta faglega vinnuferli sem nú fer fram við endurskoð-
un aðalnámskráa á vegum menntamálaráðuneytisins er afar mikil-
vægt að reynt verði að marka ramma með ákvæðum um upplýs-
ingaskyldu, samábyrgð þeirra sem mynda skólasamfélagið og rétt-
indamál nemenda. Ágreiningsmál þurfa að hafa ákveðinn farveg
þannig að allir geti með greiðum hætti leitað réttar síns telji fólk á
sér brotið innan vébanda skólans. Skólasamfélagið þarf að gera sér
sáttmála um þvíumlík atriði.
Með þeirri auknu áherslu sem samfélag okkar verður að setja á
skólamálin er nauðsynlegt að samfélagið allt sýni störfum er lúta að
uppeldi og kennslu meiri virðingu. Það þarf að sjást bæði félags-
lega og beinlínis í launakjörum fólks sem vinnur við uppeldis- og
kennslustörf.
Því miður eru dæmi um skeytingaleysi gagnvart nemendum og
vinnu kennara í sjálfu menntakerfinu. Við framkvæmd samræmdra
prófa í 10. bekk grunnskólans á dögunum voru gerð leið mistök,
þar sem alltof viðamikið próf í stærðfræði var lagt fyrir nemendur.
Afleiðingarnar voru m.a. þær að fjöldi ungmenna varð fyrir áfalli
og framkvæmd prófsins fór víða forgörðum. Nemendumir voru
niðurlægðir og sömuleiðis kennarar þeirra. Rannsóknarstofnun í
uppeldis og menntamálum, RUM, á að vera ábyrg fyrir gerð þess-
ara prófa. Það skýtur því heldur skökku við er menntamálaráðherra
felur þeirri stofnun, RUM, að fjalla um eigin sök í þessu máli. Eðli-
legra væri að ráðherra skæri sjálfur úr og ógilti þetta próf.
Það er hins vegar eðlilegt að gerð séu mistök í skólamálum eins
og í öðrum mikilvægum málaflokkum í mannheimum. Mestu
skiptir að hægt sé að draga rétta lærdóma af mistökum. Samræmda
prófið í stærðfræði er dæmi um slík mistök. Menntun er svo sann-
arlega samstarfsverkefni, sem byggir á starfí kennara, foreldra,
nemenda og stjómvalda. Fátt er verra en sinnuleysi hins almenna
borgara í mikilvægum málum. Möguleikar okkar til að stefna að
fögru velferðarsamfélagi byggir á því hvemig til tekst í skólakerf-
inu. Það verkefni hefst í grunnskólunum.
''’i 'W.. -"'‘. v.V,, ■■■ ‘C>v>rr'
-n-' f '-V ,:yf}
ALÞÝÐUBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. MAÍ1997
skoðanir
Mikilvægt stefnuatriði
Þessu þarf líka að breyta
I umræðum um velferðarríkið á
næstu öld í Borgartúni 6 á laugar-
daginn var mikil samstaða meðal
þeirra sem þar tóku til máls um flest
grundvallaratriði. Fram kom hug-
mynd um að unnið verði í framhald-
inu að tillögum um þjóðfélagssátt-
mála sem gæti heitið Sáttmáli um fé-
lagslegt réttlæti. Er vissulega mikil-
vægt að þau mál verði könnuð ræki-
lega og lögð alúð og rækt við að
skapa samstöðu um grundvallaratriði
í framhaldi af ráðstefnunni. Ekki
eru öll mál útrædd frekar en fyrri
dgainn. Hér nefni ég eitt til umhugs-
unar; það eru þjónustugjöld. Lengi
hafa verið lögð á þjónustugjöld. Það
eru gjöld fyrir veitta þjónustu ríkis-
ins en þau eru líka eins konar dul-
nefni ftyrir skattlagningu.
í því sambandi verður að minna
sérstaklega á þá staðeynd að á síðasta
kjörtímabili voru gjöld á sjúklinga
Pallborð I
Svavar
Gestsson
pi V;' skrifar
hækkuð mjög verulega og þá voru í
fyrsta sinn lögð á skólagjöld. Þing-
flokkur Alþýðubandalagsins og
óháðra lét það verða sittt fyrsta verk
sl. haust að flytja frumvarp um að af-
nema komugjöld í heilsugæslunni.
Það mál var stöðvað eins og önnur
mál stjómarandstöðunnar sl. vetur.
En það verður flutt aftur.
Um skólagjöld
Andstaðan gegn skólagjöldum
beinist gegn gjöldum sem em inn-
heimt til þess að standa undir rekstri
skóla. I framhaldsskólalögunum var
bannað að taka gjöld af nemendum
til að standa undir launum og öðmm
rekstrarkostnaði framhaldsskólanna.
Engu að síður vora þessi gjöld lögð á
á síðsta kjörtímabili; ég taldi þá og
tel reyndar enn að það hafi verið
ólögleg skattheimta. Framsóknar-
menn snemst auðvitað gegn þessu á
síðasta kjörtímabili en Alþýðuflokk-
urinn studdi þessi mál með harm-
kvælum og kom það greinilega fram
að það fór illa ofan í kokið á mörgum
Alþýðuflokksmanni. Ekki heyrist nú
hósti né stuna í þeim efnum frá
Framsóknarflokknum.
I þessu samhengi er ég ekki að tala
um gjöld sem em greidd eins og til
að staðfesta inritun nemenda, 1000
krónur á mann eða svo. Ég er heldur
ekki að tala um gjöld sem em inn-
heimt til þess að standa undir kostn-
aði við félagsstarf nemenda. Ég er
heldur ekki að tala um efnisgjöld
sem enn em greidd en ætti auðvitað
að afnema og setja reglur um. Ég er
að tala um skólagjöld sem em notuð
til að borga almennan rekstrarkostn-
að skóla. Og ég er sérstaklega að tala
um svívirðu eins og fallskattinn sem
Bjöm Bjamason er að leggja á. Því
verður að linna.
Það er okkar skoðun að þessa
skatta eigi að afnema og við munum
ganga eftir því við myndun nkis-
stjómar að tekin verði ákvörðun um
að fella niður þessa skatta. En ekki
er allt sem sýnist um jafnrétti til
náms; munum líka Lánasjóðinn sem
verður að laga. Ennfremur verður að
nefna hér til sögunnar hróplegt rang-
læti bama og unglinga í dreifbýli
sem verða að borga fullum fetum
fyrir vist í skólum og heimavistum
án nokkurrar aðstoðar.
Um sjúklingagjöld
Hér em lagðir á skattar þegar fólk
leitar læknis hvort sem það er á
Það má aldrei leggja
skatt á veikan mann
þannig að hann komis
ekki til læknisþjón-
ustu. Það á alltaf að
leita annarra úrræða
fyrst áður en lögð eru
á komugjöld og þjón-
ustugjöld af því tagi
sem hér um ræðir.
heilsugæslustöð eða hjá sérfræðing-
um. Hér em einnig tekin mjög há
gjöld fyrir lyf; hærri sem hlutfall af
lyfjaverði enn annars staðar á Norð-
urlöndum. Þessi gjöld em ekkert
annað en skattlagning og þau þurfa
að hverfa. Þessi gjöld, það er komu-
gjöldin og þjónustugjöldin í heil-
brigðisþjónustuni nema nú um 2000
miljónum króna.
Hvað á að koma í staðinn?
I staðinn fyrir þessi gjöld eiga að
koma gjöld sem lögð eru á fólk eftir
efnum og ástæðum og gjöld sem
lögð era á fyrirtæki. Skattar fyrir-
tækja hér á landi em nú með því
lægsta sem gerist. Það er fráleitt
meðan jafnhá gjöld em lögð á sjúk-
linga og námsmenn og raun ber vitni
um.
Aldrei - en ef illa árar?
Má þá aldrei leggja á svona skatta
hvemig sem árar? Það má aldrei
leggja skatt á veikan mann þannig að
hann komis ekki til læknisþjónustu.
Það á alltaf að leita annarra úrræða
fyrst áður en lögð em á komugjöld
og þjónustugjöld af því tagi sem hér
um ræðir. Leiðimar til að mæta
vanda geta verið þessar - í þessari
röð; 1. Að endurskipuleggja þjónust-
una og reyna þannig að knýja fram
ódýrari úrræði. 2. Að afla annarra
tekna. 3. Að safna skuldum sem er
slæm leið en getur verið réttlætanleg
um hríð fremur en að víkja sjúkling-
um frá þegar erfiðleikar steðja að. 4.
Að leggja á gjöld sem mega aldrei
vera hærri en svo að það muni í raun
ekkert um þau fyrir viðskiptamenn
heilbrigðiskerfisins þó einhveiju geti
munað fyrir hið opinbera þegar
margt safnasat saman. Þessi gjöld má
þó aldrei leggja á né hækka fyrr en
leiðimar á undan hafa verið þraut-
kannaðar. Og það gildir ekki sem
málsástæða - í samsteypustjómum
með íhaldinu - þó að íhaldið heimti
þessa niðurstöðu. Séu svona gjöld
lögð á verður að hafa skýrar reglur.
Mín skoðun er sú að það eigi alltaf
að vera ókeypis að leggjast inn á
spítala, alltaf að koma inn á heilsu-
gæslustöð eða til heimilislæknis, en
að það megi kosta eitthvað - lítið! -
að koma til sérfræðinga vegna lækn-
ishjálpar eða greiningar.
Semsé gjöldin eins og þau em nú
þarf að fella niður. Þá þarf um leið að
taka upp gamla tillögu undirritaðs
um að veittur sér skattaafsláttur fyrir
tannlæknaþjónustu þannig að hún
verði ódýrari fyrir neytandann og um
leið verði tryggt betur að allt sé gef-
ið upp. Og það þarf að taka upp
greiðslur fyrir gleraugu, einkum
bama, sem verða að hafa gleraugu og
við þetta má bæta tannréttingum.
Þennan lista ætti að fara fyrir; raða
verkefnum í forgangsröð og gmnd-
vallatatriðið verði þetta: Engin þurfi
að neita sér um nám eða læknisgrein-
ingu vegna lítilla efna. ENGINN.
Þetta er málefnalegt grundvallatriði.
Höfundur er formaöur þingflokks Alþýöu-
bandalagsins og óháöra
i