Alþýðublaðið - 24.06.1997, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 24. JÚNÍ1997
n n i n
í 80 ára afmœlishófi Alþýðuflokksins
16. mars flutti Guðmundur J. Guðmundsson
ræðu þar sem hann fjallaði um
jafnaðarstefnuna og áhrifavalda í lífi sínu.
Rœðan birtist hér örlítið stytt
Þess vegna
varö ég
aðarmaður
að hefur lengi leitað á mig
gegnum tíðina af hveiju ég er
jafnaðarmaður eða sósíalisti -
en milli þessara tveggja orða er ekki
mikill hugtakamunur. Ég hef velt
þessu fyrir mér og reynt að skýra
þetta á ótal vegu.
Ég var uppalinn í kreppunni,
Spánarstyijöldinni, heimsstyrjöld-
inni síðari. Fyrir ekki mörgum árum
rann upp fyrir mér hver væri orsök
þess að ég varð jafnaðarmaður.
Það var óbreytt alþýðukona vestur
í bæ sem gerði mig að jafnaðar-.
manni. Hún gekk ekki í neitt félag á
ævi sinni, tók ekki þátt í neinum
stjómmálaátökum og ég held að eng-
inn flokkur hafi merkt sér hana á
kjörskrá. Hún leyfði sér einn munað
í lífinu í andstöðu við fjölskyldu sína
- hún keypti Alþýðublaðið.
Kona þessi var móðir mín. Hún
fagnaði svo tryggingalögunum að
þegar hún eignaðist peninga fór hún
niður í bæ og borgaði sjúkrasamlag-
ið. Með örfáum orðum, aldrei löng-
um ræðum, lýsti hún andstýggð sinni
á kreppunni og atvinnuleysinu og dá-
samaði gildi þess að tryggingar í
þjóðfélaginu giltu fyrir alþýðu fólks.
Ég hef stundum sagt um hana
liðna að hún hafi verið fyrir öryggið,
nær væri að segja að hún hafi verið
fyrir réttlætið, og alltaf kom Alþýðu-
blaðið sama hvað hver sagði.
Við bjuggum í verkamannabústöð-
um vestur í bæ, á annað hundrað fjöl-
skyldur og um og yfir 80 prósent
þessa fólks fylgdi formanni bygging-
arfélagsins, sem jafnframt var for-
maður Dagsbrúnar. Þessi maður var
Héðinn Valdimarsson.
Héðinn var einn sterkasti og þrótt-
mesti maður íslenskrar verkalýðs-
hreyfmgar og Alþýðuflokksins. Það
er ekki hægt um vik að rekja sögu
hans því henni hefur skipulega verið
haldið meira og minna leyndri. Hann
varð formaður Dagsbrúnar 1922 og á
stuttum tíma gerði hann félagið að
langstærsta verkalýðsfélagi landsins.
Hann var driffjöðurinn í allri baráttu
verkalýðsins, elskaður og virtur af
alþýðufólki en hataður og ofsóttur af
afturhaldsöflum landsins. Hann fór
ekki troðnar slóðir. Það lýsir honum
mætavel að í Gúttóslagnum 1932
rétti hann stólfætur gegnum glugga
til að verkamenn hefðu einhver bar-
efli gegn lögreglunni.
í kosningunum 1931 hafði Al-
þýðuflokkurinn svipað fylgi og
Framsóknarflokkurinn, þó ívið
minna. En Alþýðuflokkurinn hafði
aðeins einn þriðja af þingstyrk Fram-
sóknar. Kjördæmaskipanin var á
þann veg. Þegar leið á kreppuna var
ljóst að Kommúnistaflokkurinn átti
orðið fjórðungsfylgi í Reykjavík
móts við Alþýðuflokk. Héðinn sá
fyrir sér þá skuggalegu þróun að hér
risu upp tveir verkalýðsflokkar sem
taka myndu fylgi hvor frá öðrum.
Hann vildi leggja sig allan fram við
að gera þessar fylkingar að einum
sterkum verkalýðsflokki sem ógnaði
íhaldinu. Hann gekk til stofnunar
Sósíalistaflokksins sem var samsett-
ur úr Alþýðuflokksmönnum og
kommúnistum. Alþýðuflokkurinn
átti mikinn meirihluta kjósenda á
þessum flokki.
Nú verð ég að fara fljótt yfir sögu
enda kem ég að umdeildu tímabili.
Héðinn var rekinn úr Alþýðuflokkn-
um og þegar hann varð einu atkvæði
undir í Sósíalistaflokknum vegna
Finnastríðsins sagði hann sig úr
flokknum.
Draumamir höfðu ekki ræst. Þá
sagði Brynjólfur Bjamason fræga
Héðinn var glœsilegasti
og áhrifamesti
forystumaður íslenskrar
verkalýðshreyfingar
frá upphafi.
Enginn maður í íslenskri
sögu hefur verið jafn
harðsnúinn og virtur af
verkafólki síns tíma og
Héðinn Valdimarsson.
setningu, sem nú er ekki í hávegum
höfð, þegar menn spurðu hann:
„Hvað verður nú um flokkinn þegar
Héðinn er farinn?“ Brynjólfur svar-
aði ekki í líkingu sem höfð var um
Jón biskup Arason forðum: „Öxin og
jörðin geyma hann best“. En
Brynjólfur sagði: „Látum gleymsk-
una og þögnina geyma hann“. Og
það var eins og Brynjólfur hefði gert
bandalag við Alþýðuflokkinn, lík-
lega í þetta eina sinn á ævinni. Einnig
hann vildi gleyma verkum Héðins
Valdimarssonar, og báðir flokkamir
hafa haldið þetta mottó síðan.
Héðinn var glæsilegasti og áhrifa-
mesti forystumaður íslenskrar verka-
lýðshreyfingar frá upphafi. Enginn
maður í íslenskri sögu hefur verið
jafn harðsnúinn og virtur af verka-
fólki síns tíma og Héðinn Valdimars-
son.
í öllum þjóðþrifamálum sem Al-
þýðuflokkurinn beitti sér fyrir var
Héðinn drifkraftur. Og hafði marga
góða menn sér við hlið.
Einn þessara manna var Erlendur
Vilhjálmsson. Hann var snillingur í
því að kynna og fræða fólk um sósí-
aldemokratisma. Við deildum oft fast
og lengi og ég kom ekki sigursæll úr
þeim viðureignum.
Erlendur lét Sigurjón Ólafsson
gera stóra myndastyttu af Héðni.
„Hvað segja flokksforingjar þínir
þegar þú gerir þetta, Erlendur
minn?“ spurði ég hann. „Ég spyr þá
ekki að,“ svaraði hann. - En í dag
spyija ungir Dagsbrúnarmenn er þeir
líta styttuna: „Hvaða maður er
þetta?“
Þögnin og gleymskan hafa unnið
sitt verk.
Ég færi Alþýðuflokknum hlýjar
kveðjur. Hann skóp verkalýðsfélögin
í upphafi.
Olof Palme spurði: „Þurfum við
ekki hvert á öðru að halda?“ Og ég
bendi á grunnatriði jafnaðarmennsk-
unnar og segi: „Frelsi, jafnrétti og
bræðralag - og gleymdu því ei!“
Velkomin um borð
arferjuna Baldur

Frá Stykkishólmi kl. 10.00 &16.30
Frá Brjánslæk kl. 13.00 & 19.30
Símar: 438-1120 Stykkishólmi
456-2020 Brjánslæk
Fax: 438-1093 Stykkishólmi