Alþýðublaðið - 24.06.1997, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 24. JUNI 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
Jón Baldvin Hannibalsson skrifar um verkalýðshetjuna, hugsjónamanninn og
öðlinginn Guðmund J. Guðmundsson
Það var í „stóra verkfallinu“ 1955
að Morgunblaðið sór þá fmynd
inn í þjóðarvitundina að Guðmundur
jaki væri eins konar séríslenskur Che
Guevara sinnar kynslóðar: Uppreisn-
armaður og skæruliðaforingi.
Verkfallið stóð að mig minnir í allt
að sex vikur. Þjóðfélagið var lamað.
Ólafur Thors var forsætisráðherra og
réð ekki neitt við neitt. Verkalýðs-
hreyfingin var staðráðin í að knýja
fram hvort tveggja: Verulegar kaup-
hækkanir og loforð stjómvalda um
lögbindingu atvinnuleysistrygginga.
Tuttugu árum áður, í ríkisstjóm
hinna vinnandi stétta, lagði Haraldur
Guðmundsson, atvinnumálaráðherra
Alþýðuflokksins, fram fmmvarp til
laga um almannatryggingar, þar með
talið atvinnuleysistryggingar. Fram-
sókn setti það að skilyrði fyrir stuðn-
ingi við stjómarfrumvarpið, að kafl-
inn um atvinnuleysistryggingar yrði
tekinn út. Það þótti þeim of dýra
verði keypt - í miðri kreppunni. Nú
var verkalýðshreyfingin staðráðin í
að bæta fyrir þessi mistök. Nú skyldi
hefna þess í héraði sem hallast hafði á
Alþingi, 20 áram áður. Guð-
mundur joð sá um verkfallsvörsluna
með víkingasveit Dagsbrúnar. Höfnin
var harðlæst. Ekki bensíndropi af-
greiddur. Mjólkinni var hellt niður -
og Guðmundur sakaður um að hafa
líf saklausra brjóstmylkinga á sam-
vizkunni. En verkfallsbrjótar komust
ekki upp með moðreyk. Þá var Guð-
mundi jaka að mæta og víkingasveit
hans. Það lögðu fáir í 'ann.
Þjóðin skiptist í tvær fylkingar með
og móti Guðmundi jaka. Blöðin vora
full ýmist af bænakvaki eða baráttu-
kveðjum. Sumir báðu guð sér til
hjálpar að nú yrði að koma á „röð og
reglu" ; sjálf siðmenningin væri í
húfí. Aðrir vitnuðu í Skáldið með
stóram staf: Vont væri þeirra ranglæti
en verra þeirra réttlæti. Og sögðust
aldrei myndu ferja kóngsins bífaln-
ingsmann yfir Skerjafjörð stéttabar-
áttunnar.
Við skólastrákar í MR höfðum
brennandi áhuga á þessum hasar. Við
kröfðumst þess að fá leyfi úr tíma til
að sækja útifund á Lækjartorgi. Því
var umsvifalaust hafnað. Þá rifum við
alla glugga upp á gátt svo að boð-
skapurinn buldi í hlustum okkar úr
hátölurum harkaliðsins.
En þegar Ebbi í Dagsbrún fór að tí-
unda „árangrana af kjarabaráttonum"
var Jóni Guðmundssyni, íslensku-
kennara, öllum lokið. Hann skellti
aftur gluggum með þeim ummælum,
að hvað svo sem liði öllum kaupkröf-
um, skyldi engum líðast að spilla svo
málkennd skólapilta að andleg ör-
kuml gætu hlotist af. Við það sat.
En hann reiknaði ekki með radd-
styrk Jakans. Fimmbulbassinn buldi á
glerinu. Við fengum að vísu ekki að
sjá hann. En þá heyrði ég hann í
fyrsta sinn - en ekki það síðasta.
Með Guðmundi J. Guðmundssyni
er horfinn af sjónarsviðinu seinasti
verkalýðsleiðtoginn af gamla skólan-
um. Honum sveið svo sárlega niður-
læging fátæktarinnar á kreppuáran-
um, að hann gat engum fylgt að mál-
um, sem ekki lét hendur standa fram
úr ermum. Hann heimtaði heilagt
stríð gegn ranglætinu. Hann krafðisl
mannsæmandi lífskjara fyrir sitt fólk
- og það strax. Og engin undanbrögð,
engar refjar.
Þess vegna hreifst Guðmundur af
Héðni Valdimarssyni. Héðinn var
hans maður. Þess vegna gekk hann í
Æskulýðsfylkinguna á unglingsaldri.
Þess vegna skipaði hann sér í baráttu-
sveit Sósíalistaflokksins, meðan sá
Alltaf sama tryggðatröllið. En hann
fann sig aldrei þar. Hann fann þar
ekki framar þá málsvara verkalýðs-
ins, - sem hann hafði ungur svarist í
fóstbræðralag við.
Honum fannst þetta satt að segja
orðið hálfgert framsóknarfjós
byggðasteftiu- Móra og blúndu-
bolsa. Þeir vora á móti stóriðju (há-
launastörfum); á móti erlendum íjár-
festingum (framförunum); og þeir
voru á móti viðskiptasamningum við
útlendinga (útflutningurinn og at-
vinnan). Og kunnu fátt fyrir sér til að
stjóma landinu annað en að koma
verðbólgunni í tveggja stafa tölu (og
þar brann sparifé gamla fólksins).
Allt var þetta með öðram róm en
forðum. Honum leiddist í söfnuðin-
um. Hann fann ekkert fóstbræðralag
lengur - bara klíkur sem rifust um
keisarans skegg - og vora löngu bún-
ar að týna erindisbréfmu.
Að lokum skildi leiðir Alþýðu-
bandalagsins og Dagsbrúnarfor-
mannsins. Guðmundi lærðist í lífsins
skóla að gömlu starfsaðferðimar
dugðu ekki lengur. Það sem hans fólk
varðaði um var atvinna og kaupmátt-
ur; ekki óðaverðbólga og andleg
meinlæti eða sjálfspynd. Stjóm Dags-
brúnar fór aftur að hlusta á hagfræð-
ina (í fóstbræðralagi við Þröst Ólafs-
son) eins og hjá Héðni forðum, til að
reikna raunveraleg verðmæti í launa-
umslögin, í staðinn fyrir svikna mynt.
Og Guðmundur J. fór aftur að leita
uppranans. Hann kom á áttræðisaf-
mæli Alþýðuflokksins og hélt þar
heita og einlæga ræðu í minningu
Héðins. Hagfræðingsins, sósíalde-
mókratans og Dagsbrúnarformanns-
ins, sem lét hendur standa fram úr
ermum. Hann minntist mannsins sem
leiddi fátæklinga kreppuáranna ofan
af hanabjálkum og upp úr saggakjöll-
uruni hinnar rísandi höfuðborgar inn í
mannabústaði með nútímaþægindum.
Hann byggði verkamannabústaðina
við Hringbraut, þar sem Guðmundur
og fjölskylda hans ólst upp og leit á
alla tíð með stolti, sem dæmi um að
trúin flytur fjöll; að samstaðan bygg-
ir brýr; að hugsjónir geta rætzt í betra
mannlífi ef hugsjónamennimir missa
ekki trúna á fólkið sjálft.
Héðinn var hans maður. Þeir trúðu
báðir á „málstað verkalýðsins“ og
þeir vora báðir skapstórir menn sem
höfðu skilyrðislausan metnað til að
bera fyrir hönd síns fólks. Þeir vora
ramrnir að afli báðir tveir og vissu af
eigin reynslu hvílíkt reginafl býr í
samstöðu fátæks fólks, ef réttlætis-
kennd þess er misboðið af síngimi og
valdhroka þjóna Mammons. Niður-
staðan var sú hin sama og hjá Héðni:
Við viljum sameinaðan jafnaðar-
mannaflokk, sem einn getur virkjað
reginafl samstöðunnar í þágu „mál-
staðar verkalýðsins" og hefur burði
til að bjóða birginn hverjum þeim,
sem þykist geta troðið fátæku fólki
um tær í krafti auðs og forréttinda.
Og eins og fyrri daginn vildi Guð-
mundur að þetta gerðist strax - en
ekki á næstu öld - og engar refjar.
Því að Guðmundur hafði aldrei
týnt sínu erindisbréfi. Hann var á
réttri leið. Hann fylgdi leiðsögn hjart-
ans fremur en skynseminnar. En það
var stórt hjarta og það sló á réttum
stað. Þess vegna var svo auðvelt að
láta sér þykja vænt um Guðmund J.
Guðmundsson.
Það er dauflegra um að litast á
sviðinu við brotthvarf hans. En nú á
við hið fomkveðna sem aldrei fyrr:
Eigi dugir að gráta Bjöm bónda -
heldur safna liði.
flokkur var og hét. Þess vegna fór
hann fyrir víkingasveitinni í stóra
verkfallinu '55. Þess vegna óx hann
upp til forystu í Dagsbrún, þar sem
hann sat í innsta hring bræðralagsins
r hálfa öld. Þess vegna varð Guð-
mundur óumdeilanlega foringi Dags-
brúnar og persónugervingur verka-
lýðshreyfingarinnar seinustu áratug-
ina.
Það var upp úr þessum jarðvegi
sem hinn séríslenski Che Guevara var
sprottinn. Og ekki sakaði að maður-
inn var kominn af vestfirzkum há-
karlaformönnum og því rammur að
afli. Borinn til mannrauna.
í þessari baráttu stóð Guðmundur
J. heill og óskiptur alla ævi, meðan
hann stóð uppi, hvemig svo sem allt
velktist í pólitíkinni. Þótt pyngja 'ans
væri fjarri að vera full, og fylgt hann
hafi margri von til jarðar, var trú hans
á rétt hins vinnandi manns til mann-
sæmandi lífs óbiluð til hinztu stundar.
Guðmundur joð trúði nefnilega á
„málstað verkalýðsins“.
Var Guðmundur joð kommúnisti?
Já, ætli það ekki. Hann var það á
þeirri forsendu að Sósfalistaflokkur-
inn væri sá málsvari verkalýðsins í
landinu, sem helzt væri að treysta til
stórræðanna. Þar fann hann fyrir
fómfúsa menn og konur, sem mögl-
unarlaust vildu allt á sig leggja fyrir
málstaðinn. Og Guðmundur jaki var
tryggðatröll. Hann mundi seinastur
manna hafa látið það um sig spyrjast,
að hann brygðist félögum sínum þeg-
ar verst gegndi fyrir þeirn. Hann lét
sig fremur hafa það.
Trúði hann þá á tilbeiðslukennda
glapsýn Einars? Varð hann andaktug-
ur yfir harðlífi rétttrúnaðarins í erki-
biskupsboðskap Brynjólfs? Lét hann
ekki heillast af fjölkynngi og andleg-
um sjónhverfingum Kiljans, til veg-
sömunar verkalýðsböðlum og
fjöldamorðingjum hinnar gerzku
martraðar?
Það er nú það.
Ætli svarið sé ekki eitthvað á þá
leið að svo lengi sem þessir menn
héldu ódeigir fram „málstað verka-
„Hann fylgdi leiðsögn hjartans fremur en skynseminnar. En það var stórt
hjarta og það sló á réttum stað. Þess vegna var svo auðvelt að láta sér
þykja vænt um Guðmund J. Guðmundsson."
lýðsins" um bætt kjör og mannsæm-
andi líf - þá fylgdi hann þeim. Sagð-
ist ekki sjálfur Churchill tilbúinn að
gera „heiðursmannasamkomulag"
við sjálfan djöfulinn (Stalín) til þess
að koma öðram djöfli (Hitler), sem
Bretum stóð meiri stuggur af, fyrir
kattamef? Lífið setur mönnum stund-
um harða kosti - og engan góðan. Og
stundum er fátt um “heiðursmenn" í
framboði.
Þeir sem trúa falsspámönnum selja
sálu sína. Það era hin óumflýjanlegu
fástísku örlög. En Guðmundur J.
seldi aldrei sálu sína. Sannfæring
hans var „málstaður verkalýðsins".
Sú sannfæring var aldrei föl. Og mál-
staður verkalýðsins - á íslenzku jafn-
aðarstefna, á útlensku sósíaldemókra-
tí - blífur. Sá málstaður stendur heill,
ósvikinn og ósigrandi - þegar gem-
ingaveðrum falsspámanna loksins
slotar. Frelsi, jafnrétti og bræðralag
heitir það. Svo einfalt er það.
Guðmundur gekk til verka með fé-
lögum sínum - í uppgjöri gegn
Hannibal - við að stofna Alþýðu-
bandalagið 1958, eftir að Sósíalista-
flokkinn dagaði loksins uppi við
dagsbrún heilbrigðrar skynsemi.
í minningu skæruliðaforingjans