Alþýðublaðið - 24.07.1997, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 24. JÚLÍ1997
MMDUBLiW
Þverholti 14 Reykjavík Sími 562 5566
Útgáfufélag Alþýðublaðsútgáfan ehf.
Ritstjóri Össur Skarphéðinsson
Fréttastjóri Sigurjón M. Egilsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Auglýsingasími 562 5576
Auglýsinga fax 562 5097
Dreifing og áskrift 550 5750
Umbrot HBK
Prentun ísafoldarprentsmiðja hf.
Ritstjórn Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Veiðileyfagjald
Sífellt fleiri landsmönnum er ljóst réttmæti þess að taka upp veiði-
leyfagjald. Veiðileyfagjald er gjaldtaka fyrir notkun sameiginlegra
auðlinda. Fiskimiðin eru sameign þjóðarinnar en í kerfi Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokks er útvöldum hópi útgerðarmanna afhentur ókeypis
afnotaréttur á íslandsmiðum.
Þetta er versta misbeiting opinbers valds í sögu lýðveldisins. Örfá-
um útgerðarmönnum eru árlega gefin verðmæti upp á milljónatugi og
jafnvel hundruð milljóna, sem þeir geta selt eða leigt án þess að greiða
nokkurt afnotagjald til hins réttmæta eiganda, almennings í landinu.
Veiðiheimildir eru takmörloið auðlind og óháð fiskveiðistjómunar-
kerfinu. Það skiptir ekki máli hvort aflinn sé sóttur á frystitogara eða
ísfiskskipi eða hvort um sé að ræða loðnu- eða síldveiðar. Allar veiði-
heimildir em verðmæti. Nú er afli að aukast og enn em verðmætin af-
hent ókeypis.
Þetta er skýrasta dæmi íslenskrar stjómmálasögu hvemig almanna-
hagsmunir víkja fyrir sérhagsmunum. Þetta er pólitísk ákvörðun. Rík-
isstjómarflokkunum er sama þótt 60 til 70% þjóðarinnar krefjist þess
að útgerðarmenn verði látnir greiða fyrir verðmætin sem þeir fá nú út-
hlutað árlega ókeypis.
Hvaða réttlæti býr hér að baki? Það er elíkert réttlæti að baki þessari
ákvörðun Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks heldur einungis hags-
munagæsla í þágu þeirra sem fá ókeypis úthlutun. Það er engin tilvilj-
un að flestir sem fást við útgerð em afdráttarlausir stuðningsmenn
Sjálfstæðis- eða Framsóknarflokks. Þetta er skiljanlegt vegna þess að
þessir flokkar gæta hagsmuna útgerðarmanna fram í rauðan dauðann.
Almenningur horfir á fólk auðgast um tugi og hundmð milljóna,
ekki vegna dugnaðar í útgerð heldur vegna þessarar ókeypis úthlutun-
ar. Nú em þessi verðmæti að færast í aðra kynslóð. Það er ekki lengur
rétt að tala um sægreifa heldur um sægreifafjölskyldur. Mesta mis-
skipting í Islandssögunni er í uppsiglingu.
Alþýðublaðið hefur ekkert á móti því að einstaklingar eða fjölskyld-
ur auðgist í viðskiptalífinu og telur það þvert á móti æskilegt og fagn-
aðarefni. Hér er hins vegar ekki um það að ræða heldur em verðmæti
afhent ókeypis af hálfu ríkisstjómarinnar, verðmæti sem þjóðin á en
ekki einungis nokkrir flokksfélagar ríkisstjómarflokkanna.
Nýir aðilar í útgerð verða að greiða veiðileyfagjald en ekki til al-
mennings heldur verða þeir að kaupa eða leigja veiðiheimildir af þeim
sem fá þeim úthlutað ókeypis árlega.
Nú er að koma í ljós ein afleiðing þess að ekki er veiðileyfagjald hér-
lendis. Styrkleiki sjávarútvegs knýr gengið upp og gerir öðmm útflutn-
ingsatvinnuvegum erfitt fyrir, eins og til dæmis ferðaþjónustu. Þetta
mun ágerast á næstu áram. Þannig festumst við í einhæfu efnahagslífi
sem skilar fáum íslendingum mikilli auðlegð á kostnað hinna mörgu.
Veiðileyfagjald er hægt að nota til margra hluta, t.d. lækka tekjuskatt
einstaklinga, greiða erlendar skuldir, bæta menntakerfið, stytta biðlista
í heilbrigðiskerfinu, efla landsbyggðina eða styrkja hag aldraðra og ör-
yrkja. Veiðileyfagjald er verðmæti sem almenningur á og getur notað
sér til hagsbóta.
Þetta er stærsta pólitíska mál samtímans og um það verður kosið í
næstu kosningum. Sjálfstæðis- og Framsóknarflokkurinn munu aldrei
breyta um skoðun á veiðileyfagjaldinu. Almenningur fær ekki veiði-
leyfagjald fyrr en búið er að hrekja ríkisstjóm Davíðs Oddssonar frá
völdum.
Hörðustu talsmenn þessa óréttlætis era Sjálfstæðismaðurinn Davíð
Oddsson og Framsóknarmaðurinn Halldór Asgrímssson. Þeir sem vilja
óbreytt ástand ættu að styðja flokka þeirra. Þeir sem vilja breytingar og
að réttlæti nái fram að ganga verða að styðja þá pólitísku hreyfingu í
næstu kosningum sem vill taka upp veiðileyfagjald, hreyfingu jafnað-
armanna.
skoðanir
Yfirheyrslur og endursagnir
Ég man hvemig ljóðakennsla fór
fram í skólum á minni tíð. Langt
fram í gagnfræðaskóla ef ég man
rétt: Við vorum látin læra utan að
heilu kvæðin eftir góðskáldin. Síðan
fóm fram yftrheyrslur í sérstökum
tímum sem kallaðir vom ljóða- eða
kvæðatímar. Aldrei var borið við að
fjalla um ljóðin sem bókmenntaverk,
útskýra þau efnislega, setja þau í
samhengi við höfund, þjóðfélag eða
aðrar bókmenntir. Kennarinn gekk
þess í stað frá borði til borðs, benti
með blýanti á nemandann og kom
honum af stað: „Skein yfir landi..."
og nemandinn tók síðan við: „...sól á
sumarvegi..." (í besta falli, annars
Tvíhleypa
Þórarinn Eldjárn
m . ''Jp skrifar
I / é
"...sól á sunnudegi..." eða eitthvað
enn hræðilegra, allt ofan í það að
reka í vörðumar stanslaust og hnjóta
sífellt um bragliðina og vera dæmdur
til að gera grein fyrir sama ljóði í
næsta tíma.)
Og þegar þijár fyrstu línumar vom
komnar skammlaust til skila eftir
nokkrar tilraunir var komið að næsta
nemanda, kennarinn otaði
blýantinum að honum og kom
honum á sporið: „Við austur gnæftr
sú hin..." og nemandinn áfram: "sú
hin mikla mynd..." osfrv. osfrv. allt
þar til allur Gunnarshólmi lá í
valnum. Dauft var í bekknum, hnipin
böm í vanda og ekki hafði heillast
nokkur kjaftur af hólmanum þar sem
Gunnar sneri aftur.
Sumir kennarar höfðu það fyrir sið
að berja taktinn með blýantinum um
leið og nemandinn þuldi textann, eða
stamaði honum upp. Ýmist blökuðu
þeir honum eins og hljómsveitar-
stjóri tónsprota, eða slógu honum í
bók eða stól meðan nemandinn
romsaði eða hvumsaði. Ef illa gekk
færðist oddhvasst blýið stundum
óþægilega nærri uppsperrtum
örvæntingaraugum þar sem sjá mátti
rísa örþunna filmu társ.
Það hefur löngum verið mikill
siður að gera grín að þessum
tilburðum. Yfirleitt út frá sömu
nótum og ég nefndi hér áðan: Það er
fárast yfir þessu sem páfagauks-
lærdómi sem saklaus böm vom látin
romsa upp úr sér með nauðung og án
skilnings. Hve óumræðilega miklu
betra ef í staðinn hefði verið lagt út
af textanum og hann tengdur líft og
list, landi og sögu, máli og menningu
og ég veit ekki hverju. Og við höfum
endalaust verið að halda því fram
allar götur síðan að þessir tilburðir
haft eyðilagt fyrir okkur samlede
verker flestra þjóðskáldanna. Kennt
okkur að hata og fyrirlíta og forðast
eins og pestina Matthías Jochums-
son, Stephan G. Stephansson, Jónas
Hallgrímsson og flest önnur skáld
sem otað var að okkur með blý-
antinum og taktslegin vom inn um
þunnar höfuðskeljar.
Það má svo sem vel vera rétt að
bókmenntakennsla hefði að ósekju
mátt vera meiri, en var þetta að öðm
leyti ekki bara hollt og gott að fá
þetta lamið svona inn í hausinn á sér?
Þannig er því nefnilega varið með
ómótaðan bamshugann að í honum
er fullt af hólfum sem fyllast
sjálfkrafa af allskyns fánýti ef ekki er
séð til þess að fylla þau strax meðan
þau em móttækilegust með einhveiju
hollu og góðu eins og þessu ljóðmeti
góð- og þjóðskáldanna. Þegar við
eldumst eigum við þetta svo til góða
á sínum stað í höfðinu. Þá er heilinn
orðinn alltof harður til nýrra
landvinninga, en tekur í staðinn að
moða úr þessum gamla forða. Og sjá:
Skyndilega skiljum við allt sem við
áður aðeins kunnum og finnum
stöðugt á því nýja fleti er við veltum
því upp. Og búum að ævilangt og
enginn fær tekið það frá okkur.
Dæmi um hið gagnstæða: Of mörg
hólf í mínum heila fóm í bamaskóla
undir símanúmer félaga minna. Enn
em þau þar öll á sínum stað: Hjölli
Sveinbjöms 18991, Siggi Áma
23578, Skari 15513, Helgi Gests
12389, Lúlli Georgs 15946... og
þannig gæti ég lengi talið. Þama situr
þetta og hefur sölsað undir sig
dýrmætt pláss til eilífðar. En hvað
tjóar mér þessi vitneskja nú? Þó ég
reyndi að hringja í þessi númer næði
ég ekki einu sinni sambandi og þó ég
næði sambandi myndi enginn svara
og þó einhver svaraði er eitt að
minnsta kosti alveg víst: Það yrðu
hvorki þeir Hjölli, Siggi, Skari, Helgi
né Lúlli og vísast ekkert af þeirra
fólki. Mikið vildi ég óska þess nú að
í þessi hólf hefði komið meira af
ljóðum, af því mér finnst núna að ég
kunni ekki nóg af þeim.
Það á að baða böm í ljóðum. Rím,
stuðlar, háttur, taktur, endurtekning í
máli, viðlög, þulur, allt höfðar þetta
til bama á einhvem óútskýranlegan
magísk-mekanískan hátt. Þetta hef
ég sannreynt með yrkingum og
upplestmm fyrir böm allmörg und-
angengin ár. Æ fleiri kennara hef ég
líka hitt sem segjast vilja stórauka
ljóðakennslu og hella henni inn í allt
námsefni. Þeir panta minnisvísur
þulur og romsur. Ég sé fýrir mér
sannan renessans Einars Bogasonar
frá Hringsdal sem á sinni tíð orti
Stærðfræðileg formúluljóð og Land-
fræðilegar minnisvísur.
Núorðið sakna ég þess sem sagt
mest að ljóðakennslan skyldi leggjast
af svo snemma. Síðustu fjörbrot
hennar birtust mér og minni kynslóð
í þýskum endursögnum sem iðkaðar
vom í þriðja bekk Menntaskólans í
Reykjavík. Síðan þá kann ég enn
marga þýska Ijóðperluna eftir
Goethe, Heine, Schiller og fleiri
ofurmenni og hef yfir f huganum við
hlaup og heyskap og undir stýri. Svo
sannarlega bjó þó enginn sérstakur
bókmenntahugur að baki þegar verið
var að kasta þessum perlum fyrir
okkur svínin.
Endursagnimar vekja upp endur-
minningu: Þórður Kristleifsson, sá
mikli öðlingur og Ijúflingur sem
nýlega er látinn í hárri elli kenndi
okkur um hríð þýsku í forföllum. Það
kom í hans hlut í einum tímanum að
hlýða bekknum yfir þýsku endur-
sagnimar og tókst hann á við það
verkefni af mikilli natni og lipurð og
lét ekkert fara í taugamar á sér þó
eym hans mættu þar þola oftlega
nokkra misþyrmingu á þessum
Ijóðaarfi sem hann unni svo mjög.
Kalli bekkjarbróðir minn var ekki
mikill andans maður og lagði ekki
mikla alúð við endursagnimar. En
hann var heppinn í þessum tíma og
tekinn upp í langstysta ljóðinu,
Wandrers Nachtlied II (eða Ein
Gleiches) eftir Goethe, betur þekkt
sem ííber allen Gipfeln. Ekki tókst
þó betur til en svo að Kalli komst
aldrei lengra en að segja „Uber..."
Þórður reyndi allt sem hann gat til að
hvetja hann og koma honum á sporið
og var í þeim tilraunum bráðlega
búinn að fara óvart með næstum allt
ljóðið. En allt kom fyrir ekki, Kalli
komst ekki lengra.
Þá segir Þórður, eins blíðlega og
hann gat (og er þá mikið sagt): „Ef
yður þykir það betra Karl, þá megið
þér líka alveg eins raula þetta fyrir
okkur við hið gullfallega lag sem
Schubert hefur samið við þetta ljóð."
Ef ég hef nokkumtíma skilið til
fulls danska lýsingarorðið „flov" þá
var það þegar ég sá svipinn sem kom
á andlitið á Kalla þegar Þórður gerði
honum þetta ágæta tilboð.