Alþýðublaðið - 30.07.1997, Side 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. JÚLÍ1997
MÞY9VBLMD
Þverholti 14 Reykjavík Sími 562 5566
Útgáfufélag Alþýðublaðsútgáfan ehf.
Ritstjóri Össur Skarphéðinsson
Fréttastjóri Sigurjón M. Egilsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Auglýsingasími 562 5576
Auglýsinga fax 562 5097
Dreifing og áskrift 550 5750
Umbrot HBK
Prentun ísafoldarprentsmiðja hf.
Ritstjórn Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Forsetinn og ráðherrann
Á tiltölulega skömmum tíma hefur Ólafi Ragnari Grímssyni
tekist að gjörbreyta embætti forseta íslands. Það má með sanni
segja, að hann hafí í bókstaflegri merldngu teldð að bijósti sér kjör-
orð eins af litríkari keppinautum hans um forsetaembættið, Ástþórs
Magnússonar, og virkjað Bessastaði. Embætti forseta íslands er í
höndum hans orðið að virkum og farsælum þætti í utanríkisstefnu
Islands. Það hefur þegar sldlað miklum árangri.
Embættið var áður tiltölulega slétt og áferðarfallegt, þar sem
sjaldan fannst gustur nema dragsúgurinn þegar dymar á Bessastöð-
um opnuðust og lokuðust fyrir endalausum straumi gesta} sem
vildu fá að taka í höndina á forseta íslands. Að sönnu hefur Olafur
Ragnar verið iðinn við að klippa borða, og leyfa löndum sínum að
heimsækja sig að Bessastöðum. Raunar svo duglegur, að hann
verður að gæta sín á því að gengisfella ekki sjálfan sig og embætt-
ið með því að vera of aðgengilegur. En hann hét því jafnframt að
breyta embætti forseta. Hann hefur staðið við það. Forsetaembætt-
ið hefur verið notað til að stórauka vægi íslands erlendis með þeim
persónulegu tengslum, sem Ólafur hefur frá fyrri tíð, og þeim per-
sónulega stíl sem hann hefur tileinkað sér.
Það stappar nærri, að Ólafur Ragnar Grímsson hafi eigin hendi
sett á dagskrá nauðsyn þess að stórefla tengsl fslendinga við Vest-
urheim, og sér í lagi að endurvekja tengslin við þá ótrúlega mörgu
íbúa Kanada og Bandaríkja Norður Ameríku sem eru afkomendur
íslenskra landnema, og líta öðrum þræði á sig sem íslendinga. Ut-
anríkisráðuneytið hafði áður komið að því máli, með litlum sóma
fyrir ráðuneytið. Það gerðist einfaldlega ekkert fyrr en Ólafur
Ragnar tók til sinna ráða.
Hver var niðurstaðan af heimsókn Ólafs? Fast að hundrað þús-
und manns fagna forseta íslands í Utah í Bandaríkjunum, ekki sem
einstaklingnum Ólafi Ragnari, heldur sem innilega velkomnum
fulltrúa smáþjóðar í norðri, sem mormónar Utah fylkis eru stoltir af
að geta kallað til skyldleika við. Halda menn að Ólafur Ragnar láti
hér við sitja? Gengur einhver gruflandi að því að í kjölfarið sigli
ekki sendinefndir millum beggja ríkjanna og veruleg viðskipti í
framhaldi af þeim? Að sjálfsögðu.
Samhliða hefur Ólafur Ragnar einnig undirstrikað nauðsyn
þess, að rækta þau sögulegu minni, sem tengjast siglingum, og
landafundum íslendinga fyrir þúsund árum. Fyrir atbeina hans er
nú verið að grafa upp gríðarmerkar fomleifar að hinu foma setri Ei-
ríks rauða í Haukadal. Halda menn að það hafí verið eitthvað ann-
að en persónuleg sambönd Ólafs Ragnars í stjómamálaheimi
Bandaríkjanna, sem fengu Clinton Bandaríkjaforseta til að gefa út
yfirlýsingu um vilja sinn til að treysta stöðu sonar Eiríks, Leifs
heppna, sem fyrsta landkönnuðarins, sem kom að Ameríku? Auð-
vitað ekki.
Þannig hafa persónulegir burðir forsetans, sambönd hans er-
lendis og starfstíll þegar leitt til umfangsmikilla ávinninga fyrir
þjóðina. Þetta skilur Davíð Oddsson mæta vel. Hann er lætur gamla
úlfúð út pólitískum átökum sínum og Ólafs Ragnars lönd og leið,
og lýsti stuðningi við störf forsetans erlendis. Davíð Oddsson er
lika þeirra sanda og sæva að hann verður ekki afbrýðissamur yfír
velgengni forsetans á erlendri gmnd, heldur lítur á hana sem fs-
lendingur og skilur ávinninginn af henni fyrir þjóðina.
Alþýðublaðið er ekki sömu skoðunar um Evrópumálin og for-
setinn lýsti á blaðamannafundi vestra. En forsetinn lýsti einfaldlega
skoðunum ríkisstjómar, og vitaskuld er það hún, sem mótar stefn-
una fyrir þjóðina og forsetinn getur ekki leyft sér að fara út fyrir
hana. Jafhvel Alþýðublaðið, sem ekki er þekkt fyrir sérlega samúð
gagnvart ríkisstjómini, leyfír sér ekki að kvarta yfir því.
Hversvegna lætur þá Halldór Ásgrímsson þau boð út ganga, að
hann ætli að ræða við Ólaf Ragnar um ýmsar yfirlýsingar hans þeg-
ar forsetinn kemur heim úr för sinni? Það jafngildir því, að utanrík-
isráðherra segist ætla að taka forseta lýðveldisins á teppið! Hvaða
hvatir liggja þar að baki? Efast einhver um að aðgerðir forsetans
hafi styrkt stöðu íslands erlendis? Utanríkisráðherra á ekki að láta
móðgaða og afbrýðisama sendiherra úr hjörðinni í ráðuneytinu
hafa áhrif á sig. Það er ekki hlutverk hans að tilkynna opinberlega
að hann ætli sér að taka forsetann á teppið.
Það ríður enginn feitur hrossi frá viðureign við þjóðhöfðingja,
sem hefur á örskömmum tíma fylkt þjóðinni að baki sér. Sér í lagi
ekki, ef þjóðhöfðinginn heitir Ólafur Ragnar Grímsson.
skoðanir
Alþjóðlegur útúrboruháttur
í elsta miðaldaannál Rússa segir
frá Oleg, konungi í Kænugarði, mikl-
um hermanni sem á að hafa lagt
grunninn að fyrsta ríki þjóðarinnar.
Honum var spáð því að hestur hans
mundi verða honum að bana og vildi
hann eftir það aldrei koma nálægt
skepnunni. Síðar frétti hann að hest-
urinn væri dauður. Hélt þá konung-
urinn að beinum hestisins, steig á
nakta höfuðkúpuna og spurði hæðn-
islega: „Var það þessi hauskúpa sem
átti að verða mér að fjörtjóni?" En í
höfuðkúpunni leyndist naðra sem
beit hann til bana.
Þessi saga er öll hin merkilegasta
og fjallar um ódauðlegt yrkisefni
skálda, hvort menn geti forðast örlög
sín. Þessi útfærsla á klassísku við-
fangsefni er þó ekki síst merkileg
vegna þess að í íslenskri fomaldar-
sögu sem samin var á fyrri hluta
fjórtándu aldar, sögunni af Örvar-
Oddi, birtist hún aftur, í öllum
meginatriðum eins. Völvan Heiður
spáði fomkappanum Örvar-Oddi að
hann mundi deyja á sínum æsku-
stöðvum og hesturinn Faxi verða
honum að bana. Hann lét þá umsvifa-
laust drepa hestinn, hélt að heiman
og hét því að snúa aldrei aftur. Varð
hann kappi mikill og lifði í þrjú
hundmð ár. Þá átti hann eitt sinn leið
framhjá æskustöðvunum og fékk
löngun til að sjá þær aftur. Hann sá
gamlan hrosshaus og ýtti við honum
með spjóti. Þar leyndist naðra sem
beit hann til bana.
Þetta dæmi, um rússneska sögn og
aðra íslenska, sem falla algjörlega
saman, er einungis eitt af mörgum
um sögur sem haldast óbreyttar milli
ijarlægra landa. Annað dæmi er
ævintýrasagan um Dínus drambláta,
sem er í öllum aðalatriðum eins og
gnsk miðaldasögn. Sömu sögumar
vom sagðar meðal þjóða sem þó
vom aðskildar af órafjarlægð á mæli-
kvarða síns tíma, þegar hvorki flug-
vélar, geimskutlur, útvarpsbylgjur né
gervitungl gátu brúað dagleiðimar.
Samt á heimurinn að hafa minnk-
að, við tilheyrum núna aiheimsþorp-
inu (e. The Global Village) og fjar-
lægustu staðir á hnettinum koma
okkur skyndilega við. Núna seinast
em það tölvur og alnetið sem sam-
eina fólk í eina, stóra fjölskyldu.
Handhafar orðræðunnar benda lýðn-
um á að tímum þjóðlegs útbomháttar
sé lokið. Ljóð Jónasar Hallgrims-
| sonar eru orðin úrelt. Hver þarf á
l þjóðskáldi að halda þegar við eigum
alþjóðlega tónlistarmenn sem geta
sungið á ensku fyrir Englendinga,
eða jafnvel farið til Kína og sungið á
ensku fyrir Kfnverjana þar? Tónlistin
var lengi alþjóðlegt fyrirbæri, rétt
þridji mqðurinn |
Sverrir
Jakobsson
skrifar
eins og kvikmyndir vom í upphafi
20. aldar. En núna þarf textinn líka
að vera alþjóðlegur og í útlandinu á
bak við Esjuna talar fólkið ensku.
Einu sinni fannst Islendingum að
þeir væm komnir til útlandsins þegar
þeir komu til Kaupmannahafnar.
Núna emm við loksins orðin alþjóð-
leg í raun og vem. Við getum séð
fréttir frá CNN í gervihnattasjón-
varpi eða fslenskar CNN-fréttir á
tveimur sjónvarpsstöðvum. Elvis og
Vietnamstríðið em hluti af okkar
fortíð og íslenskar kvikmyndaspímr
Handhafar orðræðunnar benda
lýðnum á að tímum þjóðlegs
útboruháttar sé lokið. Ljóð
Jónasar Hallgrímssonar eru orðin
úrelt. Hver þarf á þjóðskáldi að
haida þegar við eigum alþjóðlega
tónlistarmenn sem geta sungið á
ensku fyrir Englendinga, eða
jafnvel farið til Kfna og sungið á
ensku fyrir Kínverjana þar?
gera kvikmyndir frá því í gamla
daga, the fifties og the sixties, fullar
af fortíðarþrá við undirleik engil-
saxneskrar popptónlistar samtímans.
Þær em örlítið tilbrigði við hina
ósviknu vöm, sem kemur milliliða-
laust frá móðurlandinu. Núna telst
það menningarviðburður ef kvik-
myndir frá nágrannalöndunum birt-
ast í sjónvarpi eða kvikmyndahúsum,
hvað þá ef eitthvað sést frá stór-
veldum Vestur-Evrópu. Þegar haldið
er út í heim á veraldarvef intemetsins
reynist umheimurinn að mestu leyti
bundinn við það sem bandarískir
tölvumeistarar hafa að segja. Þess á
milli hlæjum við að þröngsýnum
Bandaríkjamönnum, sem hafa verið
fmmkvöðlar í að kanna eigin þekk-
ingu á umheiminum og komist að
raun um að hún er engin. Ætli sá hlæi
samt ekki best sem sfðast hlær?
Við alheimsborgarar höfum ótak-
markaðan aðgang að umheiminum.
Nema auðvitað lokuðum löndum
eins og Norður-Kóreu, þar sem fólk
heldur að það geti sleppt því að búa í
alheimsþorpinu. Samt vitum við ekki
hvort þær sögur sem við lesum á
íslensku em nokkuð skyldar þeim
sem samþorparar okkar í Armeníu
em að lesa. Eða í Uruguay. Eða á
suðurhluta Kóreuskagans, sem er þó
ekki lokað land. Um það emm við
jafn gmnlaus og sá, sem setti fyrstur
á blað sögu Örvar-Odds, var um að
sagan hans hefði áður verið sögð um
rússneskan kóng. Sagan sú ljallar um
mikil ferðalög á löngum tíma í heimi
sem var stór og fullur af óþekktum
fyrirbæmm sem höfundurinn vissi
lítil deili á. Gerólíkm alheimsþorp-
inu okkar. Hann vissi ekki einu sinni
hve margir bjuggu í hans heimi,
líkast til hefur fjöldinn þó verið undir
fimm hundmð milljónum. I alheims-
þorpinu búa sex milljarðar af öðm
fólki. Um það bil, það er erfitt að
hafa tölu á öllum þessum fjölda.
Hinir fáfróðu forfeður vorir úr
fortíðinni, sem endursögðu afkom-
endum sínum rússneskar og grískar
sögur, án þess að vita hvaðan þær
væm komnar, bjuggu í veröld þar
sem hátt var til himins og vega-
lengdir langar. Þeir vissu nær ekkert
um allar hinar sálimar, sem bjuggu í
hinum stóra heimi. Samt var sögu-
efnið oft það sama. Við alheimsborg-
arar búum hins vegar í veröld þar
sem víðáttur hafa verið brúaðar og
um hana er auðvelt að stytta sér leið.
Samt vitum við jafn lítið um alla hina
alheimsþorpara og þeir vissu þá. Það
sem hefur breyst er að fólkinu, sem
enginn möguleiki er að við munum
nokkru sinni kynnast, hefur fjölgað.
Hvað ætli það sé að lesa?