Alþýðublaðið - 01.08.1997, Qupperneq 3

FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
3
ÖRSOQCI R
Olafur Friðriksson var fyrsti
ritstjóri Alþýðublaðsins, þeg-
ar það hóf að koma út þann 29.
október, 1919. Hann var
Ólafur Friðriksson: Skrifaði
blaðið heima hjá sér og
hélt ritstjórnarfundi i'
Rósenbergkjallaranum...
gneistandi eldhugi, ávallt reiðubú-
inn til að leggja allt í sölumar, og
kanski mesti baráttumaður í póli-
tík á öldinni ef frá er talinn Jónas
Jónsson frá Hriflu. Ólafur var
hinsvegar vanmetinn af flokksfor-
ystunni, og var rekinn frá blaðinu
árið 1921, þó hann ætti eftir að
verða ritstjóri á nýjan leik síðar.
Frumbýlingsárin var Ólafur Frið-
riksson eini starfsmaður blaðsins,
en hafði jafnan nokkra stúdenta
með sér, sem öfluðu frétta. Hann
hélt uppi sérkennilegum vísi að
ritstjómarfundum, sem fólust i því
að dag hvern fór hann og fékk
sér kaffi í Rósenbergskjattaranum
undir Nýja Bíói. Þar söfnuðust
jafnan að honum aðrir kaffigestir,
enda var Ólafur annálaður fyrir
persónutöfra sem löðuðu einkum
að sér ungt fólkt og hugsjónaríkt.
í Rósenbergkjallaranum ræddu
menn það sem var að gerast í
þjóðmálunum, og þar fékk hann
hugmyndimar að efni blaðsins
næsta dag. Fréttaritarar hans
voru semsagt flestir kaffigestimir
undir Nýja Bíói...
Meðal stúdentanna, sem
lögðu Ólafi Friðrikssyni lið
var haltur málasnillingur að nafni
Hendrik Ottóson, sem var sonur
Hendrik Ottóson: Lærði
blaðamennsku hjá Ólafi
Friðrikssyni og varð einn
vinsælasti útvarpsmaður
landsins...
fyrsta forseta Alþýðusambands
íslands, Ottós N. Þorlákssonar.
Hann talaði fjölmörg tungumál og
eignaðist snemma útvarp sem
hann notaði til að afla erlendra
fregna fyrir blaðið. Síðar varð
Hendrik þekktur rithöfundur, skrif-
aði meðal annars hinar svoköil-
uðu Gvendarbækur (Gvendur
Jóns og ég; Gvendur Jóns og við
hinir). Hann giftist gyðingastúlku
og þó hann væri trúlaus tók hann
þátt í að stofna gyðingasöfnuð
hér á stríðsárunum. Hendrik var í
róttækasta armi Alþýðuflokksins,
en hann var í hópi margra af-
burða gáfumanna sem skildu við
flokkinn og sameinuðust árið
1930 um að stofna Kommúnista-
flokk íslands. Árin með Ólafi Frið-
rikssyni kringum Alþýðublaðið
sáðu hinsvegar fræjum frétta-
mennskunnar í hrifnæma sál hins
unga manns, og Hendrik Ottóson
varð að lokum einn af þekktustu
og vinsæiustu útvarpsmönnum
(slands...
Ofan á Spítalastíg 6 á þriðja
áratugnum var óhrjáleg skúr-
bygging, sem var kölluð Knallert-
an. Hún gegndi veigamiklu hlut-
verki í sögu Alþýðublaðsins og
róttækra bókmennta á þeim tíma.
í Knallertunni hittust stundum þrír
mektarmenn, sem þá nutu mikill-
ar og vaxandi virðingar meðal
bókamanna og róttæks verka-
fólks. Tveir þeirra voru þeir Hall-
dór Kiljan Laxness, sem þá var
að brjótast til frægðar sem rithöf-
Halldór Láxness: Las Vef-
arann mikla fyrir Hallbjörn
Halldórsson ritstjóra í
Knallertunni á Spítalastíg
Þórbergur: Hitti Laxness
með Bréf til Láru í Knallert-
unni ásamt ritstjóra Al-
þýðublaðsins...
undur og Þórbergur Þórðarson
sem um þær mundir var ekki bú-
inn að ná þeim hæðum ritsnilldar-
innar sem síðar varð. Þriðji mað-
urinn í þessu kompaníi gegndi
“stöðu ritstjóra ALþýðublaðsins.
Það var göfugmennið Hallbjörn
Halldórsson, prentari. Hallbjörn
greip inn i blaðið á erfiðum tím-
um, í kjölfar þess að flokksforyst-
an lét eldhugann Ólaf Friðriks-
son fara af blaðinu. Hann þótti
einhver besti prentari samtíðar-
innar, og auk þess að skrifa Al-
þýðublaðið setti hann það stund-
um líka. En stílnæmi Hallbjörns
Halldórssonar var einnig við-
brugðið. Fáir ungir rithöfundar
lögðu í það stórvirki að gefa út
bækur nema bera þær áður undir
Hallbjörn. Það sama gilti um þá
Halldór og Þórberg. Á þessum
tíma voru þeir að undirbúa stór-
virki, Halldór að skrifa Vefarann
mikla frá Kasmíren Þórbergur að
skapa stórvirkið Bréf til Láru. Báð-
ir þessir ungu rithöfundar leituðu
á náðir ritstjóra Alþýðublaðsins til
að bera undir hann textann jafn-
óðum og þeir töldu hann hæfan til
lestrar. Hallbjöm tók jafnan á móti
þeim samtímis á Knallertunni, og
þar sátu þremenningarnir mörg-
um sinnum í hverri viku, supu
kaffi, og snillingarnir báru saman
bækur sínar í bókstaflegri merk-
ingu undir hófstilltri leiðsögn rit-
stjóra Alþýðublaðsins...
Sá ritstjóri Alþýðublaðsins sem
hóf það fyrst til vegs var
Flnnbogi Rútur Valdemarsson,
sem síðar varð ásamt konu sinni
Finnbogi Rútur: Fyrstur
þriggja ritstjóra úr sömu
fjölskyldu...
Huldu Jakobsdóttur frumkvöðull
og faðir að sveitarfélaginu Kópa-
vogi. Hann kom ungur að utan
eftir að hafa menntað sig í í sex
ár í helstu heimsborgum í Evrópu
millistríðsáranna, og hafði
ákveðnar hugmyndir um það
hvemig átti að skrifa dagblað.
Árið 1933 varð hann 26 ára gam-
all ritstjóri fyrir tilstilli þeirra Jóns
Baldvinssonar formanns Alþýðu-
flokksins og Héðins Valdemars-
sonar. Á dögum hans náði Al-
þýðublaðið í fyrsta skipti meiri út-
breiðslu en Morgunblaðið. Rútur,
sem var bróðir Hannibals Valdi-
marssonar (síðar ritstjóra) og
þarmeð föðurbróðir Jóns Bald-
vins Hannibalssonar (síðar rit-
stjóra) var fágaður heimsmaður
og vildi að Alþýðublaðið yrði mái-
Héðinn: Fellibylurinn sem
fékk Rút til starfa...
gagn fátæks verkafólks en með
sniði heimsblaðsins. Þessvegna
gaf hann blaðið út í sama broti og
stóru blöð heimsborganna, París-
arblaðsins Le Monde og hið
bandaríska New York Times.
Aldrei fyrr eða síðar hefur koið út
blað í jafn stóru broti og Alþýðu-
blað Finnboga Rúts. Hann kom
sér jafnframt upp neti fréttaritara í
öllum stórborgum álfunnar, sem
birtu tíðindi dagsins degi síðar á
forsíðu málgagns Alþýðuflokksins
á íslandi. Arfleifð Rúts til íslenskr-
ar blaðamennsku var leiðbeining,
sem blaðamenn öldina á enda
hefðu betur tekið að hjarta sér:
„Góður ritstjóri þarf aðeins tvennt,
- beitt skæri og stóra rusla-
körfu."
Uppgangur Alþýðublaðsins
undir stjóm Finnboga Rúts
Valdemarssonar stafaði ekki sfst
af því að hann skildi öðrum betur
að stríðið um sálirnar varð best
háð með því að blaðinu tækist að
búa til stórskotalið úr helstu rit-
snillingum og andans mönnum
samtíðarinnar. Þeir voru ófáir
sem svöruðu herhvöt Rúts með
því að skipa sér undir merki Al-
þýðublaðsins. Þeirra á meðal var
hinn ástsæli Ijóðaþýðandi Magn-
ús Ásgeirsson, sem skrifaði
ófáa pistla í blaðið. Skáldbróðir
hans Steinn Steinarr gerði
blaðið ódauðlegt með kvæðinu
sem hófst á orðunum:
„Ég var sottinn og klæðlaus og
orti í Alþýðublaöið/og allur heim-
urinn fyrírleit blaðið og mig.“
Vilmundur Jónsson: Hlýddi
herkvaðningu Rúts og
skrifaði klassík í
Alþýðubiaðið...
En Steinn birti að auki pistla í Al-
þýðublaðinu, sem urðu að klass-
ískum textum og eiga eftir að birt-
ast ókomnum kynslóðum sem
dæmi um tindana f íslenskum stíl.
Annar orðsnillingur sem settist
undir árar hjá Rúti var þýðandinn
Karl ísfeld sem varð frægur fyrir
þýðingar sínar, meðal annars á
finnska söguljóðinu Kalevala.
Annað klassískt stórvirki af hendi
Karls var svo þýðingin á Góða
dátanum Svejk...
Enn ein kanónan sem Rútur
fékk til liðs við blaðið var svo
Vilmundur Jónsson landlæknir.
Ættbogi Vilmundar hefur komið
hinamggin
Lesendur góðir, leiknum er lokið.
mikið við sögu blaðsins, því
tengdasonur hans Gylfi Þ. Gísla-
son, formaður Alþýðuflokksins
um árabil, hefur skrifað í það fram
á sfðustu ár, sonarsonur Vilmund-
ar og nafni, Vilmundur Gylfason
setti mark sitt á það með órjúfan-
legum hætti þó hann hafi aldrei
orðið formlegur ritstjóri, og sonar-
sonardóttir hans, Guðrún Vil-
mundardóttir var síðustu sumur
hamhleypa í afleysingum á blað-
inu...
Hrammur flokksforystunnar
hvíldi gjaman þungt á ritstjór-
um Alþýðublaðsins, enda deildu
blað og flokkur gjaman borði og
sæng. Sjaldan reis þó Alþýðu-
Gísli J. Ástþórsson: Birti
ekki ræður leiðtoganna...
blaðið jafn hátt og undir ritstjóm
Gísla J. Ástþórssonar sem var
ekki einu sinni í Alþýðuflokknum,
heldur sótti þáverandi formaður
Alþýðuflokksins, Emil Jónsson
hann yfir á ritstjóm Morgunblaðs-
ins í upphafi Viðreisnaráranna til
að ritstýra blaðinu. Gfsli tók að
sér ritstjómina en sagðist ætla að
skrifa frjálst og óháð blað. Það
þýddi meðal annars að hann
myndi ekki birta ræður forystu-
manna flokksins, nema þær
hefðu eitthvað fréttagildi.
Skömmu síðar hélt Emil dúndr-
andi ræðu á fundi f flokknum, og
sertdi Gfsla eintak upp á blað.
Ritstjórinn birti aðeins örlítinn bút
úr ræðunni. Skömmu síðar
hringdi formaður Alþýðuflokksins
og mælti þungum rómi: „Eru þá
ræður mínar ekki nógu góðar fyrir
Alþýðublaðið?"
“FarSide” eftir Gary Larson
Hvaða blaðs vildir þú síst vera án?
Hafdís Kristjánsdóttir:
Víkurblaðsins.
Sigmar Arnórsson:
Víkurblaðsins.
Gylfi Björnsson:
Mér er alveg sama um öll
blöð. Annars var Alþýðublað-
ið orðið þstórfínt og synd að
það skyldi leggjast niður.
Bryndís Böðvarsdóttir:
Ég kaupi engin blöð.
Svandís Sigurjónsdóttir:
Morgunblaðsins.
v i t i m e n n
Heiður, virðing, skylda,
ábyrgð - þetta eru ekki bara
orð. Ef einstaklingur vill lifa
samkvæmt þessum gildum, ef
honum finnst þau einhverju
varða, þá verður hann að vera
tilbúinn að kaupa þau dýru
verði, með lífi sínu ef nauðsyn
ber til.
Friðarverðlaunahafi Nóbels, Jose Ramos-
Horta í viðtali við Alþýðublaðið.
Á sínum tíma þóttist ég hafa
fundið fyrirheitna landið. En
ég kaus að týna því aftur.
Dr. Benjamín H. J. Eirfksson um ár sín
sem kommúnisti.
Ef manni þykir ekki vænt um
leiðtoga eins og Jón Baldvin
þá þykir manni ekki vænt um
neitt.
Alþýðuflokkshetjan Guðný Þóra Ámadóttir
orðaði þarna mjög nákvæmlega eina meg-
inhugsun Alþýðublaðsins.
Meðan tungan er til þá er
ástæða til að nota hana. Eitt
er að vera kjaftfor, annað að
vera illgjarn. Ég hef ekki verið
illgjarn um dagana, en ég hef
nefnt hlutina sínu réttu nöfn-
um.
Hinn eitursnjalli fyrrverandi biaðamaður Al-
þýðublaðsins Indriði G. Þorsteinsson.
Þegar ég hóf störf í stjórn
Dagsbrúnar og þótti gera eitt-
hvað gott var mér líkt við Héð-
in og þegar mér mistókst var
sagt. „Ekki er nú kominn
þarna nýr Héðinn".
Verkalýðshetjan
Guðmundur J. Guðmundsson.
Þetta er allt öðruvísi í Sjálf-
stæðisflokknum. Þar berst
enginn fyrir neinu nema því að
styðja peningavaldið. Þess
vegna er allt svo rólegt hjá
þeim.
84 ára gamli jafnaðarmaðurinn
Ingibjörg Vilhjálmsdóttir ræddi f viðtali um
innanflokksátök tilfinningarfkra og
hugsjónamikilla krata og komst í
framhaldinu að þessari snjöllu niðurstöðu
um Sjálfstæðisflokkinn.
Kannski rís ég upp úr þjdningu lífsins
eins og hvítur marmari
undan meitli hins eilífa meistara.
Alþýðublaðið kveður lesendur sfna meö
þessum spámannlegu orðum Steins
Steinarrs. Hittumst heii.