Alþýðublaðið - 01.08.1997, Qupperneq 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 1997
ÞorCeifur Friðriksson:
Baráttumenn
oa ByCtingar6(aðið
Árið 1906-1907 qáfa rátUziiir verkametut út
Aiþýðubíaðj sem í fyrstu kom út mánaðaríega eit
breyttist i vikubíað. Ritstjóri þess var 27 ára
jafnaðarmaður sem hét Pétur G. Quðmundsson
Hann var fæddur að Bjamarstöðum í
Saurbæ í Dölum þann 6. september
1879 og lést 13. ágúst 1947. Foreldrar
hans voru Jóhanna Guðrún Stefánsdóttir frá
Bjamarstöðum í Saurbæ og Guðmundur
Þorsteinsson sjómaður frá Reykjum í
Lundarreykjadal. Foreldrar hans voru ekki gift.
Kornungur var hann sendur í fóstur til
föðurbróður síns, Kristjáns Þorsteinssonar
bónda á Englandi í Lundarreykjadal og þar ólst
hann upp. Árið 1897 hóf hann nám í bókbandi
í Reykjavík en hætti að ári liðnu án þess að
ljúka prófi. Sumurin 1897 til 1904 vann hann í
norskum hvalstöðvum á Vest- og Austfjörðum,
fyrst við Önundarfjörð og síðar við Mjóafjörð.
1 hvalstöðvunum kynntist hann Norðmönnum
og Svíum sem kveiktu áhuga hins unga
gáfumanns á tungu þeirra og jafnframt er
líklegt að þar hafi hann fyrst kynnst jafn-
aðarstefnunni sem heillaði hann svo að saga
jafnaðarstefnu á Islandi verður vart sögð nema
nafn Péturs G. Guðmundssonar sé nefnt.
Jafnaðarstefnan útheimtir samtök, félagsstarf
og samhygð. Fáum var þetta betur ljóst en
Pétri. Eftir að hann hvarf úr hvalnum í
Mjóafirði stofnaði hann ásamt nokkrum ungum
mönnum í Reykjavík málfundafélagið Vísir
sem starfaði í fimm ár og gaf út samnefnt
handritað félagsblað. Uppfrá því var ekkert lát
á félagsmálastörfum Péturs G.
Guðmundssonar.
Alþýðublaðið gamla
Menningarfélagið Vísir, eins og meðlimir
þess kusu að kalla það, leið undir lok árið 1905,
en það sama ár fór Pétur Georg, ásamt nokkrum
vinum og skoðanabræðrum að huga að útgáfu
prentaðs blaðs sem ætlað yrði alþýðufólki.
Þegar hugmyndin var fædd leið ekki á löngu
þar til hún var framkvæmd og 1, janúar 1906
kom út fyrsta tölublað Alþýðublaðsins. Á fundi
í hlutafélagi Alþýðublaðsins viku síðar ræddi
Pétur G. um „verkmannafélagið Dagsbrún"
sem ætti að stofna í bænum „og kom mönnum
saman um að starfa í sambandi við það
framvegis ef það yrði vilji þess.“ Fyrra árið sem
blaðið kom út er hvorki getið um ritstjóra né
aðra aðstandendur en af gerðabókum
hlutafélags Alþýðublaðsins og öðrum heimild-
um má ráða að þeir frændur Pétur Georg og
Ágúst Jósefsson fóru fyrir félögum sínum í
þessari merku viðleitni að gefa út blað fyrir
alþýðufólk. Pétur var ritstjóri en Ágúst for-
maður þriggja manna blaðsstjórnar.
Alþýðublaðið kom út á þriggja vikna fresti
fyrstu mánuðina, þá kom það út á mánaðarfresti
um skeið og loks vikulega þar til þeir sem að
því stóðu urðu að gefast upp. Síðasta tölublað
„Alþýðublaðsins gamla“ eins og það er nú
jafnan nefnt kom út 7. apríl 1907. Þá hafði
róðurinn verið þungur um sinn og útgáfan ekki
mætt þeim skilningi og stuðningi innan
Dagsbrúnar sem Pétur hafði vænst. í árslok
1906 var verulega farið að halla undan fæti
útgáfunnar og sýnt að annað hvort yrði að
gefast upp við svo búið eða að taka tvö þúsund
króna lán, „annað hvort hjá bönkunum, eða
„prívat" manni." Hins vegar var ekki auð-
hlaupið að því fyrir fátæka menn að taka svo
stór lán. Umkomuleysi þessa stórhuga hóps
snauðra manna, sem stóð að útgáfu Alþýðu-
blaðsins kemur vel fram í fundargerð
26. desember 1906, þegar rætt var
um hugsanlega lántöku. „Héldu
sumir því fram, að það [lánið]
fengist ekki nema með því móti að
veðsetja fasteign. Urðu þá víst sumir
fundarmenn því fegnir að þeir áttu
ekki meira til en leppana utan á sig.“
Pétri var falið að leita eftir láni hjá
Sigurði Kristjánssyni bóksala sem
hann gerði annan dag janúarmánaðar
1907. En Sigurður reyndist ekki það
haldreipi sem menn höfðu vonað.
Hann aftók með öllu að lána
félaginu, sagðist eiga nóg með sig.
Þegar Pétur kom heim til sín þungur
í skapi tók hann fram dagbók sína og
ritaði í hana: „Vissi ekki hvort ég
ætti að hlæja eða gráta og gerði svo
hvorugt, heldur hnoðaði saman í
einhveiju sinnuleysi 2 eríndum og
krotaði þau á pappírsrenning
jafnóðum. Þau voru svona:
Svo er þessi sagafrá
á svipaðan hátt og aðrar margar.
Ekki er margt sem aumum bjargar.
-Enfari það semfara má.
Góður er sá, sem gengis nýtur
og gott af öðrum mönnum hlýtur
og geturflotið ofan á.
Þó vil ég heldur heyja stríð,
-hljóta sár og sorgartrega,
sókturféndum allavega,
bannfœrður af landi og lýð,
tapa vinsœld von og afli,
verða mát í lífsins tafli,
-en framtíðin mérfœri níð. “
í stað þess að gefast upp ákvað
hópurinn að halda ótrauður áfram, en
á brattann var að sækja. Ákveðið var
að stækka brot blaðsins, stefna að
því að gera það að vikublaði, auka
dreifingu þess og reyna að fá
launþegafélögin í bænum til að taka
þátt í útgáfunni. Róðurinn varð þó æ
þyngri. Engum var það betur ljóst en
hinum 27 ára gamla ritstjóra Pétri G.
Guðmundssyni. Þann 10 janúar trúði
hann dagbók sinni fyrir vandræðum
sínum: „Harna tekur nú á dalnum og verður fátt
til fanga. Ekkert heyrist um undirtektir
félaganna um blaðmálið. Ég er önnum kafinn
að búa 17-18. töl. Alþýðublaðsins undir
prentun, því nú er það orðið æðimikið á eftir
tímanum. Ég er orðinn peningalaus með öllu.
Ég þori ekki að krefja Guðm. Gamalías. Þó ég
eigi talsvert hjá honum, því hann myndi óðar
gera þá gagnkröfu að ég færi að vinna. Nú get
ég ekki borgað mjólkina handa drengnum
mínum og fæ hana því ekki lengur. Lítið er til
að borða og Gústa mín er farin að reyna hvað
það er að vera í konustöðunni og hafa ekkert
annað en ómegðina að búa með, enda er hún
stúrin og grætur þegar ég sé ekki til.“
Talsverðar deilur urðu í Dagsbrún um það
hvort félagið ætti að styðja við bakið á
útgáfunni eða jafnvel taka hana yfir, en þeir
höfðu betur sem þótti félaginu ekki sæma að
koma nálægt svo róttækum skoðunum sem þar
birtust. Fremstur í flokki andstæðinga Péturs í
þessu máli var Ámi Jónsson. Rök hans voru
meðal annars þau að félaginu væri ekki brýnt
að eignast málgagn þar sem það hefði ekki
mætt þeim andróðri
sem útheimti sterk-
ar vamir af þess
hálfu. Síst vildi
hann að Alþýðu-
blaðið yrði keypt
enda taldi hann
stefnu þess hafa
verið að ráðast á
einstaka menn „og
oft þá sem síst
skyldi.“ Auk þess
væri blaðið illa
þokkað hjá bændum
og þorra annarra
landsmanna og
Dagsbrún hefði
aðeins haft af því
skömm og ógagn.
Svo römm var and-
úð hans á Alþýðu-
blaðinu að hann lét
þau orð falla að ef
Dagsbrún keypti
blaðið myi.di hann
óska þess helst að
hafa aldrei gerst
félagsmaður, og gaf
þar með í skyn að
hann gengi þá úr
Dagsbrún. Þótt Al-
þýðublaðið legði
upp laupana var af-
skiptum Péturs af
útgáfumálum ekki
lokið. I verkfallinu
1913 þótti verk-
fallsmönnum miður
hversu erfiðlega
þeim gekk að koma
sjónarmiðum sínum
á framfæri. Niður-
staðan varð sú að
þeir hófu útgáfu
Verkamannablaðs-
ins sem kom út í 27
tölublöðum frá maí
1913 til janúar
1914. Sem fyrr var
Pétur G. Guð-
mundsson helsti
hvatamaður að út-
gáfunni og ritstjóri. Hann hafði verið kjörinn
formaður Dagsbrúnar á aðalfundi félagsins í
ársbyrjun 1913, en hafði verið ritari félagsins
fyrra formannsár Áma Jónssonar árið 1912.
Pétur G. Guðmundsson: Horoi stofnaði forvera núverandi Aifýðublaðs,
sem hét fiitiu sattta nafui, en er roi oftast nefnt Aiþýðubiaðið tjamía.
Hanu varð _fyrsti bcejaifuítkrúi verfaunanna í Reykjavík, fylgdi síðar
HéðniValdemarssyniyfir í Sósíaíistaflokkimi. Árið 1939 sagði hann sitj
úr fiotuuu tneð Héðni vegna innrásar Sovéska ftersitts irot í Firaiíamí.