Alþýðublaðið - 01.08.1997, Síða 17

FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
17
ingu í íslenskum blaðaheimi. Ungur
og róttækur maður kom þá til lands-
ins eftir áralangt nám í helstu stór-
borgum álfunnar, svo sem Berlín,
París og Róm. Hann tók að sér rit-
stjóm Alþýðublaðsins fyrir milli-
göngu Héðins Valdimarssonar og
Jóns Baldvinssonar og sagði í ávarpi
til lesenda er hann tók við:
“Mönnum kemur saman um að ís-
lenskum blöðum hafi hingað til verið
mjög ábótavant, einkum dagblöðun-
um þremur í Reykjavík. Ég skal fús-
lega játa að það er langt frá því að Al-
þýðublaðið hafi verið nokkur undan-
tekning í því efni. Allir sem hafa haft
tækifæri til að bera saman erlend
blöð og íslensk em sammála um það
að þau standist engan samanburð."
Finnbogi Rútur lét því hendur
standa fram úr ermum. Eitt af því
sem hann gerði strax var að sópa
auglýsingum af forsíðu blaðsins og
hafa þar í staðinn fréttaflutning í líf-
legum stíl. Hann vildi hafa stórt letur
á fyrirsögnum, sem hafði verið sjald-
gæft til þessa, ásamt undirfyrirsögn-
um og inngangi að fréttum. Fréttim-
ar áttu að byrja á aðalatriði málsins.
Einnig lagði hann mikið upp úr
myndum. Hann kunni þá kúnst að
haga fyrirsögninni þannig að lesand-
inn tók blaðið hvort sem hann var
sammála henni eða ekki. Fyrsta setn-
ingin átti að valda því að hann vildi
lesa næstu setningu og svo koll af
kolli. Stíllinn átti að vera einfaldur
og hnitmiðaður. Mottó hans var að
nauðsynlegustu vinnutæki góðs rit-
stjóra væm skæri og stór mslafata.
Með þessari stefnu ásamt ná-
kvæmni, áræðni og vinnusemi olli
Finnbogi Rútur þáttaskilum í ís-
lenskri blaðamennsku. Hann var
maður hins nýja tíma meðan flestir
aðrir blaðamenn vom enn nokkuð
fastir í aldamótastíl íslenskra blaða
þar sem allt var sett fram í belg og
biðu. Er talið að fyrirmyndir sínar
hafi Rútur einkum haft úr frönskum
blöðum. Oft setti hann líka fréttir
fram í æsifréttastíl og með nokkmm
galsa og vísaði þar með veginn fram
á við.
Stríð við Moggann
Finnbogi Rútur gerði samning við
þekkta blaðamenn við Daily Herald í
London, Politiken og Social-
Demokraten í Kaupmannahöfn og
Arbeiderbladet í Kaupmannahöfn og
Arbeiderbladet í Osló um að þeir
sendu einkaskeyti með fréttum til
blaðsins. Slíkt fréttaritarakerfi var þá
nýjung á Islandi. Hin blöðin vökn-
uðu upp við vondan draum. Svar
Morgunblaðsins var að koma sér upp
fréttaritara í Kaupmannahöfn og
einnig var það stækkað upp í átta síð-
ur daglega með fjölbreyttari efnis-
þáttum en áður meðan Alþýðublaðið
var aðeins fjórar síður. Alþýðublaðið
svaraði aftur með því að stækka
blaðið í broti upp í sex dálka í októ-
ber 1934, hefja útgáfu sérstaks
sunnudagsblaðs með forsíðum eftir
íslenska listamenn og hefja mánu-
dagsútgáfu þannig að blaðið kom út
alla daga vikunnar og gekk svo í tvö
ár. Þá var efnt til smásagnasam-
keppni og einnig gekkst blaðið fyrir
skemmtunum í Iðnó. Þetta var blaða-
stríð. Eitt gerði Morgunblaðið þó
ekki, það hélt áfram að leggja forsíðu
sína undir auglýsingar. En auglýsing-
amar voru einmitt Akkilesarhæll Al-
þýðublaðsins. Þeim fjölgaði lítið þó
að blaðið ykist mjög að útbreiðslu.
Breytingamar á Alþýðublaðinu
ollu keðjuverkunum í íslenskum
blaðaheimi. Blaðið seldist stundum í
allt að tíu þúsund eintökum á dag en
upplagið var þó að jafnaði 6000 ein-
tök. Þá var Morgunblaðið prentað í
svipuðu upplagi og stóðu blöðin
jafnfætis um hríð. Athyglin sem hin
nýja samkeppni olli var líka til þess
að framsóknarmenn hugsuðu sér til
hreyfings. Þeir byrjuðu 1934 að gefa
út Nýja dagblaðið og kom það út sem
dagb^ð^peykjavík ^ánjnum ^9?34
101
Finnbogi Rútur: Vitsmunaveran, sem laðaði að sér helstu andans menn
samtíðarinnar. Þórbergur sá um helgarútgáfu hjá Rúti, og helstu frétta-
menn stórblaða í fjórum heimsborgum sendu honum fréttaskeyti af vett-
vangi alþjóðamála. Heimsborgari, sem á hjara veraldar bjó til dagblað
sem stóðst sérhverju blaði Norðurlandanna snúning.
til 1938. Var það fjórða dagblaðið á
landinu en Þjóðviljinn kom svo hið
fimmta árið 1936.
Hannes á horninu
mætir til leiks
Á dögum Finnboga Rúts sem rit-
stjóra Alþýðublaðsins var hafin
bygging Alþýðuhússins á homi Ing-
ólfsstrætis og Hverfisgötu og var
húsið vígt 1. maí 1936. Er það enn
eitt dæmið um stórhug hans og
hreyfingarinnar um það leyti. Þess
skal getið að tuminn á húsinu var
ætlaður fyrir fréttir sem rynnu þar á
ljósaskiltum eins og gerðist í erlend-
Vilmundur Gylfason: Hinn ástríðufujli eldhugi sem var besti ritstjórinn
sem Alþýðublaðið eignaðist aldrei. í fimm sumur stýrði hann blaðinu í af-
leysingum, ævinlega launalaust og ævinlega með slíkum brag, að for-
ystumenn flokksins urðu skelfdir. Undir hans stjórn var eina útgáfa
blaðsins prentuð, sem var borin á bál í heilu lagi. Það var upphafið að
sögulegri tragediu i lífi Alþýðuflokksins.
um stórborgum. Aldrei varð þó úr
þeim áformum.
Alþýðublaðið var í mikilli efnis-
legri mótun á þessum ámm. Varan-
legasta nýjungin sem blaðið inn-
leiddi var fastur dálkur sem Vil-
hjálmur S. Vilhjálmsson hóf að skrifa
árið 1936 undir heitinu Hannes á
horninu. I þessum dálkum var vett-
vangur fyrir almenning til að koma
skoðunum sínum á framfæri, um-
kvörtunum, lofi og lasti og jafnframt
vettvangur fyrir Vilhjálm sjálfan að
beijast fyrir sínum eigin áhugamál-
um. Hann varð þannig eins konar sál
og samviska Alþýðublaðsins. Hug-
myndina mun hann hafa fengið frá
breska blaðamanninum Hannan
Swaffer sem lengi skrifaði fasta
rabbdálka í Daily Herald í London.
Vilhjálmur hélt þessum þáttum úti í
Alþýðublaðinu til dauðadags 1996
og voru þeir fyrirmynd af samsvar-
andi dálkum í öðrum blöðum.
Farsæl ritstjórn Stef-
áns Pjeturssonar
Miklar deilur innan Alþýðuflokks-
ins urðu árið 1938 og lauk þeim með
því að hann klofnaði. Við þessar deil-
ur virðist Finnbogi Rútur hafa misst
áhugann á blaði sínu eða skort úthald
til að halda áfram ritstjóm þess.
Hann hætti einfaldlega að mæta á rit-
stjómarskrifstofunum en var þó
áfram titlaður ritstjóri. Stefán Pjet-
ursson gegndi ritstjórastörfum í for-
föllum Rúts en tók formlega við
blaðinu 1. júlí 1940. Þá var upplag
þess komið niður í 3000 eintök og
var það skömmu síðar minnkað í
broti vegna rekstrarörðugleika. Svo
illa höfðu innanflokksdeilumar farið
með það. Þó leið ekki á löngu þar til
enn var blásið' til sóknar. Það tæki-
færi gafst er stríðsgróðinn tók að
þyngja pyngju landsmanna. í febrúar
1942 var blaðinu gjörbreytt. Það var
stækkað í átta síður, gert að morgun-
blaði í stað síðdegisblaðs sem það
hafði verið frá upphafi og teknir upp
fjölmargir nýir efnisþættir. Byrjað
var til dæmis með teiknimyndasög-
una Öm eldingu sem var í mörg ár í
blaðinu og naut mikilla vinsælda.
Hún var samt ekki fyrsta teikni-
myndasagan því að 1939 hafði um
skeið verið teiknimyndasaga f blað-
inu, byggð á ævintýmm H.C. Ander-
sen. Hins vegar var við þessar breyt-
ingar allar farið að leggja forsíðuna
undir auglýsingar á ný og þótti mörg-
um það afturför. Var svo allt fram í
ágúst 1946. Baksíðan var aftur á móti
lögð undir gamanmál, sem Loftur
Guðmundsson sá um, og var það nýj-
ung. Stefán Pjetursson var farsæll rit-
stjóri og þótti blaðið ljölbreytt og
ágætt fréttablað undir hans stjóm.
Jókst upplag þess smám saman á nýj-
an leik og var komið upp í 6-7000
eintök er Stefán lét af ritstörfum í
árslok 1952.
Gísli endurreisir Al-
þýðublaðið
Og enn skall á nýtt gjömingaveður
sem fór illa með blaðið. Hannibal
Valdimarsson varð ritstjóri Alþýðu-
blaðsins í byrjun árs 1953 en Al-
þýðuflokkurinn, bakhjarl þess, var þá
í rauninni klofinn í tvennt. Miklir
fjárhagsörðugleikar herjuðu á blaðið
og smám saman rýmaði það í roðinu
og áskrifendatalan hrapaði niður úr
öllu valdi. Teiknimyndasögur hættu
þá til dæmis með öllu að birtast í því
og hefur vafalaust valdið því fjár-
skortur.
Árið 1954 tók Helgi Sæmundsson
við ritstjóm Alþýðublaðsins og var
þá reynt að efla það á nýjan leik þó
að þungt væri undir fæti. Blaðið varð
tólf síður 1. desember 1957 og fékk
nýtt útlit sem Ásgeir Júlíusson teikn-
aði. Meðal nýjunga var íþróttasíða
daglega.
Endurreisn blaðsins hófst þó fyrir
alvöru er Gísli J. Ástþórsson var ráð-
inn meðritstjóri Helga 1. september
1958. Hann segir að áskrifendatalan
hafi verið á þriðja þúsund er hann tók
við en verið komin upp í fjórtán þús-
Það er sérhverjum ritstjóra erfitt verk
að halda sér ferskum við sífelld leið-
araskrif. Enginn hefur orðað þennan
vanda ritstjórans jafn snilldariega og
Benedikt Gröndal sem einsog bróðir
hans Gylfi Gröndal var ritstjóri Alþýðu-
blaðsins um skeið. Þegar Sighvatur
Benedikt Gröndal: Orðaði
vanda sérhvers ritstjóra með
brilljant hætti...
Björgvinsson tók við ritstjórn blaðsins
sagði Benedikt að hann skyldi ekki ör-
vænta þó það væri erfitt að koma sér
upp skoðunum á hverjum degi. Það
vendist með tímanum og væri rétt einsog
að pissa þegar manni væri ekki mál:..
Margoft á ferli sínum hefur Alþýðu-
blaðið og greinahöfundar þess lent í
málaferlum vegna hvassra skrifa sinna.
Frægasta málið er þegar Þórbergur
Þórðarson var dæmdur fyrir skrif sín um
Adolf Hitler. Enn stendur gamalt met Al-
þýðublaðsins í þessum efnum. Árið 1922
gerði þáverandi ritstjóri Ólafur Friðriks-
son harðar atlögur að íslandsbanka og
ásakaði hann um að eiga ekki fyrir inn-
lögnum sparisjóðseigendanna í bankan-
um. íslandsbankinn kærði Ólaf umsvifa-
laust. Lyktir urðu þær að Ólafur var
dæmdur í himinháar skaðabætur, og
miðað við samtímaverðlag hefur enginn
íslendingur hlotið jafn háar sektir fyrir
meiðyrði og Ólafur árið 1922...
Þekktasta meiðyrðamál sem Alþýðu-
blaðið tengist á seinni árum er meið-
yrðamálið sem Hallvarður Einvarðsson
ríkissaksóknari höfðaði fyrir hönd Har-
aldar Johannessen sem þá var yfir-
maður fangelsismálastofnunar ríkisins.
Tildrögin voru þau að Hrafn Jökulsson
skrifaði innblásna vandlætingargrein
undir því litríka heiti Ástir í hrútastíu.
Greinin fjallaði um aðbúnað fanga á
Litla-Hrauni, ömurlegar aðstæur sem
þeim voru búnar við heimsóknir ástvina
sinna, og að lokum klykkti Hrafn út með
því að kalla fangelsismálastjóra glæpa-
Hallvarður Einvarðsson:
mannaframleiðanda ríkisins. Lögmaður
Hrafns var Jón Magnússon og einsog
frægt er orðið lögðu þeir félagar tvímenn-
ingana Harald og Hallvarð fyrir héraðs-
dómi. Dómurinn var sögulegur fyrir þróun
málfrelsis í pólitískri umræðu á Islandi,
en ekki síst fyrir þá að Hrafn er fyrsti
maðurinn sem sigrar ríkissaksóknara í
meiðyrðamáli...
Ungur og glæsilegur maður úr Hafnar-
firði varð ritstjóri á miklum erfiðleika-
tímum í sögu blaðsins og stóð sig vel.
Hann átti síðar eftir að gera garðinn
frægan í bæjarmáiapólitík í Hafnarfirði og
er í dag einn af forystumönnum Alþýðu-
flokksins. Þetta var Guðmundur Arni
Stefánsson. Á tíma hans var blaðið
smækkað niður í fjórar síður, og Þor-
grímur Gestsson blaðamaður sann-
reyndi að því var hægt að koma í eld-
spýtustokk. í frægum sjónvarpsþætti
greip andstæðingur í vanda til þess
bragðs að núa Guðmundi þessu um
nasir. Hafnfirðingurinn ungi horfði fyrirlit-
lega á andstæðing sinn, og eftir langa
kúnstpásu afgreiddi hann mótherjann
með eftirfarandi svari: Þið íhaldsmenn
hafið aldrei skilið, að það er ekki magnið
sem skiptirmáli, heldurgæðin....
LUilUjJíl‘JUL,h: liilio fliOcCkiUK. lUliKtQlil