Alþýðublaðið - 01.08.1997, Blaðsíða 21

FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
21
Hann fiefur verið kaííaður fiinn týruíi ritstjóri AíhýðubCaðsins. Hann fiét Stefán Pjet-
ursson, ýluggáfaðnr tiífinninqamaður og einkar hcefur ritstjóri. Það fórjyrir ítonum
íikt og fíeiri afbragðs ritstjórum ACþýðubCaðsins; fCokksforystanflcemdi nann burt. Af
einfiverjum ástceðum befur þögnin umíukið najrt fxans en Stefán Jófiann Stefánsson
minntist fvans með fiíýju í ceviminningum sínum
Með kreinan skjöíd
og stórt skap ~
Iskóla var Stefán Pjetursson annál-
aður fyrir námsgáfur. Áhugi hans
og þekking á sögu var einkum
rómuð. Hann fylgdist vel með stjóm-
málum og hafði þegar á æskuárum
sínum á Húsavík drukkið í sig kenn-
ingar frjálslyndis og félagshyggju.
Áður en hann fór utan til náms mátti
segja, að hann stæði í stjómmála-
skoðunum nálægt jafnaðarstefnunni
og þó öllu nær kommúnism-
anum. Sást samúð hans með
byltingunni í Rússlandi vel í
bók hans um hana.
Stefán stundaði sögu- og
heimspekinám í Berlín í
mörg ár. Gerðist hann þar
eldheitur kommúnisti. Hann
þekkti hvorki þá né síðar
neina hálfvelgju. Hann var
ákafur, gat verið allt að því
ofsafenginn.
Frá Berlín kom Stefán
Pjetursson til Islands sem
eindreginn kommúnisti og
lét verulega til sín taka, bæði
í ræðu og riti á vegum
Kommúnistaflokksins, sem
þá var nýstofnaður. En alltaf
fannst mér ég þó verða var
vissrar samúðar hans með
jafnaðarmönnum, og það var
meira en segja mætti um
aðra, að minnsta kosti þekkta
kommúnista. Þetta kom og
greinilega í ljós, þegar deOur
risu um þessar mundir meðal
kommúnista um afstöðuna til
jafnaðarmanna. Þá bárust
þau vígorð frá Moskvu til
allra deilda alþjóðasambands
kommúnista, að jafnaðar-
menn væru ekkert annað en
„sósíalfasistar", enda „höf-
uðstoð auðvaldsins". Stefán
hikaði íyrst en andæfði síð-
an. Var honum þá brátt stefnt
utan til Rússlands eins og
mörgum öðrum kommúnist-
um víðs vegar um heim til
að gera þar iðrun og yfirbót.
En Stefán var erfiður, við
hann varð engu tauti komið.
Fór hann að síðustu í banni alþjóða-
sambands kommúnista, en með að-
stoð danska sendiráðsins í Moskvu,
út úr landinu, og það sagði hann mér
síðar, að þá hefði hann orðið feginn
að koma frá Moskvu til Kaupmanna-
hafnar í hið hreina, tæra og heilnæma
andrúmsloft þar, enda hefði hann þá
séð, að afrek danskra jafnaðarmanna
og kenningar þyldu fullkomlega sam-
anburð við árangur byltingarinnar í
Rússlandi og miklu meira en það -
Stefán Pjetursson kom úr þessari
Moskvuför sem jafnaðarmaður og
var það alla tíð síðan.
Ég studdi það að Stefán varð fyrst
blaðamaður Alþýðublaðsins og síðar
ritstjóri þess. Eftir því sá ég sannar-
lega ekki. Hann reyndist góður og ör-
uggur flokksmaður. Kommúnisminn
lá að baki honum, hann var „goðið
sem brást“. Það fór fyrir Stefáni eins
og mörgum öðrum ágætum gáfu-
mönnum, á borð við Arthur Koestler
og Ignazio Silone. Hann sá, að hann
hafði látið blindast af trú og reyrast
bönd lævísra áróðursblekkinga. Létt
munu honum ekki hafa orðið um-
skiptin frekar en ýmsum öðrum. En
greinar hans, einkum þær er vörðuðu
erlend stjómmál, voru ritaðar af rök-
vísi og þekkingu, og í þeim brá oft
fyrir eldgneistum heitrar sannfæring-
ar. Mér var rnikil ánægja að heyra
dóma erlendra fulltrúa, sem hér
dvöldu um greinar Stefáns. Þótti
þeim þær bera vott um mjög skyn-
samlegt mat á mönnum og viðburð-
um og mikla þekkingu. Ég held, að
Stefán Pjetursson.
„Hann vann og geysi-
mikið starf við blaðið,
lagði þar oft nótt við
dag. Og að öllum öðrum
ritstjórum þess ólöstuð-
um, sem margir hverjir
hafa verið ágætir menn,
hafa fáir eða engir unnið
betur né dyggilegar að rit-
stjórn þess né haft til þess
meiri hæfileika".
Stefán Jóhann Stefánsson, formaður Alþýðuflokksins og forsætisráðherra: Ur löngu starfi innan fiokksins mat hann fáa menn jafn
mikils og Stefán Pjetursson, ritstjóra í 14 ár, sem lét af því starfi í kjölfar hallarbyltingarinnar, sem leiddi til þess að Hannibal
Valdemarsson tók við formennsku af Stefáni.
þau urðu samt hamingja hans og happ
Alþýðuflokksins.
Að mínu viti reyndist Stefán Pjet-
ursson ekki aðeins ágætur og tryggur
flokksmaður, heldur og sérstaklega
góður og hæfur ritstjóri. Kom sér þar
vel frábær menntun hans, mikil þekk-
ing á stjómmálum og sögu bæði er-
lendis og hérlendis. Hafa blaðamenn,
sem með honum störfuðu, sagt mér,
að hann hafi verið þeim eins konar
fjölfræðibók. Ef eitthvað var í erlend-
um fréttum, er varðaði sögu eða
landafræði, ef upp reis vafi urn það,
hvemig rita skyldi nafn einhvers út-
lends stjórnmálamanns, var Stefán
spurður; hann hafði rétt svar alltaf á
reiðum höndum. En þetta var aðeins
einn þáttur hæfileika hans. Forystu-
þeir dómar hafi verið réttir. Og víst er
það, að aldrei brást Stefán málstað
lýðræðisins né hinni eindregnu and-
stöðu við allt einræði og ofbeldi,
hvort heldur það var nasismi eða
kommúnismi. Fáir munu hafa þar
hreinni skjöld en hann.
Mér varð allt samstarf við Stefán
Pjetursson ljúft og ánægjulegt. Hvort
tveggja var, að skoðanir okkar féllu
mjög saman og að Stefán kostaði
jafnan kapps um það að stjóma Al-
þýðublaðinu í fullu samræmi við
markaða stefnu flokksþinga, núð-
stjómar og þingflokks. Hann vann og
geysimikið starf við blaðið, lagði þar
oft nótt við dag. Og að öllum öðrum
ritstjórum þéss ólöstuðum, sem marg-
ir hverjir hafa verið ágætir menn,
hafa fáir eða engir unnið betur né
dyggilegar að ritstjóm þess né haft til
þess meiri hæfileika.
En ritstjórar Alþýðublaðsins hafa
oft, bæði fyrr og síðar, sætt aðkasti
innan flokksins. Stefán fór ekki var-
hluta af því. Honum var fundið margt
til forátm. Hann þótti einstrengings-
legur, of svæsinn í garð kommúnista,
of eindreginn með lýðræðisþjóðunum
og of harður í hom að taka við þá,
sem ekki fóru að samþykktum
flokksins og gerðu sér dátt við
kommúnista eða samfylgdarmenn
þeirra. Það er að vísu rétt. að Stefán
fylgdi mjög eindregið og fast þeirri
línu, sem flokkurinn hafði markað,
og hvikaði þar hvergi frá. Óstýrilát-
um flokksmönnum fannst það galli,
en ég taldi það kost í
fari hans. Stefán
þekkti og manna best
starfshætti kommún-
ista. Þess vegna varð
hann aldrei blekktur
af þeim, en það verður
því miður ekki sagt
um alla. Og ég fyrir
mitt leyti var stoltur af
þeirri festu og sam-
kvæmni, sem var í öll-
um málflutningi Al-
þýðublaðsins til
stuðnings lýðræðis-
þjóðunum á ritstjóm-
artímabili Stefáns
Pjeturssonar. En vera
má, að hann hafi
stundum verið nokk-
uð bersögull og óvæg-
inn í deilum við ein-
staka flokksmenn, það
var eðli hans, enda
skapið stórt.
Þeir sem vom andvíg-
ir því innan flokksins,
að ég færi með forystu
hans, lögðu og fæð á
Stefán Pjetursson.
Kommúnistar snem
gjaman bitmstu vopn-
um sínum að okkur og
oft samtímis. Þeir töl-
uðu um „Stefánana"
og „klíku Stefán-
anna“, og hræðilegra
fyrirbæri þekktu þeir
ekki í „einingarbar-
áttu“ sinni gegn Alþýðuflokknum.
Og því er ekki að leyna, að rógur
þeirra hafði sín áhrif á einstaka al-
þýðuflokksmenn. Hann hefur yfirleitt
stundum náð furðu langt inn í raðir
Alþýðuflokksins. Það hefur oftar en
einu sinni orðið flokknum dýr
reynsla.
Eins og við mátti búast og fyrr er
frá sagt var Stefán Pjetursson tafar-
laust sviptur ritstjóm Alþýðublaðsins,
er nýir ntenn höfðu brotist til valda í
flokknum á þingi hans 1952. Hann
kann bæði þá og oftar að hafa goldið
im'n. En ekki hygg ég að það hafi
nokkm sinni valdið honum hugsýki.
Samstarfsins við hann um langt árabil
minnist ég með miklu þakklæti og
ánægju.