Vísir - 24.10.1976, Blaðsíða 11

VISIR Sunnudagur 24. október 1976
11
vondur starfsvettvangur fyrir
blöð. Þótt menn vildu til að
mynda gjarnan hafa svolitið rif-
legan skammt af innlendum
fréttum þá eru þær ekki til. Það
gerist óskaplega litiö á Islandi og
við höfum sjáldan tima eða fólk
til að grafa upp fréttir. Þá er
gripið til okkar fréttaforðabiirs,
sem eru afiabrögöin eða nýr
bátur og eldgos eru okkar styrj-
aldir.”
,,Utan blaðamennsku
var ég eins og fábjáni.”
Gisli segist ekki myndu kæra
sig um að strákarnir sinir yrðu
blaðamenn. Þetta sé of mikið puð
og svekkelsi án sjáanlegs
árangurs.
,,En svo er þetta svo rangsnúið
allt saman i huga manns. Ég get
sjálfur ekki hugsað mér aö vera
annað en blaðamaður. Þetta gæti
bara verið einhver pest sem ég
geng með eða þá kækur ef tir allan
þennan tima. Ég var búinn að
ákveða að verða ekki lengur
blaðamaður en i 20 ár. Var búinn
segja honum hvað mig skort allt
þrek og þor, þá sagði hann: Af
hverju ferðu bara ekki i blaða-
mennskuna aftur? Og þegar þeir
hringdu i mig af Alþýöublaðinu og
spurðu hvort ég vildi koma til
þeirra aftur, þá fór mér strax að
liða betur. Það er kannski kjána-
leg kenning, en ég held jafnvel að
ég hafi orðið veikur vegna þess aö
ég hætti i blaðamennsku. Siðustu
árin hefur mér liðiö býsna vel.
Þetta er fjári skrýtið.”
„Hins vegar er ég alveg klár á
þvi að blaðamennskan er fyrst og
fremst ungs manns djobb. Það er
alveg einstakt ef blaðamður
heldursinni snerpu og'energii eft-
ir 30 ári starfi. Lif blaðamanna er
stutt og reglan gamla: Annað
hvort drepur þú blaðið eða blaöið
drepur þig, er enn i gildi. Minum
sprett i blaðamennsku er lokið.
Hann var 20 ár.”
Slagurinn um Alþýðu-
blaðið
Eftir að Gisli hætti á Morgun-
blaðinu varð hann um 5 ára
missteig sig hrapallega og við
skýrðum frá þvi. Og ég var aö
sjálfsögðu tekin fyrir þrátt fyrir
öll loforð.”
,,Ég komst upp með þetta i 2—3
ár. Ég á það þvi að þakka að ég
var með blaöstjórn sem bakkaði
mig upp i einu og öllu. Formaður
hennar var Aki Jakobsson sem
var úthlutað þvi starfi þegar hann
kom yfir i Alþýðuflokkinn. Svo
þegar blaðið var orðiö bara
mannalegt i framan og blaða-
mennirnir skömmuðust sin ekki
fyrir það, þá komu aðrir kjóar og
sögðu: Nú skulum við. Það voru
Guðmundur I og kompani. Þegar
blaðstjórn Aka fór frá er það min
skoðun að þetta hafi verið búið.
Farið var að gripa inn i fréttirnar
hjá okkur og þá fór úr okkur allur
dans.”
Plottin innan Alþýðu-
flokksins.
Með blaðstjórn Guðmundar I.
er það min skoöun að allt hafi far-
ið niður á við og þróuninni hefur
ekki verið snúið við siðan. Þaö
• V; T-* • f '• ,, í »<
/. ’ • / I i lt* - * ♦» -f -
„Það gaf auga leið aö maður gat ekki starfað á blaöi, þar sem maöur gat átt von á þvi aö einhver kall
kæmi marsérandi inn í prentsmiöju og labbaöisiöan út meö fréttirnar.”
að hlakka heil ósköp til aö hætta,
slappa af og fara nú að skrifa eins
og mig lysti. En ég varö bara al-
veg eins og fábjáni þegar ég kom
út úr þessu. Maður var kominn
inn i þennan sérstaka lifsstil
þessa fags, takt þess og hraða,
búinn að öskra og æpa eins og
maður gerir i blaðamennskunni.
Og svo þegar maður ætlaði að
fara að skrúfa niöur i klukkunni,
setja manneskjulegri takt i lifiö
og slappa af, þá bara kunni ég það
ekki lengur og féll saman.
Veikur’af blaða-
mennskuleysi?
Þegar Gisli J. Astþórsson hætti
sem ritstjóri Alþýðublaðsins 1963
þá ætlaði hann sem fyrr segir aö
slappa af og fara að skrifa og hafa
kennslu i rólegheitum sér til
trausts og halds. En hann var
ekki búinn að kenna nema i viku
þegar hann var að labba dag einn
heim úr skólanum og varö
sjúklingur á tveimur klukku-
stundum.
„Ég varð alveg óþekkjanlegur
á tveimur klukkustundum, hrein-
lega afmyndaðistsvoi bólgum og
útbrotum að ég var oröinn eins og
rass hvernig sem á mig var litið.
Ég var drifinn beint á spitala og
varð bókstaflega sjúklingur i
mörg ár, reyndi aö skrifa og
kenna en var ekki hálfur maður.
Og þótt ég væri orðinn hálfgild-
ings læknamella i sifelldum skoð-
unum og tilraunum og nánast
sýningargripur þarna á spitalan-
um, þá gátu þeir aldrei komist að
þvi hver ósköpin gengju aö mér.”
„Þetta er afskaplega undar-
legt. En eitt sinn þegar ég var
sem oftar að ræða við lækni og
skeið annar af ritstjórum Vikunn-
ar. 35 ára að aldri verður hann
siðan ritstjóri Alþýðublaðsins, og
timi hans þar veröur vafalitið
sérstakur kapituli i sögu
islenskra blaða þvi undir hans
stjórn ruddist blaðið úr 3—4000
eintökum upp i 14000 eintöik. Nú
er Gisli aftur kominn til Morgun-
blaðsins.
„Ég held að þetta fimm ára
timabil mitt á Alþýðublaöinu,
einkanlega 2—3 fyrstu árin, sé
mér minnisstæðasti þáttur mins
blaðamennskuferils. Þá held ég
að ég hafi verið hvaö skástur
blaöamaöur. Þá var maðurungur
og haröur og þetta var i senn
samfelldur slagur og samfellt
ævintýri. Þennan uppgang blaðs-
ins má að einhverju leyti skýra
með þvi að þá varalltgalopið, allt
var nýtt og ég var svo heppinn að
geta komið með nokkur slik ný-
mæli sem pössuðu I kramið. Við
lögöum mikið upp úr flennistór-
um, liflegum fyrirsögnum og
myndum, og efnisþáttum sem
blöö hér höfðu skilið útundan. Og
svo var ég ekki sist með hörku
blaðamannalið meö mér”.
Þegar pólitiskir
kommissarar tóku völd-
in.
„Það var auðvitaö alltaf veriö
að skamma okkur og við vorum
alltaf að hneyksla einhverja. Ég
hafði fengið algjört loforð frá
forystu flokksins um að ekki yrði
gripið fram fyrir hendurnar á
mér við ritstjórnina. Mér var
m.a.s. ekki skylt að birta
krataræður. En ég var ekki búinn
að vera meir en viku á blaðinu
þegar einn framámaður flokksins
var hafið að hringja til manns kl.
9 á morgnana og maöur
húðskammaður fyrir að segja frá
einhverju athæfi suöur á Kefla-
vikurflugvelli o.s.frv. Þetta voru
eintóm plott og togstreita innan
flokksins. Það gekk svo langt að
fariö var aö skrúfa fyrir peninga
til okkar og einn daginn sátum viö
uppi á ritstjórn með alla sima
lokaöa. Þá fór ég með uppsagnar-
bréf til formanns flokksins, sem
var Emil Jónsson, og lagði það á
skrifboröið hjá honum. Það dugði
i það skiptið. En það gaf auga leið
aðrmaður gat ekki starfað á blaði
þar sem maður gat átt von á þvi
að einhver kall kæmi marsérandi
inn i prentsmiðju og labbaði siðan
út með fréttirnar. En þetta fimm
ára timabil er æöi minnisstætt
sem heild. Þótt auðvitaö gysu upp
einstakar fréttir sem áttu hug
manns um tima renna þær allar
saman i eitt núna”.
Með litilmagnanum —
móti æviráðningu
Gislijátaraðhannsé ekki alltof
hrifinn af pólitik og pólitikusum.
Sjálfur segist hann ekki hafa ver-
ið pólitiskur sem ungur maður.
„Ég hélt ég hefði pólitlska
skoðun. Hafði ekkert velt þessu
fyrir mér, en gekk út frá þvi
samkvæmt ættarhefðinni aö ég
væri sjálfstæöismaöur. Eg var i
raun aldrei pólitiskur, og i blaða-
mennskunni kynntist maður
mörgu sem gerist bak viö tjöldin i
Dólitik og ég kynntist fjölda
pólitikusa, og sumir þeirra urðu
til þess að ég varð óskaplega frá-
bitinn pólitik. En bara sumir
þeirra, sjáðu. Ég komst að þeirri
niðurstöðu að pólitik væri bara
skopleikur, — éins konar knatt-
spyrnuleikur þar sem liöin skipta
um búninga annað slagiö.”
„Hins vegar hef ég alltaf i
hjarta minu verið það sem kallaö
er til vinstri, — æ nei þaö er ekki
rétta orðið. Ég hef i hjarta minu
verið með litilmagnanum, skul-
um við segja. En ég vil ekki láta
hengja á mig merki. Það er ein af
stóru meinsemdunum i
islenskri pólitik hversu margir
eru fúsir til aö láta hengja á sig
merki. Það er þetta með æviráön-
inguna.”
Dyntirnir i tilverunni.
Gisli segir það vera sér algjöra
nauðsyn að vera við önnur störf
með sjálfum ritstörfunum, og þar
virkar blaðamennskan best.
Hann segir skriftirnar vera
eins og hvert annað hóbbi — sem
hann þó geti ekki verið án.
„Ég get bara ekki lifað án þess
að skrifa. Hins vegar er ég af-
skaplega feiminn við allar lista-
mannsstellingar. Mér leiðist
þetta sifellda skvaldur um list.
Það er eins og enginn geti verið
sáttur við aö vera einfaldlega
viðurkenndur verkmaður eða
góður skemmtikraftur á pappir.
011 þessi skáld okkar, sem mér
skilst að séu minnst 200 talsins,
þurfa aö verða nýir sjeikspirar.”
„Mig hefur alltaf langað til að
skopast ofurlitið að tilverunni.
Einkum að sýna dyntina i henni,
skilurðu. Til dæmis finnast mér
orður og heiðursmerki vera
óskaplega hlálegt grin og
idiótiskt. Það kemur nánast
aldrei fyrir að venjulegt fólk fái
þetta. Svon hlutir verða gjarnan
kveikjur að smásögum eða pistl-
um, eins og t.d. þeirri sem ég
skrifaði um náunga sem fékk
orðu i misgripum. Hann var
alnafni fina mannsins. Aörar sög-
ur eru nánast sannsögulegar, eins
ogsú sem segir frá þvi er ég lenti
með einum ágætum islenskum
ráðherra i finnsku baði og ráö-
herrann strauk úr baðinu þegar
hann komst að þvi að það átti að
fara aö spúla hann berrassaðan.
Við þennan atburð jók ég svo
auðvitað nokkrum absúrd fyr-
irburðum.”
Að frelsa heiminn eða
gefa selbita.
„Þaö eru hin absúrdu einkenni
okkar þjóöar sem leita á mann.
Einsog allar þessar stellingar
sem við setjum okkur i. Kaninn
hefurt.d. þann sið þegar hann vill
sýna hversu ógurlega þjóðrækinn
hann er og þjóðsöngurinn er blás-
inn fullum hálsi aðfyrirmenn
setja hægri hönd á hjart^staö,
eins og þeir væru að passa veskið
sitt. A timabili fóru svo islenskir
ráöamenn að apa þetta eftir, og
stóðu við hátfölegar athafnir alv-
arlegir á svip með höndina i
svona ósýnilegum fatla. Svona
hlutir finnast mér ægilega abs-
úrd. Mörgum finnst þetta sjálf-
sagt mjög flott. En það er þessi
sýndarbransi sem oft leitar á
mig. Sem sagt ekki að bjarga
heiminum, heldur bara til aö gefa
selbita.”
„Nei, ég á enga samleið meö
islenskum rithöfundum, —
félagslega. Núna 1—2 siðustu árin
þvældist ég aö visu svolitið út i
félagsstörf i þeirra samtökum,
viljandi og óviljandi. En einhvern
tima s.l. vetur þurfti ég að fara á
fund hjá samtökunum. Og þá stóð
I pontunni einn ágætur maöur og
flutti ræöu, þar sem hann lýsti þvi
hversu ágætur rithöfundur hann
væri sjálfur, en við hinir i salnum
óttalegir gutlarar. Svona menn
bara þoli ég ekki, svo ég segi
hreint út, hvort sem þeir eru séní
eða ekki. Ég bara fæ gæsahúð.
Maður situr á svona fundum og
skammast sin og hunskast svo
heim.”
Að fara i leikhúsið...
Gisli J. Astþórsson viðurkennir
að það sé svolitið erfitt að hafa
fengið þann stimpil á sig að vera
afskaplega gamansamur og fynd-
inn maður og rithöfundur, — ekki
sist þegar fólk heldur, að þþ skrif-
að sé iglensi, þá sé engin alvara á
bak við.
„Jú, það er mjög slæmt ef fólk
heldur að maður sé alltaf að búa
til brandara. Ég sest mjög sjald-
„Ég komst að þeirri niðurstööu
að pölitik væri bara skopleikur, —
eins konar knattspyrnuleikur þar
sem liðin skipta um búninga ann-
að slagið."
...og ráðherran strauk úr baöinu
þegar hann komst að þvi að átti
aö fara að spúla hann berrassað-
an n..."
„Svona menn bara þoli ég ekki,
svo ég segi hreint út, hvort sem
þeir eru séni eða ekki.”
an niöur til þess eins að skrifa
eitthvert létt grin bara út i bláinn,
heldur miklu frekar til að skrifa
sérstaka tegund af ádeilu. Ég er
mjög ósáttur með skop, bæði hjá
mér og öörum, sem er ekki
spontant, sem er ekki hreinlega
óviljaverk. Þegar maður setur
sig i stelllingar er tónninn ekki
réttur. Dálitið, örstutt stykki sem
mér þykir einna vænst um af þvi
sem ég hef skrifað eða skammast
min a.m.k. ekki fyrir, heitir:
Þegar ég fór i leikhúsið með
kónginum. Mér var boðiö i rit-
stjóragervi að fara i leikhúsiö
með Friðriki kóngi sem hér var i
heimsókn. Og allir áttu að vera
voða finir i kjól og hvitt. En ég
átti engan kjól og fékk lánaöan
einn með alltof stuttum buxum
sem þar fyrir utan voru i öörum
liten restin af múnderingunni. Og
þessi litla saga lýsir brambolti
minu og kjólsins i leikhúsinu með
kónginum. Þaö er svo nauðsyn-
legt að geta gert grin að sjálfum
sér. Fyrir nú utan það hvað svona
samkoma er ekta islensk: Allir
ógurlega finir og prúöbúnir. En
svo verður einhver blindfullur og
nánast ælir á gólfið fyrir framan
stórmennin. Æ. þetta er svo
dæmalaust islenzkt og skemmti-
legt. — En þennan pistil skrifaði
ég I grautfúlu skapi, kominn beint
úr rifrildi utan úr bæ, og var fyrir
vikið ekki i neinum stellingum.
Og ég verð bara að viðurkenna
það sjálfur að mér finnst þetta of-
urlitið fyndin saga."
En ek’ki eru húmoristar alltaf
jafnkátir yfir tilverunni?
„Nei, ég get játað að ég er
óskaplegur sveiflumaður. En mér
finnst alveg afskaplega gaman að
lifa. Alveg afskaplega gaman.”
—AÞ.