Vísir - 12.02.1977, Blaðsíða 10

10
VÍSIR
Auglýsingar: Sifiumúla 8. Simar 11660, 86611.
AfgreiOsla: Hverfisgata 44. Slmi 86611
Ritstjórn: Sióumúla 14. Sfmi 86611, 7 Ifnur
Akureyri. Simi 96-19806.
Askriftargjald kr. 1100 á mdnufti innanlands.
Verft I lausasölu kr. 60 eintakift.
Prentun: Blaftaprent hf.
Rósin i hnappagatinu
Fyrir skömmu tilkynnti forsætisráðherra á Alþingi,
aö rækilegt endurmat færi nú fram á framkvæmdun-
um við Kröflu. i framhaldi af þessari yfirlýsingu
hef ur iðnaðarráöuneytiö nú lagt fram greinargerð um
þessi efni, sem ríkisstjórnin hefur f jallað um aö und-
anförnu.
Engar rekstrar- og greiðsluáætlanir voru lagðar til
grundvallar ákvörðunum um virkjunarframkvæmdir
við Kröflu á sínum tima. Flestir hefðu vænst þess, að
við rækilegt endurmat á þessum framkvæmdum yrðu
lagðar fram ítarlegar áætlanir um rekstur og
greiðslur vaxta og afborgana. Þegar greinargerð
iðnaðarráðuneytisins hefur nú verið birt, kemur i Ijós
að engin slík vinna hefur farið fram í tengslum við
endurmatið.
I raun og veru kemur ekkert nýtt fram í skýrslunni.
Athyglisvert er á hinn bóginn aft reynt er að fela
mikilvægar staðreyndir varðandi kostnað við
virkjunarframkvæmdirnar á þessu ári. Vísir greindi
frá því fyrir skömmu að búast mætti við, að heildar-
kostnaður við þessar framkvæmdir yrði í árslok kom-
inn hátt i tíu milljarða króna. I greinargerð iðnaðar-
ráðuneytisins segir hins vegar að kostnaður i árslok
muni aðeins nema 7,8 milljörðum króna.
Mismunurinn felst í því, aö iðnaðarráðuneytið segir
einvörðungu frá beinum kostnaði við framkvæmdirn-
ar á þessu ári er nemur 1.380 milljónum króna en
sleppir með öllu að geta um f jármagnskostnað, sem
áætlaður er 1.564 milljónir króna. I reynd kosta fram-
kvæmdirnar í ár því rúmlega helmingi meira en
iðnaðarráðuneytið lætur í veðri vaka.
Nú er engan veginn víst, aö þetta sé gert í blekk-
ingarskyni einvörðungu. Vel má vera aft þetta undan-
skot stafi af barnaskap einum saman og er það þá í
samræmi við upphaflegar ákvarfianir um hátt fram-
kvæmda við Kröflu. I sjálfu sér skiptir engu máli hver
ástæðan er. Staðreyndin er sú, aö skýrsla iðnaðar-
ráðuneytisins segir ekki nema hálfan sannleikann um
kostnað við Kröflu á þessu ári.
Miklar deilur hafa staðið um það hvort iðnaðar-
ráðuneytið hafi á sínum tíma fengið aðvaranir Orku-
stofnunar um varhugaverðan og einstæöan fram-
kvæmdamáta áður en það var um seinan. Fyrr f þess-
ari viku dró Vísir þá staðreynd fram í dagsljósið. Eng-
um vafa er því lengur undirorpið, að aðvörun stofnun-
arinnar kom áður en samningar um vélakaup og
byggingaframkvæmdir voru undirritaðir.
Kjarni þessa máls er sá, að það var óráð að standa
að Kröfluframkvæmdunum eins og gert hefur verið,
þó að gufuöflunin hefði tekist. Framkvæmdastofnun
rikisins hefur þannig sýnt fram á, að raforka frá
virkjuninni verður allt að 200% dýrari en á orkuveitu-
svæði Landsvirkjunar miðað við næga orku. Ástæðan
er fyrst og fremst sú, að virkjunin er byggð i einum
áfanga of stór miðað við orkumarkaðinn.
Úr þessu verður ekki bætt héðan af. Eins og málum
er komið er lítið annað að gera við Kröflu en halda
áfram að bora og treysta á gæfuna. I dagblaði einu
var Kröfluvirkjun lýst sem einu rósinni í hnappagati
rikisstjórnarinnar. Hér er um að ræða nær fullbúna 70
MW virkjun, sem vonast er til að senn geti haf ið 3 MW
orkuframleiðslu.
Þegar á þessar aðstæður er litið liggur I augum
uppi, hvers vegna iðnaðarráðuneytið vill ekki láta
gera áætlanir um rekstur og greiðslu afborgana og
vaxta af fyrirtækinu. Ljósi punkturinn í dæminu er þó
sá, að í gær virðist hafa verið ákveðið að freista þess
að flýta lagningu Hvalfjarðarlinunnar til þess að
leysa orkuvandamálin norðanlands. Þetta átti að gera
fyrir tveimur árum. Skyndiákvörðun nú um þetta efni
er rétt, en varpar um leið Ijósi á þau mistök, sem gerð
hafa verið.
Laugardagur 12. febrúar 1977
VÍSEP
m •
vism Laugardagur 12. febrúar
1977
CtgefandhKej'kj&preiit hf. .
Framkvcmdastjóri: Davfö Guftmundsson
Ritstjórar:Þorsteinn Pálsson dbm.
ólafur Ragnarsson
Ritsljórnarfulltrúi: Brag i Guðmundsson.f Fréttastjóri erlendra frétta: Guftmundur Pétursson. Umsjón
með helgarblaöi: Arni Þórarinsson. Blaðamenn: Edda Andrésdóttir, Einar Guftfinnsson, Elfas Snæland
Jónsson, Finnbogi Hermannsson, Guðjón Arngrfmsson, Kjartan L. Pólsson, Oli Tynes, Sigurveig
Jónsdóttir, Sæmundur Guftvinsson, lþróUir: Bjöm Blöndal, Gylfi Kristjánsson. Akureyrarritstjórn:
Anders Hansen. Otlitsteiknun: Jón Oskar Hafsteinsson og Magnús Olafsson. Ljósmyndir: Jens Alex-
andersson, Loftur Asgeirsson, Auglýsingastjóri: Þorsteinn Fr. Sigurftsson. Dreifingarstjóri: Sigurftur
R. Pétursson.
KOSTUR OG ÞJOÐÞRIF
Umsjón dr. Jón óttar Ragnarsson
Hjarta- og æðasjúkdómar
Á undanförnum árum hefur
oröiö mikil breyting á heilsufari
islendinga og flestra nágranna-
þjóöa okkar. Meöalævi hefur
lengst verulega og er nú óviöa
iengri. Ýmsum SMITSJtJKDÓM-
UM hefur veriö útrýmt. Aörir eru
orönir mjög fátiöir. Árangurinn
hefur m.a. komiö fram i minnk-
uöum ungbarnadauöa, sem svo
aftur hefur ieitt tii hækkaös
meöaiaidurs þjóöarinnar. En
hafa ævilikur fulloröinna einnig
vaxiö samfara velmegun, bættri
heilbrigöisþjónustu og framför-
um I iæknifræöi? Svariö viö þess-
ari spurningu er þvi miöur nei-
kvætt. Maöur, sem náöi fuiiorö-
insaidri fyrir tveimur til þremur
áratugum siöan gat búist viö eins
langri ævi og jafnaldri hans i dag.
Hvers vegna hafa ævillkur full-
oröinna staöiö i staö? Astæöan
viröist vera eftirfarandi: i kjölfar
þeirra miklu breytinga, sem hafa
oröiö á lifnaöarháttum þjóöarinn-
ar, hafa siglt nýir sjúkdómar,
einkum ýmiss konar HRÖEN-
UNARSJÚKDÓMAR. Þessir
sjúkdómar eru oft kallaöir vel-
megunarsjúkdómar eöa menn-
ingarsjúkdómar.
Þeir voru annaö hvort fátiöir eöa
óþekktir hér áöur fyrr og eru enn
þann dag i dag sjaldgæfir I ýms-
um þróunarlöndum. Hjarta- og
æöasjúkdómar eru þarna efst á
blaöi. Nærri lætur, aö helmingur
allra islendinga deyi úr þessum
sjúkdómi. Svipaöa sögu er aö
segja af nágrannaþjóöunum.
Hverjar eru orsakir
hjarta- og æða-
sjúkdóma?
Sem vonlegt er hefur miklu
fé og fyrirhöfn veriö var-
iö til aö reyna aö útskýra
þessa auknu tiöni hjarta- og æöa-
sjúkdóma. A undanförnum ára-
tugum hafa fariö fram viötækar
hóprannsóknir i ýmsum löndum
til þess aö grafast fyrir um orsak-
ir. Engin endanleg niöurstaöa
hefur fengist. Hins vegar hafa
þessar rannsóknir sýnt, aö ýmsir
áhættuþættir eru tengdir aukinni
tiöni hjarta- og æöasjúkdóma. En
hverjir eru þessir áhættuþættir?
Þeir helstu eru hækkuö fita i
blóöi, hækkaöur blóöþrýstingur,
Hœkkuð blóðfito, blóðþrýstingur
og reykingar hafa mest óhrif
reykingar, skert sykurþol, offita,
hreyfingarleysi og streita. Fleira
viröist koma til, svo sem hlutföll
vissra snefilefna i fæöunni. Körl-
um viröistvera miklu hættara viö
þessum sjúkdómi en konum,
einkum framan af ævi, enda þótt
áhrifanna gæti fram yfir miöjan
aldur. Hjá báöum kynjum vex
tiðnin meö aldrinum.
Vissrar ættgengni hefur oröiö
vart, en nú er taliö, aö lifnaöar-
hættirnir skipti mestu máli. Einn-
ig er álitiö, aö fleiri áhættuþættir
kunni aö koma við sögu en þeir,
sem nú er vitaö um.
Nokkuö hefur verið deilt um
mikilvægi hinna ýmu þátta. Flest
bendir þó til, aö hækkuö blóðfita,
hækkaöur blóðþrýstingur og
reykingar hafi mest áhrif. 1
þekktri rannsókn, svonefndri
Framinghamrannsókn, sem fór
fram i Bandarikjunum, var árum
saman fylgst meö stórum hópi
manna og áhrif hinna ýmsu
(Nikuíás Sigfiússon, læknirl
skrifar: J
^“““ yT
þátta skoðuö. Út frá niöurstööun-
um var unnt aö reikna likurnar á
þvi, aö menn fengju hjarta- og
æöasjúkdóma innan tiltekins ára-
fjölda. Sem dæmi má taka, aö
likurnar á þvi, aö 45 ára karl taki
sjúkdóminn innan 8 ára voru:
• Menn með engan áhættuþótt:
22 af hverjum þúsund.
• Menn með hækkað kólesterol:
85 af hverjum þúsund.
• Menn með hækkað kólesterob og sem jafnframr
reyktu:
140 af hverjum þúsund.
• Menn með hækkað kólesterob sem jafnframt
reyktu og höfðu hækkaðan blóðþrýsting:
401 af hverjum þúsund.
• Menn með hækkað kólesterol# sem jafnframt
reyktU/ höfðu hækkaðan blóðþrýsting og voru með
skert sykurþol:
• 550 af hverjum þúsund.

• Þrátt fyrir allan þann tfma/ fé og mannafla, sem veitt hevur verið til sjúkraflutn-
inga/ gjörgæsludeildar, hjartalækninga og endurhæfingar hefur tíðni dauðsfalla af
völdum hjarta- og æðasjúkdóma, einkum kransæðasjúkdóma, sáralítið breyst.
um hjarta og œðasjúkdóma
Breyting blóðkólesterols við
neyslu meðalskammts af
ýmsum fœðutegundum
Af þessari töflu má sjá hvernig
likurnar á hjarta- og æöasjúk-
dómum vaxa jafnt og þétt eftir
þvi sem fleiri áhættuþættir finn-
ast I einum og sama einstaklingi.
Þannig voru hvorki meira né
minna en 25 sinnum meiri likur á
aö sá, sem haföi alla fjóra þættina
tæki sjúkdóminn, heldur en hinn;
sem ekki haföi neinn þessara
þátta.
Hvaðmátil
varnar verða?
Þrátt fyrir allan þann tima, fé
og mannafla, sem veitt hefur ver-
iö í sjúkraflutninga, gjörgæslu-
deildir, hjartalækningar og end-
urhæfingu hefur tiöni dauösfalla
af völdum hjarta- og æöasjúk-
dóma, einkum kransæöasjúk-
dóma, sáralitiö breyst. Þaö er
lika augljóst, aö engin lækning
getur hjálpaö þeim, sem skyndi-
lega deyr úr kransæöasjúkdómi
án undanfarinna einkenna.
Helmingur allra, sem deyja úr
kransæöastiflu, hafa engin fyrir-
varaeinkenni.
1 siikum tilfellum eru aögeröir,
sem geröar eru til þess aö fyrir-
byggja sjúkdóminn hiö eina, sem
aö gagni getur komiö. En gæti
slik varnarstarfsemi hugsanlega
orðiö til þess aö sjúkdómstilfell-
um fækkaöi aö einhverju gagni?
Ekki hefur enn fengist endanlegt
svar viö þessari spurningu.
Rannsóknir undanfarinna ára
benda hins vegar eindregiö til
þess aö þetta muni vera hægt.
Eins og áður var sagt er helsta
áhætta hjarta- og æöasjúkdóma
hækkuö blóðfita, hækkaöur blóö-
þrýstingur og reykingar. Nú
liggja fyrir niöurstöður, sem
sýna, aö blóöfitu má lækka meö
breyttu mataræöi og aö tiöni
kransæöasjúkdóma hefur lækkaö
um 20-60% viö þetta. Meö þvi aö
veita meöferö gegn háþrýstingi
(hækkuðum blóöþrýstingi) hefur
tekist aö minnka tiöni heilablóö-
falls um helming. Loks gegnir
svipuöu máli um reykingar. Þeg-
ar t.d. maöur, sem reykt hefur
pakka af sigarettum á dag hættir
alveg aö reykja minnka likurnar
á dauösfalli af völdum kransæöa-
sjúkdóma um 40% eftir fyrsta
áriö.
Er timabærtað
breyta mataræðinu?
Innlendar rannsóknir hafa
sýnt, aö ýmsir áhættuþættir
hjarta- og æöasjúkdóma eru
algengir meöal islendinga. Eink-
um á þetta viö um hækkaöa blóö-
fitu og blóöþrýsting. Auk þess
hefur komiö i ljós, aö fiutneysla
hér á landi er allmikil. Um 42% af
hitaeiningum fæöunnar koma frá
fitu, sem er aö mestu leyti mettuö
dýrafita. Þessi tala er svipuð hjá
flestum nágrannaþjóöum okkar.
Þessi mikla fituneysla er talin
eiga sinn þátt i hækkun blóöfit-
unnar og þar meö auka likurnar á
hjarta- og æðasjúkdómum. Af
þessum ástæöum hafa heilbrigö-
isyfirvöld i ýmsum löndum séö
ástæöu til þess aö gefa út ráölegg-
ingar til almennings um skyn-
samlegar breytingar á matar-
venjum, m.a. á noröurlöndum, I
Bretlandi, Bandarikjunum,
Þýskalandi og Hollandi. Þessar
ráðleggingar eiga auövitað ekki
erindi til allra, en þær eru i stuttu
máli eftirfarandi:
Til þess aö átta sig betur á
áhrifum einstakra fæöutegunda á
blóöfituna ætti taflan hér til hliðar
aö koma aö góöum notum. Hún
sýnir þá hækkun (+) eða lækkun
( + ), sem veröur á kólesteroli
(fitu) blóösins, þegar maöur
fæöutegund hækkar blóöfituna.
Minus táknar lækkun. 1 reynd
þýöir þetta einfaldlega, aö maö-
ur, sem tekur upp á þvi aö boröa
eitt egg á dag umfram þann
fjölda, sem hann var vanur aö
boröa hækkar meö þvi blóöfituna
Fæöutegund
Eitt egg
Smjör
Lambakjöt (meöalfeitt)
Lambakjöt (magurt)
Rjómi
Smjörliki (hert feiti)
Kjúklingar
Mjólk
Yoghurt
Fiskur
Lifur/nýru
Rjómals
Undanrenna
Smjörllki (fljótandi jurtaoliur)
Jurtaoliur (safflower)
Magn Breyting
(grömm) kólesterols (mg%)
50g ■—I-14
30g + 12
100g + 10
100g + 6,4
30g + 6,3
30g + 5,2
lOOg + 5,0
300g + 5,0
230g + 3,6
100g + 3,5
100g + 3,0
30g + 1,8
300g + 0,4
30g -i- 2,6
30g - 7,2
• Fækkið hitaeiningum til þess að stemma stigu viðof f itu.
• Meðalneysla á fitu þyrfti að minnka úr rúmlega 40% af hitaeiningum fæðunnar
eins og nú er niður í um það bil 35%.
• Neytið minna af mettaðri (harðri) fitu/ en meira af ómettaðri fitu (þ.e. mjög
mjúkri eða fljótandi).
• Aukið neyslu á grænmeti, ávöxtum, kartöflum, undanrennu, fiski og mögru
kjöti.
• Minnkið neyslu á sykri og sykurríkum ávöxtum.
AHÆTTUÞÆTTIRNIR:
Hversu algengireru helstu áhættuþættir hjarta- og æðasjúkdóma meðal íslenskra
karla á aldrinum 34-61 árs?
Hækkað blóðkólesterol (yfir 280 mg%) fannst hjá 25%
Hækkaður blóðþrýstingur (yfir 165/95) fannst hjá 27%
Alls leggja stund á sigarettureykingar...........36%
neytir meöalskammts (áætlaös)
af ýmsum fæöutegundum. Þessi
tafla skýrir sig aö mestu leyti
sjálf. Athugiö, aö ekki er alls
staöar um sama magn aö ræöa,
heldur er þaö breytilegt frá 30 til
300 g. Plús merkir, aö viökomandi
um 14 mg%. Þetta jafngildir um
4-8% hækkun blóöfitu. A sama
hátt myndi kólesterol blóösins
lækka sem þessu nemur, ef hann
boröaöi einu eggi færra en áöur á
dag.
Meðal grannþjóöanna hefur
miklu meiri gaumur veriö gefinn
aö félagslegum aögeröum, sem
hafa áhrif á neysluvenjur. Mætti
nefna meiri fræöslu um skynsam-
legt fæöuval, betri vörumerking-
ar svo aö neytandinn viti hvaö
hann er aö leggja sér til munns
o.fl. Meira er lagt upp úr fjöl-
breytni i mataræöi og fæöu-
tegundum, sem henta núverandi
liínaðarháttum, t.d. mjólk meö 1-
2% fitu, mögrum eða fitusnauö-
um ostum, minni fitu I kjöti o.fl.
Telja veröur nær fullvist, aö verö-
lagning matvæla hafi veruleg
áhrif á hvaöa fæöutegundir menn
velja. Þess vegna þyrfti tvimæla-
laust aö reyna aö hafa áhrif á
verölag meö þeim hætti, aö verö á
hollri fæöu lækki á kostnaö mat-
væla, sem minni fengur er aö.
Dæmi um aö öfugt hefur verið aö
fariö er t.d. að sykur er undan-
þeginn vörugjaldi á sama tima og
t.d. heilt korn er það ekki.
Nýjustu rannsóknir benda til
þess aö verulegum árangri megi
ná I baráttunni gegn háþrýstingi
meö samstilltu átaki á stórum
landssvæöum. Agætt dæmi um
þetta eru vlötækar aögeröir
héraðsstjórnar og heilbrigöisyfir-
valda I Norður-Kirjálahéraöi i
Finnlandi. Á þessu svæöi hafa
hjarta- og æöasjúkdómar veriö
hvað tiöastir I heiminum. Á aö-
eins tveimur árum tókst aö lækka
tlðni heilablóöfalla um nærri
helming meö skipulegri leit og
meöferö á fólki meö háþrýsting.

m
— Maður sem tekur upp á þvf að borða eitt egg á dag umf ram þann f jölda, sem hann var vanur að borða,
hækkar með því blóðfituna um 14 mg%. Þetta jafngildir 4 til 8% hækkun blóðfitu.