Tíminn - 23.08.1968, Blaðsíða 6

6
TIMINN
FÖSTUDAGUR 23. ágúst 1968.
Þáttur óttans við þjóðernis-
stefnu í Ukraínu í hinni
örlagaríku ákvörðun Rússa
Leonid Breshnef og Janos Kadar, er varð forsætlsróðherra leppstjórn-
arinnar í Ungverjalandi eftir innrás Rauða hersins 1956. Leonid Breshnef
er Ukraínumaður, og þekkir því vel af eigin raun ástandið í heimalandi
sínu. Krustjoff var elnnlg frá Úkraínu.
★
Hvað óttuðust Rússar í Tékkó-
slóvakíu? Hvað var það, sem var
; þyngst á metunum, er hin örlaga-
ríka áikvörðun var tekin, þvert of-
í an í samkomulagið í Bratislava,
' um að gera inmrós í Tékkósló-
vakíu?
Enginn vafi er á því, að óttinn
i við að hinar frjólslyndu skoðanir
1 og þjóðernisstefna Téteka, finni
' hljómgrunn innan Sovétríkjanna
■ sjálfra. Sú þjóðernisstefna, svo
i sem aukin sjálfstjóm Slóvakíu
innan tékkneska ríkisins, sem setti
; svip sinn á breytingarnar í Tékkó
slóvakíu, var Rússum þyrnir í aug
' um. Það var ekki fyrst og fremst
i óttinn við að glata úr höndum
sér þeirri valdaaðstöðu, sem
Kreml hefur haft í Tékkóstóvakíu
og hættan á að missa þó hernað-
arlegu stöðu, sem Rússar hafa
. þar haft, sem að baki hinnar ör-
■r lagaríku ákvörðunar lá, heldur
■ vó þar áreiðanlega þyngra óttinn
’ við það, að smit frjálslyndis- og
i þjóðernisstefnu bærist inn til
Sovétrikjanna sjólfra.
Sovétíherrarair horfa yfir þær
• mörgu þjóðir frá Eystrasalti til
< Svartahafs, sem þeir stjórna frá
Moskvu. Hlýðn-i og dyggð Austur-
Evrópurikja, sem' tóku við skip-
unum frá Moskvu, hafa verið eins
og veggur gegn vestrænum hug-
• myndum og pólitískum álhrifum f
i Rússlandi sjálfu. Með hinni nýju
stéfnu Dubceks töldu Rússar að
þessi veggur rofnaði og svoteallað
■’ ar hættulegar skoðanir breiddust
, út í allar áttir, til_ Eistlendinga,
, Lithaua, Letta, Úkraínumanna,
, Bjelo-Rússa og annarra þjóða
' Sovétríkjanna — til um 60 millj.
■ manna, eða um fjórðung íbúa
■ Sovétríkjanna- Rússar óttuðust að
• kröfurnar um þjóðernislegt sjálf-
, stæði mundu verða háværari
meðal þessara þjóða, þegar smitið
hefði borizt frá Tékkóslóvakíu.
' Hvað eftir annað hefur Brézhneff
aðalritari sovézka kommúnista-
• flokksins, í ræðum sínum undan-
< farið, varað jafnt við þjóðernis-
stefnunni sem endurskoðunarstefn
unni og talið þær mestu hætturn-
, ar, sem nú steðjuðu að Sovét-
samfélaginu.
Þegar Brézhneff talar um þjóð-
ernisstefnu hefur hann fyrst og
fremst í huga Ukraínu, þar sem
' þjóðernistilfinning hefur grafið æ
meira um sig og barátta fyrir við
urkenningu þjóðiegrar menningar
verið vaxandi á undanförnum ár-
um. Um þessa sterku hreyfingu
meðal Úkrainumanna má lesa t.d.
í bók, sem nýlega hefur verið gef-
in út á ensku og skrifuð er af
úkraínska rithöfundinum Ivan
Dzyuba. Bók þessa ritaði hann
skömmu eftir fjöldahandtökur
úkraínska menntamanna á árinu
1965. í bókinni segir hann, að
ofsóknir á hendur öllum þeim,
sem kallaðir eru þjóðernissinnar
muni hvorki þjóna Úkraínu né
kommúnismanum, en í Úkraínu er
nú tízka Rússa að kalla þá þjóð-
ernissinna í skammartón og fyrir
litningar sem sýna minnstu til-
hneigingu til að vilja halda í
heiðri þjóðlegri menningu eða
láta í ljósi veikustu áihyggjur varð
andi örlög úkraíanskar þjóðmenn
ingar og tungu.
í bók sinni notar Dziyuba sem
brjóstvörn tilvitnanir í Lenin,
Marx og Engels, er hann rökstyð-
ur rétt þjóða Sovótríkjanna til að
varðveita þjóðlega mennlngu sína
og mál. Þessar tilvitnanir hafa
sennilega bjargað Dzyuba frá þv£
að lenda opinberlega í ónáð.eða
í fangelsi. — En það var einmitt
Ivan Dzyuba, sem hélt ræðu á
ólöglegum fundi á 25 ára afmæli
fjöldamorðanna við Baby Jar, þar
sem nazistar myrtu 50 þúsund Gyð
inga og þúsundir Úkraínumanna.
Það er fyrst nú, sem fréttist af
þessari ræðu. í henni sagði Dzy-
uba meðal annars um þjóðernis-
stefnuna: Þjóðernisvandamálið
hefur orðið fóraardýr samsæris
þagnarinnar. Leiðin til raunveru-
legs og ærlegs bróðernis er uip
vegi þjóðernisti'lfinningarinnar,
ekki óraunhæfra samruna, sem
aðeins leiðir til árekstra, leið-
inda og vaxandi haturs manna á
milli. Með tilvitnunum í Lenin
um baráttuna gegn Gyðingaofsókn
unum og virðingu fyrir þjóðerni,
gerði Dzyuba nazismann og
Stalínismann að hliðstæðum í
þessum efnum. Nokkrar fréttir og
frásagnir hafa síast út til Vest-
urlanda frá Úkraínumönnum, sem
Sovétstjórnin hefur fangelsað-
Meðal þess er 80 síðna frásögn
blaðamannsins OhronovM og bréf
rithöfundarins Ivan Kandyba til
aðalritara úkraínska kommunista-
flokksins, Pjotr Shelest. í báð-
um frásögnunum er greint frá
ólöglegum handtökum, þjáningum
í fangelsum og þrælkunarbúðum.
Báðar frásagnirnar vitna um þá
miklu grimmd, sem sovézk yfir-
völd sýna úkraínskum þjóðernis-
sinnum.
Ýmsir segja, að Rússar stefni
markvisst að því að útrýma
úkraínskri þjóðmenningu og vinna
bug á þjóðernisstefnunni þar.
Stöðugir fólksflutningar eiga sér
stað frá Úkraínu til Síberíu, þar
sem Úkrainumenn hafa enga
möguleika til að viðhalda þjóð-
menningu sinni. í staðinn eru
fluttir til Úkraínu menn frá Mið-
Rússlandi, aðallega iðnaðarmenn.
— Útgáfufyrirtækjunum er líka
beitt til að halda niðri úkrainsku
— sífellt færri og færri bækur
fást gefnar út á því máli, þrátt
fyrir þá staðreynd — og það er
Rússum þyrnir í augum — að æ
fleiri unglr rithöfundar í Úkra-
ínu kjósa að rita á móðurmáli
sínu, þótt frægir úkraínskir rit-
höfundar eins og Gogol og Korol
enteo hafi ritað á rússnesku.
Haft er fyrir satt, að úkraínsk-
ur rithöfundur hafi sagt við pólsk
an kollega á rithöfundaþingi í
Varsjá fyrir skömmu: Við höfum
einu minnismerki of mikið heima.
Það er minnismerkið um Bogdan
Khamelnitskí. Sá var ættarhöfð-
ingi í Úkraínu, sem á 17. öld
gerði bandalag við keisargnn og
seldi fólk sitt í hans vald. Sam-
komulagi hans við zarinn er hald
ið hátt í sovézteri sögu sem merki
um hið bróðurlega samband og
samstarf Úkraínu og Rússlands.
Fjandmenn Rússlands hafa jafn-
an í sögunni reynt að notfæra
sér þjóðernisstefnuna í Úkraínu.
Undir lok fyrri heimstyrjaldar
var síðasta von Þjóðverja að
Úkraínumenn gerðu uppreisn.
Svipað má segja um Pólverja
1920. Skömmu eftir að kommún-
isminn hafði að fullu sigtað í
Rússlandi buðust Frakkar til að
viðurkenna Úkrainu sem sjálf-
stætt ríki. Alexander annar keis-
ari, bannaði árið 1870 allar úkra-
ínskar bæku-r og blöfr. Slakað var
nokkuð á þessu banni á árinu
1905 en það var hert að nýju
árið 1914. Stjórnarherrar Rúss-
lands hafa ætíð óttazt hina
úkraínsku þjóðernishreyfingu. —
Þegar her Hitlers brauzt inn i
Úkraínu var honum víða mjög
vel tekið. Það var aðeins skamm
sýni nazista og hin grimmilega
kúgunarpólitík, sem kom í veg
fyrir að unnt hefði verið að nota,
hina úkrainsku þjóðernishreyf- ’
ingu á þeim tíma sem hættuleg-
asta vopn Þjóðverja gegn Rúss-
um.
f Úkraínu er framleiddur meira
en fjórðungur alls korns í Sovét-'
ríkjunum og um 70% af sykur-
framleiðslunni, 35% kolanna og
30% stálsins. Úkraína leggur ár-
lega mttljarða rúblna til sovézka
ríkiskassans en aðeins brot af
þessu kemur til baka í formi op-
inberra fjárveitinga til framfara
og framkvæmda í landinu. Úkra-
ína er gífurlega þýðingarmikil fyr ■
ir Sovétríkin efnahagslega. Sovét
ríki án Úkraínu myndu verða fá-
tækt ríkjasamband. Úkraínskan,
málið, er náskyld rússnesku, líkt
og t. d. spænska þortúgölsku.
í Austurhluta landsins er minnst
ur munur á rússnesku og úkra-
ínsku en í vesturhlutanum er það
nær pólsku í töluðu máli. f öll-
um skólum er rússneskan ríkj-.
andi,^ þótt fólkið tali saman á'
úkraínsku og í bók sinni segir
Ivan Dzyuba, að vaxandi þjóð-
ernisstefnu gæti nú mjög meðal
unga fólksins í Úkraínu, það séu
ný öfl að verki, sem grundvallist
á gömlum merg — og það er ekki,
sízt þetta sem ráðsmennirnir í,
Kreml óttast nú í sambandi við'.
þær breytingar sem orðið hafa í’’
Tékkóslóvakíu og geta borizt til’
þjóða Sovétríkjanna. Það er fyrst
og fremst hin úkraínska þjóðernis
hreyfing sem þeir óttast — en hún
hefur ætíð í sögu Rússlands verið
ógnun stjórnarherranna í Kreml,
hvort sem það hafa verið keisarar
eða kommúnistar.
Stjórnin í Kreml hefur nú hert
tökin á ýmsum sviðum og greini-
legt er að hún ætlar sér nú,-
traustara taumhald á rithöfundum,
og að koma tryggil. í veg fýrir að
þeir geti sáð einhverjum frjáls-
ræðisgrillum í landsfólkið. Eins
og stendur beinir Sovétstjórnin nú.
geiri sínum aðallega að rithöfund-
inum Alexander Solchenitsín, sem
var 14 ár í þrælabúðum StaMns en
fékk frelsi í þýðunni hjá Krúst- ’
joff og gaf út hina heimsfrægu ■
bók Dagur í Lifi Ivans Deniso-
vitsj.
í opnu bréfi, sem Solchenitsín
birti til Rithöfundasamtakanna og/
þar sem hann skoraði á samtökin
að verja félaga gegn ritskoðun,
kom fram að rússneska leynilög-’
reglan hafði gert hjá honum hús-
rannsókn og lagt hald á fjölda
handrita. Þetta bréf var fjölritað
og eintök af því bárust tM Vestut-
landa. Deilan harðnaði þegar gefa
átti út bók Solchenitsíns Krabba-
meinssjúkrahúsið. Útkoma hennar
var boðuð,- en stöðvuð á síðustu
stundu, en handntinu var smygl
að til Vesturlanda. Bókin er nýr
þáttur um ofsóknir Stalíns-tímans
í Sovétríkjunum og hefur hún ver
ið gefin út í mörgum löndum.
Solchenitsín hefur lýst yfir, að
bókin hafi verið gefin út án síns
leyfis og í sinni óþökk, en hið
opinbera bókmenntarit Littera-
turnaja Gazetta hefur sagt þá yfir
lýsingu fyrirslátt einn og ráðist
harkalega á Solschenitsín og ber
honum á brýn andsovézkan áróður
Inrásin í TékkóslóvaKiu mun
verða til þess að friálsræði verði
enn skert og tökin hert í Sovét-
ríkjunum.
Tjeká.
LOKAD
í dag vegna jarSarfarar.
INNHEIMTUSKRIFSTOFAN
Tjarnargötu 10.
LJÓSASAMLOKURNAR
Heimsfrægu 6 og 12 v. 7” og 5%”
Mishverf H-framl]ós,
Viðurkennd tegund.
BÍLAPERUR
— Fjölbreytt úrval —
Sendum gegn póstkröfu um land allt.
SMYRILL
Ártnúla 7 — sími 12260.