Tíminn - 13.09.1968, Qupperneq 6

* f
TIMINN FÖSTUDAGUR 13. sept. 1968.
-“V--------------------------------------------------
Fréttastjóri tékkneska sjónvarpsins
skýrir frá atburðum í heimalandi sínu
ADI — OG DÓ
Ég er Ýékki, og allt frá því
ég fór að hugsa um stjórnmál
hef ég verið bommúnisti. En
síðan ég fór frá Tékkóslóvakíu
fyrir skemmstu, veit ég varla
hvað ég á að kalla mig. Ég
hef ekki breytt hugmyndum
mínum um sósíalismann, og ég
get í rauninni ekki kallað mig
annað en kommúnista. En ég
hata þetta hugtak, vegna þess,
að það nær ranglega yfir þá,
sem ríkjum ráða í Sovétríkj-
unum, menn, sem hafa drýgt
glæp bæði gegn Tékkóslóvak-
íu og sósfalismanum.
Ég veit, að ég hef breytzt
mikið, og ég geri mér fulla
grein fyrir þvá. Og ég segi
það ekki sársaukalaust, að
stjórnvöld Sovétríkjanna er
mesta hættan, sem að sósíal-
ismanum steðjar. Það er ekki
útiþensla Þýzkalands eða banda
rísk heimsvaldastefna, heldur
stjórn Sovétríkjanna. Og enda
þótt ég vilji á engan hiátt bera
blak af Þjóðverjum og Banda-
ríkjamönnum, og muni ávallt
fordæma það, sem er að gerast
í Vietnam, þá eru það stjórn-
völd Sovétríkjanna, sem hafa
drýgt stærsta glæpinn.
Saga mín fjallar um veika
von, sem glæddist, þar til hún
brást algjörlega 21. ágúst s.L
Fyrir valdatöku Dubceks vaf
vonin mjög veik, en hún tók
þegar að giæðast, er hann var
seztur í valdastól, þangað til
hún hvarf af fullu, við rússn-
esku innrásina. Prá því að
Bússjirnir komu og þar til
fyrir rúmri viku lifði ég anna-
samasta tímafoil ævi minnar.
Við reyndum til okkar ýtrasta
að halda uppi sjónvarpssending
um lindir eftirliti Rússa, —
reyndum að segja sannleikann,
og það, sem okkur fannst. En
öll von er nú í raun réttri úti,
að minnsta kosti fyrir þessa
kynslóð.
Mesta áfallið
Alila tíð hef ég, sem flestir
aðrir Tékkar, litið á Rússa sem
öflugustu bandamenn okkar.
Rússland var hið stóra land
Slava — stóri bróðir okkar. —
Við skynjuðum ávallt hættuna
í vestri. Við óttuðumst Þjóð-
verja, Breta og Frakka. Mestu
andans menn í heimalandi
mínu á sviði lista og bók-
mennta voru einlægir aðdáend
ur Rússa. Þess vegna álítum
við Tékkar rússnesku innrásina
hin hræðilegustu vélráð, sem
okkur hafa verið brugguð, and
styggilegri, en innrás Kitlers
því að hér átti í hlut banda-
maður okkar og vinur. Þetta
var stærsta áfall, sem tékkn-
eska þjóðin gat orðið fyrir.
Fólkið hafði og hefur frá
blautu barnsbeini verið alið
upp í brennandi hugsjónum, og
þótt það hafi á stundum gert
sér tálvonir, þá trúði það í
raun og veru á kommúnismann.
Það var þessi trú á kommúnis-
mann, sem olli því að fólk gat
sætt sig við ýmislegt sem hon-
um fylgdi.
Ég fór að trúa á hugsjónir
sósíalismans, þegar ég, 17 ára
gamall, fór í ferðalag um Sovét
ríkin. Ég átti heima í liitlu
þorpi skammt frá þýzku landa-
mærunum og fjölskylda mín
átti þar verksmiðju. Móðir
mín var gagntekin af Rússlandi
og það var að hennar undir-
lagi sem ferð þessi var farin.
Það, sem hafði mest áhrif
á okkur var álhugi sá og eld-
móður, sem við urðum vör við
hjá öllum, bændum, verka-
mönnum og unglingum. Þau
tóku þátt í uppbyggingu lands
ins aí lífi og sál, og gleðin
yfir hinu mikilvæga hlutverki,
— að fá að vera með, — ljóm-
aði af andlitum þess. Ég man
að móðir mín sagði, að tækist
tékknesku þjóðinni að skapa
slíkt andrúmsloft, og vinna að
hinu sama marki og Rússar,
myndi hún með heilum hug
láta verksmiðjuna lönd og
leið. og breyta um lifnaðar-
hættL
Hrekkleysi Rússa
Þetta var árið 1935, og um
það leyti, sem hreinsanir Stal-
íns voru að hefjast. En um
þær vissum við ekkert, því að
við sáum aðeins venjulegt fólk.
Ef til vill var engin ástæða
til ofsahrifningar yfir áhuga
fólksins og krafti. Ef til vill
var betta aðeins hin rússneska
þjóðarsál. Ég var einnig Var
við þessi einkenni hjá ungu
innrásarhermönnunum fyrir
skömmu. Þar var hinn sami
barnslegi áhugi og hrifning.
Ég hef aldrei orðið var við
annað eins hrekkleysi, nema
stöku sinnum hjá Bandaríkja-
mönnum, vegna þess að þeir
eru ekki ólíkir Rússum í ýmsu
tilliti.
Eftir þetta ferðalag mitt til
Rússlands, var ég geysilega á-
hugasamur um kommúnisma
og Rússland. Ég hélt. fyrir-
lestra fyrir skólafélögum mín-
um um þessi efni, og las allt,
sem ég gat náð í um Marx,
Lenin og jafnvel Stalím. Síðar
fór ég til Prag og hóf nám
við heimspeki í háskólanum,
því að ég hafði áhuga á að
gerast listagagnrýnandi.
Á þessum tímum voru komm
únistar í Tékkóslóvakíu boð-
berar nýrra tíma og frjálslegr
ar hugsunar. Þeir voru alls
óháðir stjórninni I Moskvu,
börðust hatrammlega gegn
þýzka nazismanum og samn-
ingar nazista og Sovétríkjanna
höfðu ekki í för með sér neina
stefnubreytingu fyrir þá gagn
stætt því, sem var meðal
kommúnista í Englandi til að
mynda. Kommúnistaflokkur
Tékkóslóvakíu hefur aldrei
gengið í berhögg'Við þióðerni*
legar hugsjónir Tékka og
Slóvaka. Þjóðernisstefna og
kommúnismi hafa þar ævin-
lega runmið í einn og sama
farveg.
Munchensáttmálinn var okk
ur hræðilegt rothögg og hann
skildi eftir sig und, sem aldrei
mun gróa. Englendingar og
Frakkar lögðu blessun sína
yfir innrás Þjóðverja í land
okkar.
Ég dvaldi í Prag í nokkra
mánuði eftir að innrásin var
gerð, en síðan komst ég til
Póllands og þaðan _við illan
leik til Englands. Ég bjó í
flóttamannabúðum í Kent og
Lake District, og þar stundaði
ég skógarhögg. Um.þær mund
ir gekk ég í lið með tékknesk
um .kornmúnistum, sem voru i
útlegð í Englandi, en 1941 gekk
ég í tékkneska herinn.
í stríðslok var ég gerður að
ráðunaut í Suður-Bæfoeimi, og
þar aðstoðaði ég Bandaríkja-
menn við að hafa hendur í hárl
nazista, og innti af hendi önn-
ur störf fyrir þá. Þá varð ég
fréttaritari fyrir tékkneskt her
blað og skrifaði ma.. um
Niirnberg-réttarhöldin. Þvi
næst var mér falið að taka að
mér störf fyrir Rude Pravo,
málgagn tékkneska kommún-
istaflokksins Um þetta leyti
hurfu bæði Rússar og Banda-
ríkjamenn úr landinu, og
stjórn landsins komst aftur . í
hendur Tékka. Nokkrum mán-
uðum síðar var ég gerður að
ritstjóra Rude Pravo um utan
ríkismál, og var þó 29 ára að
aldrL
Valdatakan 1948
í stríðslok var kommúndsta
flokkurinn stærsti og vinsæl-
asti stjórnmálaflokkur Tékkó-
slóvaitíu, og stefnuskrá hans
var prýðileg. Árið 1948 tók
hann völdin í sínar hendur. Að
minni hyggju var það þó ekki
ætlunin þá að stytta lýðræðinu
í Tékkóslóvakíu aldur fyrir
fullt og allt. Það var ekki
nema sanngjarnt, að kommún-
istaflokkurinn með yfirgnæf-
andi meirihluta kjósenda að
baki, hefði völdin. Valdatakao
var ekki á þann veg sem blöð
á Vesturlöndum lýstu, —
stjórnlagarof. Yfirleitt voru
fregnir í Vesturlöndum af þess
um atburðum mjög rangfærð-
ar og ósannar, og við lokuðum
eyrunum fyrir flestu, sem kom
úr þeim áttum.
Á þessum tímum vorum við
gallharðir Stalínistar, og við
trúðum ekki helmingnum af
því, sem okkur barst til eyrna
af ódæðum hans. Við lifðum
á byltingartimum, okkur
fannst byltingin góð, og þegar
á miklu gengur sættir maður
sig við ýmislegt, sem ekki er
alltaf fullkomið. Við trúðum
því, að sovézka skipulagið
væri nokkuð, sem allur heim
urintn ætti að taka sér til fyr-
Irmyndar, og því fannst okkur
sjálfsagt að hlýða skipunum
frá Moskvu, hvað annað! —
Þótt rangfærðar fréttir bærust
okkur stundum til eyrna, og
við birtum slíkarríréttir stund
um í Rude Pravo, voru orðin
frá Moskvu okkur heilagur
sannleikur.
1949 fóru málin að fá aðra
stefnu, þá hófust rannsóknir
og hreinsanir. Sovétríkin voru
farin að hlutast verulega til
um málefni annarra kommún-
istalanda heims. Sovétmenn
fóru nú að mælast til að komm
únistaflokkarnir hreinsuðu til
í kringum sig og losuðu sig
við flokksfjendurna svoköll-
uðu. Mönnum voru gefnir
mínusar, og þeir sem flesta
höfðu, voru hengdir, og sum
ir voru reknir úr stöðum sín-
um.
Smám saman hvarf allmargt
fólk af sjónarsviðinu, einkum
þeir, sem höfðu gengið í flokk
inn eftir Munchen-sáttmálann,
þeir, sem barizt höfðu i borg-
arastyrjöldinni á Spáni, eða
öðrum herjum á Vesturlönd-
um. Ennfremur þeir verka-
ménn, sem ekki höfðu gengið
í flokkinn, af því að eþir
voru af gyðingaættum. Ég var
sekur um margt af þessu, og
það munaði vfst minnstu, að
ég yrði leiddur að gálganum.
Samt sem áður trúði ég því
hálft í hvoru, að þessar hreins
anir væru nauðsynlegar.
R«»l<inn úr embætti
Mér, var • sagt upp stöðu
minni hjá Rude Pravo árið
1951. Ástæðan fyrir uppsögn-